سقوطِ ملتان اَتے ملتانی لوک کہاݨیاں

۱۸۱۸ء دے سقوطِ ملتان دے بعد ملتان کوں سکھاں نے یرغمال بݨا گھِدا۔ مسیت کوں بارود خانہ بݨایا تے اتھاں گھوڑے ٻدھے، قبرستاناں وچ ہل چلوائے قتل خنام کیتے تے مسلماناں اتے ظلم کیتا، اے ملتان اتے سکھا شاہی دا تریجھا حملہ ہئی ۔۱۸۴۸ء وچ انگریز نے دیوان مولراج کوں گرفتار کیتا تے ملتان دے قبضہ کر گھدا۔ ڈیرہ غازی خان کنوں جھنگ تئیں انگریز دی ونڈ کاری تے حکومت تکڑی کرݨ دا کم شروع تھیا ۔جیندے تحت سرائیکی زبان کوں ٻولیاں دے نام ،نال ونڈ کار شناخت ملی تے انگریز مستشرقین نے اینکوں جٹکی، ڈیرے وال، ریاستی، بہاول پوری، اچوی، جھنگوچوی، ملتانی تے تونسے وال دے نام نال ڄݨوایا ۔ ملتان گزیٹر وچ  ۱۸۵۷ء دے بعد دے سرائیکی لوک شاعراں دا جیڑھا ذکر ملدے انہاں وچ خواجہ فرید سئیں دا حوالہ معتبر ہے ،ایں دور وچ آپ دے علاوہ وی ٻہوں سارے ہندو تے مسلمان شاعر سرائیکی وسوں وچ من چھیکویں شاعری کریندے پئیے ہن۔

اوبرائن دی گروسری آف ملتان تے ڈبلیو ایف سیکمپ دیاں مرتب کیتیاں ہوئیاں ملتانی کہاݨیاں انگریز دی سرائیکی دی اہمیت کوں ڄݨواوݨ دی مثال ہن پیاں پر انہاں احمد خان کھرل کوں شہید کرݨ بعد منٹگمری کوں جھنگ کنوں انج کر تے ترقی ݙتی تے اصل جھنگ کوں پسماندہ رکھیا تے جھنگ دی اصل زبان کوں جنگلی دے ناں نال ورتیا تاں جو جھنگ والیاں کنوں ایں گاٖلھ دا انتقام گھِدا ونڄے جو انہاں احمد خان کھرل نال رل کے انگریز فوجاں تے فوجی افسر کیوں مروائے۔

ایں تہذیب وچ ہر دور وچ تبدیلیاں آندیاں ریہاں تقسیم دے بعد جیڑھے مہاجرین ملتان تے مضافات وچ موجود شہراں وچ آن کراہیں آباد تھئے۔ اوں مقامی زبان نہ ڄاݨدے ہن، جاں جو اتھوں دے شہراں، ملتان ،مظفر گڑھ ،شجاع آباد، سکندرآباد ،مٹوٹلی ، لودھراں، بہاول پور، وہاڑی ،خانیوال تے بہاول پور دے اندرون شہراں اچوں نقل مکانی کرݨ آلے ہندو تاجر دکان دار تے زمیندار سرائیکی زبان ٻولیندے ہن تے اتھوں دی ثقافت نال وی جڑت رکھیندے ہن جنہاں کوں عرباں نے ملتان دے قبضہ کرݨ بعد وی ۷۱۲ء کنوں ۱۸۱۸ء تئیں بے دخل نہ کیتا ہئی ناں انہاں کنوں اتھوں دے رہوݨ والیاں کوں کوئی شکائت ہئی ، تقسیم دے بعد ٻہوں ساریاں اہم روایتاں ریتاں رسماں اتے ثقافتی ڳنڈھتاں کوں وی مذہب دے ناں دے انجو انج کر ݙتا ڳیا جتھوں کن بسنت ہولی تے میلے مسلمان تے کافر تھی ڳئے ۔ ہندی برصغیر دی ونڈ دے بعد لسانی حوالے نال ہِکا زبان تھی کے وی اردو تے ہندی دے ناں نال مسلمان تے کافر دے طور دے جُڑ ونڄݨ لڳ پئی جیندے اَہر وچ ڈاکٹر گوپی چند نارنگ دی شاہ گردی وچ انہاں دے شاگرد وی شریک ریہن۔ ایں لسانی بحث کوں سمجھݨ کیتے کتابِ ایک بھاشا دو لکھاوٹ دو ادب، دا مطالعہ مفید راہسے ۔

ٻِیا ݙیکھو

• سرائیکی تہذیب اُتے ٻِنّھاں تہذیباں دا اثر

• جلیل پور اتے ملتان دی قدیم تہذیب

• ست دریاواں دی دھرتی دی ثقافت تے تہذیب

• وسیب دی ثقافت تے جغرافیے دا بَدَل

• ارتقاء توں ردِ تشکیل تئیں سرائیکی زبان تے لوک ثقافت

ٻاہرلے جوڑ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔۔۔۔