مظفر ڳڑھ

سرائیکی وسیب ہِک ٻہوں قدیم اَتے لوک تہذیب تے لوک ثقافت دا ڳڑھ ہِے۔ اِیں سانڳے اِتّھوں دے انجو انج شہراں وِچ انجو انج مزاج دے لوک رہن٘دے ہِن۔ اِتُّھوں دے لوک ادب دا تذکرہ وی ٻہوں وسیع اَتے پھیلاء آلا ہِے جیکُوں ہِک جاء تے کٹّھا کرݨ ٻہوں اوکھا کَم ہِے تہوں اِیکُوں اساں انجو انج شہراں دے ناں دے نال اُنّھاں دے لوک ادب (Folklore) دے حساب نال ونݙین٘دے ہِسے۔^[١]^[٢]

مظفر گڑھ

مظفرڳڑھ (انگریزی: Muzaffargarh) (مطلب: مظفر دا قلعہ)پاکستان دے صوبہ پنجاب دے زیر انتظام سرائیکی وسیب دا ہک شہر ہے۔ ایہ دریائے چنانہہ دے مغربی کنارے تے واقع ہے۔ ایہ ضلع ضلع مظفرڳڑھ دا صدر مقام ہے۔ آبادی دے لحاظ نال پاکستان دا 39واں وݙا شہر ہے۔ اے سطح سمندر کولوں 404 فٹ دی بلندی تے واقع ہے۔ ایں شہر دی آبادی 2017ء دی مردم شماری دے مطابق 209,604 ہے۔

ضلع مظفر گڑھ سرائیکی دا ہِک اہم شہر ہِے۔ اِیندے شمال وِچ لیّہ، مشرق والے پاسے دریائے چناب تے اِیندے پار ضلع ملتان ہِے، جنوب دے پاسے ضلع بہاول پور تے ضلع رحیم یار خان ہِن، مغرف دے پاسے دریائے سندھ اَتے اِیندے پار ڈیرہ غازی خان تے راجن پور دے اضلاع ہِن۔ مظفر گڑھ دِی بنیاد نواب مظفر خان نے ہِک قلعہ بݨوا تے رکھی ہَئی، علم و اَدب دِی روایت اِبتداء تُوں اِی چلدی آندی ہِے۔^[٢]

مولوی کریم بخش واصل، قِصّہ ہیر رانجھا، روشن ضمیر تے خونی ماں، اُنہاں دِی تصانیف ہِن۔ کشفی ملتانی ’’لالہ صحرا‘‘ دا تعلق وِی اِیں شہر دے نال ہِے۔ سرائیکی لوک ادب دی مہان شخصیت ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دِیاں علمی اَدبی خدمات قابل ستائش ہِن۔ معروف قِصّہ گو ایم بی اَشرف، محمد حیات چغتائی (خواجہ فرید تے سماجیات)، مصطفی مسّو، کوثر ثمرین (خشبو بھریاں چھانواں)، مظفر خان مگسی، اَفضل چوہان۔^[١]

مظفر گڑھ ضلع دے شمال اچ لیہ دا ضلع ہے۔ مشرق اچ دریائے چناب د ے پار، ضلع ملتان ہے۔ جنوب اچ ضلع بہاول پور تے ضلع رحیم یار خان ہے۔ مغرب اچ دریائے سندھ تے ایندے پار ڈیرہ غازی خان تے ضلع راجن پور ہن۔ ایں ضلع دی ترائے تحصیلاں ہن، مظفر گڑھ، کوٹ ادو تے علی پور۔

محمد بن قاسم دی آمد توں پہلے ایں علاقے اچ راجا داہر دی حکومت ہئی۔ محمد بن قاسم نے جݙاں ملتان فتح کیتا تاں مظفر گڑھ کوں وی مسلماناں دی حکومت اچ شامل کر گھٖدا ڳیا۔بعد ازاں ایں تے مغلیہ خاندان دی حکومت ریہی۔ مگر جݙاں مغلاں دی حکومت کمزور تھئی تاں افغانستان دے بادشاہ احمد شاہ ابدالی نے انہاں علاقیاں تے جیڑھا اڄ کل پاکستان اچ شامل ہن، حملے شروع کر ݙتے ۔ آخر ایں ضلع مظفر گڑھ وی اپݨی حکومت اچ شامل کر گھٖدا تے نواب مظفر خان کوں اپݨا گورنر مقرر کیتا۔ نواب مظفر خان نے چالیہہ سال تک ایں علاقے تے حکومت کیتی ۔ ایں زمانے اچ ہر پاسے سکھاں دا زور ودھدا پیا ہا۔ راجا رنجیت سنگھ نے ایں علاقے تے قبضہ کرݨ دی وݙی کوشش کیتی ۔ ایں نے ست واری ملتان تے حملہ کیتا لیکن نواب مظفر خان خان نے ہر واری ایکوں ناکام بݨایا۔اے ݙیکھ تے رنجیت سنگھ نے 25ہزار دی فوج ملتان تے حملے کیتے بھیجی۔ مظفر خان دے کول صرف ݙو ہزار سپاہی ہن مگر ایں نے مردانہ وار مقابلہ کیتا۔ کئی ݙینھ دی لڑائی دے بعد ایندے کول صرف ترائے سو سپاہی رہ ڳے ول وی ایں ہمت نہ ہاری ۔ آخرسکھاں نے ہر پاسے حملہ کر ݙتا مظفر خان تلوار ہتھ اچ گھن تے آ ڳیا۔ او ایں بہادر نال لڑیا کہ سکھ دنگ رہ ڳے۔ او تلوار چلیندا ہویا اڳوں ودھدا ڳیا تے سکھ پچھوں ہٹدے ڳے۔ آخر سکھاں نے پرے کنوں بندوق چلا تے ایکوں شہید کر ݙتا۔ آخر ملتان تے مظفر گڑھ تے 1818ء اچ سکھاں دا قبضہ تھی ڳیا رنجیت سنگھ دی وفات دے بعدانگریزاں نے سکھاں کوں شکست ݙے تے 1849ء اچ پنجاب تے قبضہ کر گھٖدا۔ مظفر گڑھ دا علاقہ وی انگریزاں دے ماتحت آ ڳیا۔صوبہ پنجاب دی پہلی انتظامی تقسیم دے ویلھے خان گڑھ کوں ضلع دا صدر مقام بݨایا ڳیا جو مظفر گڑھ توں جنوب اچ یارھاں میل دے فاصلے تے ہے۔ ضلع دا ناں وی خان گڑھ رکھیا ڳیا۔ (خان گڑھ ہک پُراݨا قصبہ ہے جیڑھا قلعے دی دیواراں دے اندر واقع ہے۔ اے قصبہ نواب مظفر خان دی ہمشیرہ خان بی بی نے تعمیر کرایا ہا) بعد اچ کئی انتظامی تبدیلیاں تھیاں۔ آخر 1861ء اچ مظفر گڑھ ضلع دی موجودہ صورت قائم تھئی۔ ضلع دا ناں خان گڑھ دے توں تبدیل تھی تے مظفر گڑھ رکھ ݙتا ڳیا۔(3)