پندھ دا نویکلا پاندھی

پندھ دا نویکا پاندھی۔ مرشد بھٹی۔

پندھ یا پوہ یا فاصلہ ایجھے لوظ سرائیکی ادب وچ بہوں معنی خیز ہن۔پندھ ہک مخصوص سفر ہے جیڑا کہ ہک حد رکھیندا ہے بھکر توں ملتان۔ ملتان توں ڈیرہ اسماعیل خان توں رحیم یارخان تک دا سفر۔ یا ہک ملخ توں ڈوجھے ملخ دا سفر ۔ بندہ جتنا سفر کریسی جیڑے حالات ہوسن اگر لکھسی تاں اے پندھ وہانڑی بنڑ ویسی۔ فاصلہ وی سفر کیتے لوظ استعمال کیتا ویندے۔ مگر فاصلے دا لوظ پندھ پچھنڑ کیتے استعمال ہوندا ہے۔ بعض اس کوں بطور سفر نامہ وی شمار کریندے ہن۔ علاوہ پوہ ہک ایجھا سفر ہوندا ہے جیندی حد کائنی ہوندی۔ یعنی کہ اے کوئی مخصوص سفر کائنی ہوندا۔ بندے دا جڈے دل آکھے سفر شروع کر ڈیندا ہے۔ بندہ گھر توں شہر۔ شہر توں کہیں میلے۔ یا شہر توں شہر وغیرہ۔ اگر بندہ گھر توں شہر گیا ہے اگوں ہک دوست مل پیا ہے دوست اونکوں اپنڑے گھر گھن گیا ہے یا دوست کوں اگے کہیں میلے تے گھن گیا ہے۔ اگر سفر کرنڑ والا بندہ انہاں حالات کوں جیڑے بندے دے ذہن اچ پہلے کائناں ہن لکھ ڈیوے تاں او پوہ وہانڑی بنڑ ویسی۔ پندھ ارادتاً کیتا ویندے جبکہ پوہ بغیر ارادہ دے کیتا ویندے۔ پوہ ہوے یا فاصلہ مگر پندھ زیادہ مقبول ہے۔ ادب وچ پوہ تے صرف قصے دی صورت وچ لکھا گیا ہے او وی نمک وچ اٹے توں وی گھٹ۔

میڈے خیال دے مطابق پندھ، پوہ تے فاصلہ آپ بیتی دے حصے ہن۔ یعنی کے بندہ اپنڑی زندگی دا جیڑا لحظہ سفر وچ گزار آسی اتے لکھ ڈیندا ہے۔ میں تاں پوہ، فاصلہ تے پندھ کوں سفرنامہ دی ترائے قسماں شمار کریندا ہاں۔

سرائیکی ادب وچ پندھ وہانڑے بہوں گھٹ لکھے گئے ہن مشہور پندھ وہانڑے جیویں کے طارق اسماعیل احمدانی دا " پیت دے پندھ " تے ممتاز حیدر دا " پکھی واس " بہوں مشہور ہن۔ ایویں سرائیکی وچ عبد الباسط بھٹی صاحب دا ناں وی مشہور ہے۔ بھٹی صاحب دا تعلق بہاول پور دے علاقے احمد پور شرقیہ دے نال ہے۔ بھٹی صاحب سفرنامہ نگار دے علاوہ خاکہ نگار، انشائیہ نگار تے افسانہ نگار وی ہن پئے۔ سفر نامے وچ انہاں دی کتاب " کوکدے پندھ کرلاندے پاندھی " ہک خاص اہمیت دی حامل ہے۔ اے کتاب 1992ء وچ پہلی دفعہ منظر عام تے آئی ہے۔ کتاب دا ناں ڈسیندا پے کہ سفر بہوں اباہل وچ کیتا گیا ہے۔ جبکہ کتاب وچ مختلف حصے یعنی پوڑیاں بنڑا ڈتیاں ہنیں۔ جیڑیاں قارئین کوں الجھن وچ پا ڈیندیاں ہن کہ پوڑیاں ساہی کوں ظاہر کریندیاں ہن۔ جبکہ سفر اباہلہ ہائی۔ ساہیاں کیویں کڈھیاں گیاں ہن۔

اگر قاری دی الجھن دے مسئلے کوں چھوڑو صرف ناں تے غور کروں تاں۔ اے ظاہر تھیندے کہ پاندھی بہوں مشکل حالت وچ سفر کیتا اے۔ کرلانا۔ شیخنا۔ رونڑاں۔ اگر پاندھی رو کے سفر کیتا ہے تاں اے وی گل ظاہر تھیندی ہے کہ پاندھی اس سفر کیتے راضی کائناں ہائی۔ اس کوں دوست جبری طور تے گھن گئے ہن۔ اس گل دا کتاب وچ ہک جھا تے تذکرہ ملدا ہے۔ وت اس سفر نامے کوں پندھ وہانڑی دی بجائے پوہ وہانڑی لکھا ونجڑاں چاہیدا ہائی۔

اے سفر جیڑا کہ احمد پور شرقیہ توں چننڑ پیر دی جھاہ تائیں ہے۔ ایں سفرنامہ وچ جسمانی تے تخیلاتی حالات بنڑڑ دا ذکر ہے۔ تخیلاتی طور تے بزرگان توں سنڑے حالات دا تذکرہ کیتا جیڑا کہ سفر وچ جسمانی طور تے محسوس کیتا گیا۔ میڈے نزدیک اےکتاب سفرنامہ گھٹ تے تاریخ زیادہ ہے۔ بھٹی صاحب اپنڑے بزرگان دے حالات سنڑیندے اے ڈسیندے پن کہ آیا بھٹی صاحب بہاولپور دی تاریخ لکھی ہے یا سفرنامہ۔ چلو خیر کچھ نہ ہونے سے کچھ ہونا بہتر ہے

اے کتاب چونکہ چار پوڑیاں تے ہک منزل تے مشتمل ہے۔ بھٹی صاحب نے ہر منزل دے شروع وچ مختلف ماہرین دے اقوال شامل کیتے ہنیں۔جیڑے کہ سفر دے بارے ماہرین آکھے ہوئے ہن۔

بھٹی صاحب ہر پوڑی وچ شعر و شاعری کو کوں تھوڑا تھوڑا شامل کیتا ہے۔ تے نال نال مختلف شعراء دے اتے بحث وی چھیڑی ہنیں۔ خاص طور تے خواجہ فرید دیاں کافیاں ، جہانگیر مخلص دی شاعری تے علاوہ بئے شاعراں دے گالیاں تھیندیاں رہیاں

پہلی پوڑی تے ڈوجھی پوڑی دراصل سفر کائنی بلکہ سفر دی تیاری ہے ۔ پہلی تے ڈوجھی پوڑی وچ سارا تاریخ دا حصہ شامل ہے۔ اصل سفر تریجھی پوڑی توں منزل تک ہے۔ بھٹی صاحب ہر پوڑی تے وسیب دیاں محرومیاں، ثقافت، تہذیب دا ذکر ضرور کیتا ہے۔ صوبہ سرائیکستان دے بارے وی لکھا ہے تے خدا توں التجا کیتی ہنیں

" اللہ سئیاں ظالم کوں ہدایت ڈے۔ ساکوں صوبہ سرائیکستان ڈے۔ ربّا توں ڈکھیاں دے ڈکھ جانڑدیں۔ چننڑ پیر سئیں دے صدقے ساڈے ڈکھ ٹال "

ہک رات ڈینہ دا سفر جیڑا کہ 59 میل دا سفر ہے ۔ ایں سفر وچ جیڑا کجھ نظر آیا جیڑا کجھ محسوس تھیا ہے بھٹی صاحب نے کجھ وی نہیں چھوڑا۔ بلکہ کم کوں ودھا کے رکھا ہے۔ میلے دے احوال دا جیڑا انداز بیان بھٹی صاحب کیتا ہے او قابلِ تعریف ہے۔

لکھاری۔۔۔۔۔۔ اصغر چھینہ [[ونکی:سرائیکی زبان تے ادب]]