لیّہ

اِیہ سرائیکی وسیب دا خِطّہ ہِک ٻہوں قدیم اَتے لوک تہذیب تے لوک ثقافت دا ڳڑھ ہِے۔ اِیں سانڳے اِتّھوں دے انجو انج شہراں وِچ انجو انج مزاج دے لوک رہن٘دے ہِن۔ اِتُّھوں دے لوک ادب دا تذکرہ وی ٻہوں وسیع اَتے پھیلاء آلا ہِے جیکُوں ہِک جاء تے کٹّھا کرݨ ٻہوں اوکھا کَم ہِے تہوں اِیکُوں اساں انجو انج شہراں دے ناں دے نال اُنّھاں دے لوک ادب (Folklore) دے حساب نال ونݙین٘دے ہِسے۔

لیّہ (ضلع)

سرائیکی وسیب کا اہم علی و اَدبی مرکز ہِے۔ یہ ضلع یکم جولائی 1982ء کُوں ضلع مظفر گڑھ ݙُو حِصّیاں وِچ تقسیم تِھیوݨ دے نتیجے وِچ وجود وِچ آیا۔ اِیندے شمال وِچ ضلع بھکر، مشرق وِچ ضلع جھنگ، جنوب وِچ ضلع مظفر گڑھ اَتے مغربی سرحد دے نال دریائے سندھ وہندے، اَتے اِیندے پار ضلع ڈیرہ غازی خان ہِے۔ اِیہ ضلع ترے تحصیلاں کروڑ، لیہ اَتے چوبارہ اُتے مشتمل ہِے۔ جبکہ چوک اَعظم اَتے چوک فتح کُوں سب تحصیلاں دا درجہ حاصل ہِے۔ سطح دے لحاظ نال اِیہ ݙُوں حِصیاں تے مشتمل ہِے۔ نشیبی دریائی میدان اَتے تھل دا علاقہ، ضلع لیہ وِچ دریائے سِندھ دے نال نال زمین ہموار اَتے زرخیز ہِے۔ اِیں زرخیز زمین دِی پَٹی کُوں کَچے دا علاقہ آکھیا ویندے اِیہ پَٹی 20 تُوں 25 کلو میٹر چوڑی ہِے۔

علم و لوک ادب دے حوالے نال لیّہ دِی شخصیات وِچُوں پروفیسر اکرم میرائی، پروفیسر ڈاکٹر مزمل حسین، اِلٰہی بخش سرائی، نسیم لیّہ، ڈاکٹر ظفر عالم ظفری، ڈاکٹر خیال اَمروہوی، ڈاکٹر حمید اُلفت ملغانی، ڈاکٹر گُل عباس اَعوان، نادر قیصرانی، شمشاد سرائی، منشی منظور، سلیم اختر ندیم، واصف حسین واصف قریشی، نور محمد تھند (مؤرخ)، اقبال نسیم صحرائی، اَمانُ اللہ کاظم، امین سہیل ملغانی، طاہر مسعود مہار، منور اِقبال بلوچ، بانو بلوچ، رفیق ہمراز، فیض سندھڑ، نذیر چوھدری۔

چوک اَعظم (تحصیل)

چوک اَعظم، ضلع لیّہ دِی تحصیل، لیّہ شہر کنُوں 27 کلو میٹر دے فاصلے تے تَھل وِچ ٻہُوں سارے شہراں کُوں ملاوَݨ والیاں شاہراں دی اہم جاء ہِے۔ اِینکُوں تَھل دا دِل وِی آکھیا ویندے اِتھ دِیاں اَہم اَدبی شخصیات وِچُوں صابر عطا، حُبدار خوشابی، منظور سکھاݨی (جمݨ شاہ)، امام بخش اسیر (قصبہ لدھانہ)، نسیم اقبال صحرائی (آ چُݨوں رَل یار، سرائیکی لوک شاعری)، محمد افضال سندھو (تانگھاں) تے معروف شاعر شوکت ہاشمی (لو دا ہوکا)، دا تعلق قصبہ کوٹ سلطان نال ہِے۔

کہروڑ لعل عیسن (تحصیل)

کروڑ لعل عیسن، ضلع لیّہ دی تحصیل ہِے دریائے سندھ کنُوں 10 کلو میٹر دے فاصلے تے ہِے۔ حضرت بہاء الدین زکریا ملتانیؒ (سن وِلادت 566ھ) جائے وِلادت کوٹ کروڑ ہِے۔ ہِک روایت دے مطابق تقریباً 5 صدیاں پہلے ملتان تُوں حضرت یوسف لعل عیسن کروڑ تشریف گِھن آئے تاں اُنہاں دِی نسبت نال اِیں قصبے دا ناں کروڑ لعل عیسن مشہور تِھی گیا۔

سرائیکی لوک ادب دے حوالے نال ڈاکٹر اَشُّو لال، سرائیکی لوک شاعری وِچ ہِک وَݙا ناں ہِے اُنہاں دا تعلق اِیں شہر نال ہِے۔ ’’چھیڑو ہَتھ نہ مُرلی‘‘، ’’کاں وسوں دا پَکھی اے‘‘، ’’گوتم نال جھیڑا‘‘، ’’سِندھ ساگر نال ہمیشہ‘‘ انہاں دِی شاعری دِیاں کتاباں ہِن۔

حوالہ جات

۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔