سرائیکی تہذیب اُتے ٻِنّھاں تہذیباں دا اثر

منڈا بھیل کول تے دراوڑ افریقہ تے آسٹریلیا وچوں برصغیر وچ آئے تے سندھ وادی کوں آپݨا مسکن بݨایا، انہاں دے میل جول نال سرائیکی وجود وچ آئی بعد وچ ایندے اتے سنسکرت، یونانی، فارسی، عربی اتے بعد وچ انگریزی تہذیباں تے زباناں دا اثر پیا تے ٻہوں سارے لفظ ٻنہاں زباناں توں سرائیکی زبان وچ رل کے ایندا حصہ بݨ ڳئے۔

سنسکرت دی پہلی کتاب، پتن جلی ، وی ملتان وچ لکھی ڳئی ہئی۔ سیدعلی شاہ ملتانی آپݨی کتاب، ملتانی زبان کیا ہے؟، وچ لکھدن جو:

ـاگرچہ سنسکرت اور پالی زبان سے ملتان کے لوگوں کے مذہبی رشتہ کو منقطع ہوئے ایک ہزار سال سے بھی زیادہ عرصہ گذر چکا ہے تاہم ہماری الفباء اب بھی سنسکرت زبان سے ملتی جلتی ہے ۔ری ری۔لری لری کو چھوڑ کر باقی تمام سنسکرتی حروف ہماری زبان میں پائے جاتے ہیں۔ حتیٰ کہ ، انگ اورانچ بھی۔اس کے برخلاف ہندی زبان میں ان دو آوازوں کا فقدان ہے۔ چنانچہ یوپی کے باشندے ،چنگاں کو چنگا،کہہ کر ہی بولتے ہیں۔‘‘

ترجمہ:       اے ہے جو سنسکرت تے پالی زبان کنوں ملتان دے لوکاں دے مذہبی رشتے کوں تُرٹیں ہک ہزار سالاں کنوں ودھ عرصہ لنگھ ڳئے وَل وی ساݙی الفباء اَڄاں تئیں سنسکرت زبان نال رلدی ملدی ہے۔ ری۔ری، لری لری، کوں چھوڑ کے باقی ساری سنسکرتی حروف ساݙی زبان وچ پاتے ویندئین۔ بھانویں انگ یاانچ ۔ ایندے برخلاف ہندی زبان وچ اے ݙو آوازاں ناں ہووݨ دے برابر ہن۔ ہِیں ڳالھوں یوپی دے رہوݨ والے چنگاں کوں، چنگا کر کے ای ٻُولیندین۔

اردو۔۔۔۔۔۔۔سنسکرت۔۔۔۔۔۔فارسی۔۔۔۔ملتانی۔۔۔۔۔۔۔ہندی

دودھ۔۔۔۔۔۔اکشیرم۔۔۔۔۔۔۔شیر۔۔۔۔۔کھیر۔۔۔۔۔۔۔دودھ

پیاس۔۔۔۔۔۔ترس۔۔۔۔۔۔۔۔تشنگی۔۔۔۔۔ترہ۔۔۔۔۔۔۔۔پیاس

بھائی۔۔۔۔۔۔بھراتری۔۔۔۔۔۔برادر۔۔۔۔بھرا۔۔۔۔۔۔۔۔بھائی  

پرہلادہ بھگت نے ۱۴ میٹر اچا سونے دا بݨیا ہوئیا ہک بت حضرت بہاء الدین زکریا ملتانی دے اجوکے مزار آلی جاہ کنوں مشرق آلے پاسے نصب کروایا تے ایکوں خدا دے اوتار دی علامت دے طور دے جنڑوایا۔ ایں زمانے وچ ہک سڑک ملتان کنوں اوچ شریف تے اتھوں قلعہ دیراوڑ آلے پاسے ویندی ہئی دیراوڑ سونے دی ھک وڈی مارکیٹ ہئی تے اتھوں ایہا سڑک فورٹ عباس تے راجستھان دے سانگے بھارت وچ داخل تھیندی ہئی ،ٻئی سڑک ریاست بہاولپور سمہ سٹہ کنوں منچن اباد ویندی ہئی تے اتھوں امروکہ تے بھارت ونج پڄدی ہئی تے تریجھی سڑک دہلی ملتان روڈ دے ناں نال ہئی جیڑھی ملتان کنوں قصور تے اتھوں دہلی تئیں ویندی ہئی ، اے ہئی سرائیکی وسوں دا جغرافیہ وسوں دی ماحولیات ثقافت تے میل ملاپ۔ اوں ویلے ہا کڑہ تے دریائے سکھ بیاس اڄوکے پاک پتن آلے علاقے وچ بئے پنج دریاواں نال آن کے رل ویندے ہن ایں جاہ کوں اجودھن آکھیا ویندا ہئی، بعد وچ جݙاں کوٹھے والا ملتان وچوں بابا فرید سئیں نے اجودھن آ کے دیرہ لایا تاں ایں جاہ دا ناں پاک پتن رکھ ݙتا ڳیا، اے ست دریاواں دی دھرتی آپݨا ھک انج وجود رکھیندی ہئی ،ہیں پاروں اسلم جاوید اے نعرہ الایا جو:

میکوں آکھ نہ پنج دریائی ،

ٻِیا ݙیکھو

• سرائیکی وسیب دی ماحولیات۔

• دریائے گھاگھرا تے مستنصر حسین تارڑ دا ناول

• واقعہ کربلا دا دور اَتے سرائیکی لوک ادب

• جلیل پور اتے ملتان دی قدیم تہذیب

ٻاہرلے جوڑ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔۔۔۔