Jump to content

سرائیکستان

وکیپیڈیا توں
سرائیکستان (خودمختار انتظامی اکائی)
سرائیکستان دے او ضلعے جیہڑے سول سیکرٹریٹ دے زیر انتظام ہن
سرائیکستان
انتظامی مراکز: ملتان، بہاولپور
مرکزی شہر: ملتان
دیگر اہم شہر: ڈیرہ غازی خان، ڈیرہ اسماعیل خان، رحیم یار خان، میانوالی
مقامی تے اکثریتی زبان: سرائیکی
اقلیتی زباناں: پشتو، پنجابی، بلوچی، مارواڑی، میواتی، ہریاݨوی، اردو، ہندکو
آبادی: 42,000,849
رقبہ: 160,535 مربع کلومیٹر
انتظامی سربراہ: فواد ہاشم ربانی، ایڈیشنل چیف سیکریٹری، سرائیکستان
ایڈیشنل آئی جی پولیس، سرائیکی وسیب: محمد کامران خان
حیثیت: خودمختار انتظامی اکائی از یکم جولائی 2020ء
سرکاری ٹی وی چینل: پی ٹی وی نیشنل ملتان
نظام حکومت: انتظامی سول سیکرٹریٹ (13 ضلعے)
علاقے : بہاولپور، ملتان، ڈیرہ غازی خان، سرڳودھا (ݙو ضلعے) تے ڈیرہ اسماعیل خان ڈویژن
سرکاری ویب سائٹ [١]، ایڈیشنل چیف سیکریٹری جنوبی پنجاب سیکرٹریٹ
Distribution of Pakistanis who spoke Saraiki as their mother tongue at the time of the 1998 Pakistan Census

سرائیکستان توں مراد پاکستان دا او سرائیکی علاقہ ہے جیہڑا زیادہ تر صوبہ پنجاب دے ماتحت اے جزوی طور تے صوبہ خیبرپختونخوا دے ماتحت وی ہے مگر ایندا زیادہ حصہ انتظامی طور تے خودمختار اے جتھاں انتظامی سول سیکرٹریٹ قائم کیتا ڳیا ہے۔ [١]

تاریخ

Map of India during Mughal empireمغل دور وچ صوبہ ملتان (سرائیکستان)

کہیں زمانے اچ راوی دا دریا ملتان دے پراݨے قلعے دے نال وہندا ہا، تے اینکوں ہک دریائی بندرگاہ دی حیثیت حاصل ہائی ، ٻیڑیں ( کشتیوں) دے ذریعے صرف سکھر بھکر ہی نئی، بلکہ منصورہ ، عراق ، ایران ، مصر ، کا بل، دلی (دہلی) تے حیدرآباد دکن تک دی تجارت ہوندی ہئی، ایں واسطے ملتان کوں دنیا دے بہوں وݙے علمی، تجارتی تے مذہبی مرکز دی حیثیت حاصل تھئی، تے صرف ہندوستان ہی نہی بلکہ پوری دنیا اچ ملتان دی شہرت ہای ۔قلعہ ملتان دی قدامت بارے آکھیا ویندے ، کہ اے پنج ہزار سال پرانا ھ، لیکن ہو سگدے، کہ اے ہنیں تو وی زیادہ پراݨا ہووے ،ایں ڳال تے پر سارے مورخین دا اتفاق ھ، کہ ملتان تے قلعہ ملتان دا وجود قبل از تاریخ دیو مالائی دور کنوں وی پہلے دا ھ ، افسوس دا مقام اے ھ۔ ، جو حملہ آوراں نے ہمیشہ ایں قلعے کوں نشانہ بنڑا تے اینکوں فتح کرݨ توں بعد خوب لُٹ مار کریندے رہ ڳئے، پر اینکوں بحال کرݨ دا کہیں نا سوچیا، 1200قبل مسیح " دارا " نے اینکوں تباہ کیتا ، 325 قبل مسیح سکندر اعظم نے ایندے اُتے چڑھائی کیتی، ولا عرب ، افغان ، سکھ تے انگریزاں حملہ آوراں قدیم قلعہ ملتان کوں برباد کرݨ اچ کوئی کسر نہ چھوڑی ، ہنڑ فرزندان ملتان تے سرائیکی وسیب دے سارے واسیاں دا فرض ھ، کہ او اپنڑی پراݨی کوتاہیں تے غور کرِن ، تے اپنڑے وسیب دے نال تھیونڑوالی پنج ہزار سالہ زیادتیاں دی تلافی کرݨ، تے اپنڑے فخر (عظمت رفتہ) کوں سنڄانڑن.

سرائیکستان دا جغرافیہ تے محل وقوع

سرائیکستان وچ کوہ سلیمان، روہی، تھل ،دمان تے بار،نیلی بار ، گنجی بار ، ساندل بار، کِراݨا بار، چج دوآبہ تے رچنا دوآبہ شامل ہن۔ ایں دی زبان، تاریخ تے ثقافت ہکا ہے۔تریویہہ ضلعیاں تے مشتمل وادی سندھ دا اُتلا میدان ہک ڄغرافیائی خطہ ہے۔ ایں کوں سرائیکستان اہدے ہن۔ پاکستان دے جغرافیائی خطے، پہاڑ، سطوح مرتفع، وادی سندھ دا زیریں میدان تے وادی سندھ دا بالائی میدان ہن۔ ہیں چھیکڑی خطے کوں سرائیکستان وی آہدے ہن۔ سرائیکستان ہک جغرافیائی خطہ ہے۔ ایندے وچ کوہ سلیمان، روہی، تھل ،دمان تے بار،نیلی بار گنجی بار تےساندل بار رچنا دوآبہ شامل ہن۔ایں دی زبان، تاریخ تے ثقافت ہکا ہے۔

‎سرائیکستان دے ضلعے تے تحصیلاں

خطہ سرائیکستان وسیع و عریض رقبے تے پھیلا ہویا اے جیندے وچ کئی اضلاع آندن جنہاں دی تفصیل درج ذیل اے.

سرائیکستان دے ضلعے بمطابق مردم شماری 2017ء
نمبرشمار ضلع/تحصیل سرائیکی زبان % رقبہ (KM²) کل آبادی سرائیکی آبادی تبصرہ
(1) ضلع ملتان 64.41 3,720 4,746,166 3,057,098
i تحصیل ملتان سٹی 47.13 304 2,259,115 1,064,944
ii تحصیل ملتان صدر 73.88 1,632 1,323,076 977,543
iii تحصیل شجاع آباد 81.05 806 609,004 493,615
iv تحصیل جلالپور پیروالہ 93.87 978 554,971 520,996
(2) ضلع لودھراں 74.23 2,778 1,699,693 1,261,752
i تحصیل لودھراں 80.4 1,111 703,513 565,672
ii تحصیل دنیا پور 58.61 889 495,217 290,255
iii تحصیل کہروڑ پکا 81.0 778 500,963 405,825
(3) ضلع وہاڑی 19.17 4,364 2,902,081 556,619 ڄٹکی و سرائیکی ضلع
i تحصیل وہاڑی 1.45 1,430 928,812 13,508 ڄٹکی تحصیل
ii تحصیل بوریوالہ 0.13 1,295 1,019,659 1,317 ڄٹکی تحصیل
iii تحصیل میلسی 56.81 1,639 953,610 541,794 سرائیکی تحصیل
(4) ضلع خانیوال 18.55 4,349 2,920,233 541,818 ڄٹکی و سرائیکی ضلع
i تحصیل خانیوال 9.8 784 856,257 83,710 ڄٹکی تحصیل
ii تحصیل میاں چنوں 0.94 1,212 761,955 7,191 ڄٹکی تحصیل
iii تحصیل کبیروالہ 33.3 1,804 958,596 319,316 سرائیکی تے ڄٹکی تحصیل
iv تحصیل جہانیاں 38.32 549 343,425 131,601 سرائیکی تحصیل
(5) ضلع بہاولپور 67.06 24,830 3,669,176 2,460,606
i تحصیل بہاولپور سٹی 58.97 1,490 682,116 402,246
ii تحصیل بہاولپور صدر 73.34 745 575,886 422,363
iii تحصیل احمدپور شرقیہ 91.3 1,738 1,078,586 984,808
iv تحصیل خیرپور ٹامیوالی 88.56 993 262,923 232,854
v تحصیل حاصل پور 41.46 1,490 456,360 189,209 ڄٹکی تے سرائیکی تحصیل
vi تحصیل منڈی یزمان 37.35 18,374 613,305 229,126
(6) ضلع رحیم یار خان 64.9 11,880 4,807,762 3,120,662
i تحصیل رحیم یار خان 57.54 2,464 1,530,183 880,521
ii تحصیل صادق آباد 56.71 2,964 1,261,588 715,548
iii تحصیل خان پور 70.36 3,190 982,085 691,020
iv تحصیل لیاقت پور 80.62 3,262 1,033,906 833,573
(7) ضلع بہاولنگر 1.97 8,878 2,975,656 58,672 ڄٹکی اکثریتی ضلع
i تحصیل بہاولنگر 0.14 1,729 813,390 1,201
ii تحصیل چشتیاں 1.96 1,500 689,766 13,521
iií تحصیل ہارون آباد 0.43 1,295 524,715 2,291
iv تحصیل فورٹ عباس 9.74 2,536 422,768 41,181 ڄٹکی و سرائیکی تحصیل
v تحصیل منچن آباد 0.1 1,818 525,017 478
(8) ضلع ڈیرہ غازی خان 80.99 11,922 2,872,631 2,326,793
i تحصیل ڈیرہ غازی خان 84.34 2,012 1,224,964 1,033,190
ii تحصیل کوٹ چھٹہ 90.1 1,802 757,230 682,634
iii تحصیل کوہ سلیمان 2.1 5,339 212,652 4,595 بلوچی و سرائیکی تحصیل
(9) ضلع راجن پور 74.6 12,318 1,996,039 1,489,157
i تحصیل راجن پور 82.81 2,078 706,770 585,335
ii تحصیل ڄام پور 86.15 2,322 849,369 731,733
iii تحصیل روجھاݨ مزاری 42.36 2,905 405,689 171,887 بلوچی و سرائیکی تحصیل
iv ڈی ایکسکلیوڈڈ ایریا 0.6 5,013 34,191 202 بلوچی و سرائیکی تحصیل
(10) ضلع مظفرڳڑھ 92.37 4,778 2,981,048 2,753,811
i تحصیل مظفرڳڑھ 90.87 2,377 1,625,487 1,477,174
ii تحصیل علی پور 93.79 1,391 640,384 600,633
iii تحصیل جتوئی 94.52 1,010 715,177 676,004
(11) ضلع کوٹ ادو 79.05 3,471 1,347,501 1,065,249
ii تحصیل کوٹ ادو NA NA NA NA
ii تحصیل چوک سرور شہید NA NA NA NA
(12) ضلع لیہ 66.67 6,289 1,823,995 1,216,058
i تحصیل لیہ 72.50 1,712 977,088 708,457
ii تحصیل کروڑ لعل عیسݨ 58.63 1,823 594,367 348,482
iii تحصیل چوٻارہ 63.0 2,754 252,540 159,119
(13) ضلع تونسہ
i تحصیل تونسہ 89.46 2,769 677,785 606,374 ii تحصیل وہوا NA NA NA NA
ii تحصیل کوہ سلیمان NA NA NA NA
(14) ضلع میانوالی 76.05 5,840 1,542,601 1,173,213
i تحصیل میانوالی 84.37 2,689 766,357 646,579
ii تحصیل پپلاں 74.04 1,288 402,050 297,710
iii تحصیل عیسیٰ خیل 61.11 1,863 374,194 228,924
(15) ضلع بکھر 79.97 8,153 1,647,852 1,317,859
i تحصیل بکھر 78.87 2,427 683,939 539,469
ii تحصیل منکیرہ 81.48 1,768 256,895 209,319
iii تحصیل کلورکوٹ 78.0 2,239 346,591 270,395
iv تحصیل دریا خان 82.86 1,719 360,427 298,676
(16) ضلع خوشاب 1.72 6,511 1,280,372 22,025 ڄٹکی و سرائیکی ضلع
i تحصیل خوشاب 0.43 2,115 690,157 2,970 ڄٹکی علاقہ
ii تحصیل نورپور تھل 4.37 2,500 242,831 10,632 سرائیکی تحصیل، غیر مصدقہ اعداد
iii تحصیل قائد آباد 3.54 1,080 230,028 8,156 جزوی سرائیکی علاقہ، غیر مصدقہ اعداد
iv تحصیل نوشہرہ 0.22 816 117,356 267 ڄٹکی علاقہ
(17) ضلع ڈیرہ اسماعیل خان 64.23 9,334 1,625,088 1,043,818
i تحصیل ڈیرہ اسماعیل خان 59.23 1,167 725,449 429,754
ii تحصیل پرووا 71.63 1,733 292,343 209,413
iii تحصیل دراٻݨ کلاں 76.86 1,540 124,318 95,555
iv تحصیل کلاچی 59.27 1,229 101,892 60,393
v تحصیل پہاڑ پور 65.26 1,657 381,086 248,703
vi تحصیل درازندہ NA 2,008 68,556 NA پشتون تحصیل
(18) ضلع ٹانک 16.05 1,679 390,626 62,705 غیر مصدقہ اعداد
i تحصیل ٹانک 16.05 1,679 390,626 62,705 غیر مصدقہ اعداد
ہندوستان تے مرہٹہ راج دے دوران خطہ سرائیکستان دا نقشہ جیہڑا صوبہ ملتان دے طور تے ݙٹھا ونج سڳدائے

اہم سرائیکی شہر تے قصبے

سرائیکی وسیب وسیع و عریض علاقے تے پھیلا ہویا اے جیندے اہم تے مشہور شہر اے ہن:

سرائیکستان دے اہم شہر بمطابق مردم شماری 2017ء
نمبرشمار شہر کل آبادی شرح خواندگی سطح سمندر توں اچائی (فٹ) حیثیت تبصرہ
1 ملتان 1,871,843 مرکزِ سرائیکستان، انتظامی مرکز سول سیکرٹریٹ و ڈویژنل ہیڈکوارٹر
2 بہاولپور 76,2111 انتظامی مرکز سول سیکرٹریٹ و ڈویژنل ہیڈکوارٹر
3 ڈیرہ غازی خان 399,064 ڈویژنل ہیڈکوارٹر
4 ڈیرہ اسماعیل خان 217,457 ڈویژنل ہیڈکوارٹر
5 میانوالی 220,010 ضلعی صدرمقام
6 رحیم یار خان 477,100 ضلعی صدرمقام
7 بکھر 113,018 ضلعی صدرمقام
8 ٹانک ضلعی صدرمقام
9 مظفرڳڑھ 209,902 ضلعی صدرمقام
10 راجن پور ضلعی صدرمقام
11 لیہ 126,055 ضلعی صدرمقام
12 کوٹ ادو 129,859 ضلعی صدرمقام
13 لودھراں 117,862 ضلعی صدرمقام
14 تونسہ تحصیل صدرمقام
15 کبیروالہ تحصیل صدرمقام
16 جہانیاں تحصیل صدرمقام
17 میلسی تحصیل صدرمقام
18 یزمان تحصیل صدرمقام
19 احمدپور شرقیہ تحصیل صدرمقام
20 خیرپور ٹامیوالی تحصیل صدرمقام
21 حاصل پور تحصیل صدرمقام
22 صادق آباد 238,311 تحصیل صدرمقام
23 خان پور کٹورہ 184,374 تحصیل صدرمقام
24 لیاقت پور تحصیل صدرمقام
25 فورٹ عباس تحصیل صدرمقام
26 کوٹ چھٹہ تحصیل صدرمقام
27 فورٹ منرو تحصیل صدرمقام
28 فاضل پور سب تحصیل
29 ڄام پور تحصیل صدرمقام
30 روجھاݨ مزاری تحصیل صدرمقام
31 علی پور تحصیل صدرمقام
32 جتوئی تحصیل صدرمقام
33 کروڑ لعل عیسݨ تحصیل صدرمقام
34 چوٻارہ تحصیل صدرمقام
35 پپلاں تحصیل صدرمقام
36 عیسیٰ خیل تحصیل صدرمقام
37 منکیرہ تحصیل صدرمقام
38 کلورکوٹ تحصیل صدرمقام
39 دریا خان تحصیل صدرمقام
40 خانسر ٹاؤن
41 وہوا سب تحصیل
42 نورپور تھل تحصیل صدرمقام
43 خانقاہ شریف ٹاؤن
44 بھونگ ٹاؤن
45 دیراوڑ ٹاؤن
46 اوچ شریف سب تحصیل
47 پرووا تحصیل صدرمقام
48 کالاباغ ٹاؤن
49 کلاچی تحصیل صدرمقام
50 روکھڑی ٹاؤن
51 کندیاں ٹاؤن
52 کمرمشانی ٹاؤن
53 قطب پور ٹاؤن

مقامی سیاست دا انداز تے روایات

سرائیکی خطے دی سیاست اُنھاں دے ہتھ وچ ھِے جو نہیں چاہندے سرائیکی اِنھاں دی غلامی کِنوں نجات حاصل کرن نکل سڳن جسطرح ساڈی پسماندگی دا ذمہ دار پنجاپی ھِے اے طبقہ جیندے ہتھ وچ سرائیکی سیاست ھِے اے وی پنجاپی دا مددگار طبقہ ھِے پنجاپی دے نال نال گدی نشین تے جاگیردار وی ساڈی پسماندگی دا ذمہ دار ھِے اینجھا کائنی اساں سارا ملبہ پنجاپی اُتے رکھ تے استین دے ناگاں کِنوں غافل تھی ونجو تے ایں خوف وچ رہو جو ایں کیتا ڳیا تاں اوں تھی ویسے فلاں تھی ویسے اِے لوک ساڈی سادگی دا ناجائز فائدہ اٹھا تے اساکوں لٹیندے رہسِن، گدی نشین تے جاگیردار ھک ڈوجھے کوں سپورٹ کریندن تے سرائیکی خطے کوں پسماندہ رکھی بیٹھن ۔۔۔۔ سرائیکی خطے دے مسائل اوں صورت وچ حل تھیسِن جڈا تل وطنی سیاست وچ دلچسبی گھنسِن سیاست ایں وقت تَل وطنیاں کِنے کائنی بلکہ اُنھاں کِنے ھِے جو درپردہ سرائیکی کوں کم زات تے نیچ سمجھدن اِنھاں لوکاں تے پنجاپیاں وچ کوئی فرق کائنی پنجاپی اگر سرائیکی نال شدید نفرت کریندن تے اے 0.5 فیصد طبقہ وی جو پیچھلے چالھیں سالیں کِنوں سرائیکی اُتے سیاست کریندا پئے سرائیکی نال گھٹ نفرت کائنی کریندا اِنھاں دی نفرت پنجاپیاں کِنوں ودھ ھِے ایں مسئلے دے حل کیتے سرائیکی نینگر سیاست وچ عملی حصہ گھنن تے ڈوھا نفرت دے سودگراں اُتے کڑی نظر رکھی ونجے ۔۔۔۔ اے نفرت دے سوداگر کینہ پرور تے لالچی وی ھِن تے سرائیکی نال بغض وی رکھیندن ۔۔۔۔۔ ۔۔۔۔اِنھاں ڈوھا کِنوں نجات ھی سرائیکی کیتے ترقی دے راستے کھول سڳدی ھِے ۔۔۔۔۔ ھک طبقہ کِنوں نجات دے نال نال ڈوجھے طبقے تے کڑی نظر رکھڑ نال سرائیکی اپڑا بچاؤ کر سڳدن تے اُتے آ سڳدن اِنھاں اُتے بھروسہ کررڑ ممکن کائنی ورنہ نسل پرست کڈھائی وی نہ چاہسِن سرائیکی کوں پنجاپی کِنوں نجات ملے۔۔۔ھتوں اے نسل پرست پنجاپی دے مدد گار بڑ تے سرائیکی کوں نقصان پہنچیندن۔

سرائیکی قومیتی جماعتاں

وفاقی جماعتاں

سرائیکی وسیب دے حکمران خاندان

  • عباسی، نواب صلاح الدین عباسی، احمد پور شرقیہ
  • چنڑ، ملک محمد اقبال چنڑ، بہاولپور
  • للو، ملک حبیب للو، اوچ
  • گیلانی، یوسف رضا گیلانی (ملتان)، افتخار الحسن گیلانی (اوچ)
  • پیرزادہ، میاں ریاض حسین پیرزادہ، خیرپور ٹامیوالی
  • گردیزی، سید عرفان گردیزی، حاصل پور
  • وارݨ، سردار عامر یار وارݨ، دھوڑکوٹ
  • پنوہاں، ملک حاصل محمد پنوہاں، علی پور
  • سہروردی سادات، مخدوم سید احمد محمود، رحیم یار خان
  • متیاݨہ، میاں ممتاز متیاݨہ، چشتیاں
  • لالیکا، میاں عبدالستار لالیکا مرحوم، چشتیاں
  • خاکوانی، اعظم خان خاکوانی، وہاڑی
  • کھچی، ممتاز خان کھچی، وہاڑی
  • بھابھہ، نور خان بھابھہ، میلسی
  • ݙاہا، خانیوال
  • ہراج، مہر اللہ یار ہراج، خانیوال
  • ٻوسݨ، حاجی سکندر حیات ٻوسݨ، ملتان
  • بھٹہ، شہزاد مقبول بھٹہ، ملتان
  • راں، مظہر عباس راں، ملتان
  • لانگ، نغمہ مشتاق لانگ، جلالپور پیروالہ
  • کانجو، عبدالرحمان کانجو، لودھراں
  • کھر، غلام مصطفٰی کھر، مظفر ڳڑھ
  • بخاری، باسط سلطان بخاری، مظفر ڳڑھ
  • نیازی، عمران خان نیازی، امجد علی خان، میانوالی
  • اعواݨ، عائلہ ملک، کالاباغ
  • روکھڑی، گل حمید خان روکھڑی، میانوالی
  • شادی خیل، الحاج عبیداللہ خان شادی خیل، میانوالی
  • ڈھانڈلہ، ملک افضل ڈھانڈلہ، بھکر
  • اولکھ، احمد علی اولکھ، لیہ
  • لغاری، جمال خان لغاری، ڈیرہ غازی خان
  • مزاری، میر بلخ شیر مزاری، روجھان
  • کھوسہ، سردار ذوالفقار علی خان کھوسہ، ڈیرہ غازی خان
  • دریشک، سردار نصراللہ خان دریشک، راجن پور
  • قیصراݨی، میر بادشاہ خان قیصراݨی، تونسہ
  • گورچاݨی، سردار شیر علی گورچاݨی، راجن پور
  • لونڈ، سردار جاوید اختر لونڈ، ڈیرہ غازی خان
  • نواݨی، رشید اکبر نواݨی، بھکر
  • جتوئی، قیوم جتوئی، جتوئی

ثقافت تے روایات

پٹکا سرائیکی ٹریڈیشن دا اہم جُز ہے ۔پٹکے کوں بدھݨ دے ڈھیر طریقے ھِن ۔سادہ طریقے نال وی پٹکا بدھا ویندے تے پٹکے کوں وَل ڈے تے ھک پاند مُونڈھے تے وی رکھیاں ویندے ڈوجھا پاند سَر وچ لُکیاں ھویا ھوندے ۔کجھ شوقین مزاج نینگر رنگین پَٹکا بدھ تے اپݨی خوبصورتی وچ اضافے دا سبب بݨݨ سانڳے رنگین پٹکے دا استعمال کریندن مقصد صرف خوبصورت نظر آنوݨ تے سرائیکی ٹریڈیشن کوں نشابر کرݨا ھوندے ۔جناب استاد ملک سونا خان بے وس دا پٹکا اسٹائل ھک عام سرائیکی پٹکا اسٹائل ہے ۔جو سرائیکی وسیب وچ عام ہے ۔[٣]

گھیرولی شلوار :گھیر والی شلوار سرائیکی علاقہ دا کلچر ہے کجھ علاقاں اچ ایکوں ولیں آلی شلوار وی آکھا ویندے ایں علاقہ توں اے کلچر باہر نختے ۔ھُݨ اے گھیر والی شلوار بلوچ وی استعمال کریندن تے پاکستان دے ڈوجھے خطے دے لوک ایکوں استعمال کریندن گھیرولی شلوار سرائیکی ٹریڈشن دا حصہ ھے ایکوں سابق سرائیکی اسٹیٹ بہاولپور دے سابق نواب استعمال کریندے رہے ڳئین ھُݨ اے گھیرولی شلوار والا کلچر متروک تھیندا پئے ضرورت ایں ڳالھ دی ھِ سرائیکی ٹریڈیشن اُبھارݨ سانڳے ایندا استعمال نینگر کرن ۔۔لیکن بلوچستان وچ ھالی وی ایندا استعمال تھیندے ۔شوقین مزاج نوجوان نسل ایندا استعمال کریندی ھِ ۔سابق سرائیکی اسٹیٹ بہاولپور نواب صبح صادق خان عباسی گھیرولی شلوار دے نال تصویر سرائیکی کلچر کوں نشابر کریندی پئی ہے ۔[٤][٥]

سرائیکی زبان تے ایندے لہجے

ملتان، مظفرگڑھ , بہاولپور، دیرہ غازی خان، دیرہ اسماعیل خان، میاںوالی،خوشاب، صحبت پور، ضلع بار خان تے درگ وچ سرائیکی دا معیاری لہجہ الایا ویندے۔ سرائیکی زبان دے ویہہ ہزار کنوں ودھ شاعر ہن۔

رحیم یار خان، راجن پور، کشمور تے گھوٹکی دے اضلاع وچ سرائیکی دا لمے آلا لہجہ ٻولا ویندے. سندھی دے گہرے اثرات دی وجہ توں اے لہجہ معیاری ملتانی سرائیکی توں قدرے مختلف اے.

جھنگوی سرائیکی، جھنگ، ساہیوال، پاکپتݨ، اوکاڑہ،تاندلیانوالا، کمالیہ، پیرمحل،پنڈی بھٹیاں، چنیوٹ، سرگودھا، منڈی بہاؤالدین،. بہاولنگر، تحصیل حاصل پور(ضلع بہاولپور)، فاضلکا تے سری گنگا نگر دے علاقیاں وچ جھنگوی سرائیکی الیندے ہن۔ ایں کوں ݙبھاری سرائیکی وی آہدے ہن۔ ایں لہجے وچ "ب" کوں "ٻ" ، "ج" کوں "ڄ" تے "گ" کوں ہمشہ "ڳ" ٻولیندے ہِن۔ سلطان ٻاہو، علی حیدر ملتانی، ریاض،عابد تمیمی تے وارث شاہ سرائیکی دے ݙبھاری لہجے دے شاعر ہن۔ ایں لہجے دے مزید ست لہجے ہن۔ ہر تحصیل دا لہجہ کُجھ نہ کُجھ وکھرا ہے.

سندھی سرائیکی: جیکب آباد، سکھر، کشمور، گھوٹکی، نصیر آباد، جعفرآباد تے جھل مگسی دے علاقیاں وچ سندھی سرائیکی الیندے ہن۔ کوٹ سبزل کنوں گھن تے رانی پور تائیں سرائیکی لوکل تے مقامی زبان ہے۔

شمالی سرائیکی، ضلع چکوال، پنڈ دادن خان، ڄنڈ تے کوہاٹ دے علاقیاں وچ وی سرائیکی الائی ویندی ہے۔ ایں لہجے کوں اعواݨکاری یا اعواݨی یا چکوالی یا کوہاٹی یا شمالی سرائیکی وی اہدے ہن۔ شاہ مراد چکوالی سرائیکی دا ٻہوں وݙا شاعر ہے۔ ۔ پیلو چکوال دا سرائیکی شاعر ہے۔ علی محمد مسکین وی ایں لہجے دا شاعر ہے۔ایہ شمالی سرائیکی ہے۔ کوہاٹی سرائیکی دے چھی لہجے ہن۔ خوشحال ڳڑھ دا لہجہ، توگھ دا لہجہ، ٻلی تنگ دا لہجہ، کوہاٹ شہر دا لہجہ، وادی بوراکا دا لہجہ، شکر درہ دا کوہاٹی لہجہ، 1981 دی مردم شماری وچ ضلع کوہاٹ وچ چالہی فیصد کوہاٹی (سرائیکی) ہائی،

ݙاکٹر یونس ندیم، محمد جان عاطف، ریاض، انجم یوسف زئی تے سعد اللہ خاں کوہاٹی زبان دے ادیب تے کارکن ہن۔ کوہاٹی، چکوالی تے اعواݨکاری لہجے آپس وچ ٩٠٪ سرائیکی نال٨٠٪ ہندکو نال٦٠٪ تے پنجابی نال٤٠٪ نال رلدے ملدے ہن۔ ایں سانگے ایہ سرائیکی شمار تھیندے ہن۔ بلوچستان دی جعفری تے کھیترانی، سوات دی آجڑی تے قندھار دی سرائیکی وی سرائیکی دے لہجے ہن۔

سرائیکی زبان دی تعلیمی حیثیت

تعلیمی نظام

تعلیمی ادارے

پیشہ ورانہ تعلیمی ادارے

شخصیات تے مشاہیر

وسائل تے معدنیات

صنعت تے تجارت

آبی وسائل

ذرائع نقل و حمل تے آمد و رفت

زراعت تے فصلاں

مواصلات

  • پی ٹی وی ملتان
  • ریڈیو پاکستان بہاولپور
  • ریڈیو پاکستان ملتان
  • ریڈیو پاکستان ڈیرہ اسماعیل خان
  • ریڈیو میانوالی
  • وسیب ٹی وی
  • روہی ٹی وی

طبی سہولتاں

  • بہاول وکٹوریہ ہسپتال بہاولپور
  • نواب صادق ہسپتال بہاولپور
  • نشتر ہسپتال ملتان
  • شیخ زید ہسپتال رحیم یار خان
  • ساؤتھ پنجاب ہسپتال ملتان[١٠]

قومی تے مقامی کھیݙاں

سرائیکستان (جنوبی پنجاب) کرکٹ ٹیم

ملتان سلطانز

انتظامی خودمختاری

سرائیکی وسیب انتظامی طور تے ہک خودمختار علاقہ ہے جیہڑا کہ ہک صوبائی سول سیکرٹریٹ تے کئی وفاقی اداریاں دے زیر انتظام ہے۔ یکم جولائی 2020ء خطہ سرائیکستان دا او تاریخی ݙینہہ اے جݙݨ پاکستان تحریک انصاف دی حکومت ولوں بالخصوص وزیراعلٰی پنجاب سردار عثمان احمد خان بزدار ہوراں دے کاوشاں نال اتھاں سول بیوروکریسی تے پولیس بیوروکریسی دے انتظامی سیکرٹریٹ دا قیام عمل اچ آیا۔ 30 جون 2020ء کوں جناب زاہد اختر زمان دی تقرری بطور پہلے تے تاریخی ایڈیشنل چیف سیکریٹری تے جناب انعام غنی دی تقرری بطور پہلے تے تاریخی ایڈیشنل انسپیکٹر جنرل دے کیتی ڳئی۔ وزیراعلٰی پنجاب سردار عثمان احمد خان بزدار ہوراں نے انہاں ݙوہاں انتظامی سربراہان نال خصوصی ملاقات اچ نیک تمناواں دے بعد سرائیکی خطے دے معاملات تے مسائل بارے تبادلہ خیال کیتا ۔ انہاں ݙوہاں سربراہان نے ݙو جولائی 2020ء کوں سرائیکستان دے انتظامی سیکرٹریٹ (سرکاری ناں جنوبی پنجاب سیکرٹریٹ) کیتے باقاعدہ طور تے اپݨے ذمہ داریاں سنبھال گھدے۔[١٢]

خودمختار صوبائی سیکرٹریٹ (صوبائی محکمے)

سرائیکستان دے انتظامی سیکرٹریٹ اچ ابتدائی طور تے مندرجہ ذیل محمکہ جات شامل کیتے ڳئے ہن جنہاں وچوں کجھ دے سیکرٹریاں دی تعیناتی تھیوݨی باقی ہے۔ [١٣]

  1. سروسز اینڈ جنرل ایڈمنسٹریشن ڈیپارٹمنٹ
  2. داخلہ
  3. صحت
  4. اسپیشلائزڈ ہیلتھ کئیر اینڈ میڈیکل ایجوکیشن
  5. اعلیٰ تعلیم[١٤]
  6. سکول ایجوکیشن[١٥]
  7. زراعت
  8. پلاننگ اینڈ ڈیویلپمنٹ
  9. لائیو سٹاک اینڈ ڈیری ڈیویلپمنٹ
  10. پلاننگ اینڈ ڈیویلپمنٹ
  11. سیکرٹری لوکل گورنمنٹ اینڈ کمیونٹی ڈیویلپمنٹ
  12. سیکرٹری ہاؤسنگ، اربن ڈیویلپمنٹ اینڈ پبلک ہیلتھ انجینئرنگ
  13. آبپاشی
  14. جنگلات
  15. کمیونیکیشن اینڈ ورکس
  16. محکمہ مال (ریونیو)
  17. محکمہ بیت المال
  18. ڈائریکٹوریٹ پبلک ریلیشنز، حکومت پنجاب [١٦]
  19. محکمہ پولیس
  20. میٹرو بس سسٹم ملتان[١٧]
  21. ممبر انفراسٹرکچر ڈویلپمنٹ اتھارٹی ملتان[١٨]
  22. ڈائریکٹر سپیشل برانچ پولیس، جنوبی پنجاب، ملتان[١٩]
  23. دفتر ڈائریکٹر پبلک انسٹرکشنز ایجوکیشن جنوبی پنجاب، ملتان
  24. پنجاب ایجوکیشن فاونڈیشن، ریجنل آفس ملتان[٢٠]
  25. پنجاب فوڈ اتھارٹی، ساؤتھ ونگ ملتان[٢١]
  26. ڈی آئی جی جیل خانہ جات ملتان ریجن [٢٢]
  27. ڈائریکٹوریٹ زرعی انجینئرنگ ملتان،[٢٣]
  28. ڈائریکٹوریٹ زرعی میکنائزیشن ریسرچ ادارہ ملتان ،[٢٤]

وفاقی محکمے تے نیم خودمختار ادارے

  1. واپڈا (میپکو ملتان)[٢٥]
  2. پاکستان پوسٹ (پوسٹ ماسٹر جنرل آفس جنوبی پنجاب سرکل)[٢٦]
  3. پاکستان ٹیلی ویژن، ملتان مرکز[٢٧]
  4. پی ٹی وی نیشنل ملتان، [٢٨]
  5. ریلوے کنسٹرکشن پاکستان (ریجنل آفس ملتان)[٢٩]
  6. دی انسٹی ٹیوشن آف انجینئرز پاکستان، ملتان سنٹر[٣٠]
  7. پاکستان انجینئرنگ کونسل، برانچ آفس ملتان [٣١]
  8. ایف آئی اے، ملتان[٣٢]
  9. اے ٹی آئی آر، ملتان آفس [٣٣]
  10. نیشنل ہائی وے اتھارٹی، جی ایم کنسٹرکشن ، پنجاب ساؤتھ، ملتان [٣٤]
  11. ساؤدرن پنجاب ایمبرائیڈری انڈسٹریز (پبلک پرائیویٹ پارٹنرشپ)[٣٥]
  12. نیشنل ہائی وے اینڈ موٹروے پولیس، ڈی آئی جی سینٹرل 2، ملتان [٣٦]
  13. پوسٹل لائف انشورنس کمپنی لمیٹڈ، ریجنل ڈائریکٹر ملتان[٣٧]
  14. پاکستان ٹیلی کمیونیکیشن اتھارٹی، ریجنل آفس ملتان[٣٨]
  15. پاکستان کونسل فار ریسرچ ان واٹر ریسورسز، ریجنل آفس بہاولپور[٣٩]
  16. پاکستان سائنس فاونڈیشن، ڈپٹی ڈائریکٹر ملتان[٤٠]
  17. پی ایس کیو سی اے، ڈپٹی ڈائریکٹر ملتان زون[٤١]
  18. ڈائریکٹوریٹ آف حج، ملتان[٤٢]
  19. وفاقی شرعی عدالت، جنوبی پنجاب، ملتان [٤٣]
  20. ریجنل نیب ملتان[٤٤]
  21. ایس ایم ای بی ایف سی ساؤتھ پنجاب، ملتان[٤٥]
  22. نادرا ریجنل ہیڈکوارٹر ملتان[٤٦]
  23. دفتر ایڈیشنل ایڈوکیٹ جنرل، بہاولپور تے ملتان[٤٧]
  24. قومی امن کمیٹی برائے بین المذاہب ہم آہنگی، حکومت پاکستان[٤٨]
  25. ڈائریکٹر ٹریڈ ڈیویلپمنٹ اتھارٹی پاکستان، ملتان[٤٩]
  26. ڈی جی آڈٹ، جنوبی پنجاب، ملتان[٥٠]
  27. پریس انفارمیشن ڈیپارٹمنٹ، ریجنل آفس ملتان[٥١]
  28. ڈپٹی جنرل مینیجر پیمرا، ملتان[٥٢]
  29. ریجنل دفتر نیشنل ٹیلی کمیونیکیشن کارپوریشن، ملتان[٥٣]
  30. پاکستان ریلوے پولیس ملتان ڈویژن [٥٤]
  31. پاکستان ریلوے، ڈویزنل سپرنٹنڈنٹ ملتان [٥٥]
  32. پاکستان پریس ڈیپارٹمنٹ، ریجنل آفس ملتان [٥٦]
  33. اسٹیٹ لائف انشورنس کارپوریشن آف پاکستان، ملتان ریجن [٥٧]
  34. این ایل سی، ریجنل آفس ملتان
  35. ایف ڈبلیو او، ڈیرہ اسماعیل خان
  36. فوجی فاؤنڈیشن، دفاتر ملتان، میانوالی
  37. مراکز قومی بچت پاکستان، ملتان، بہاولپور
  38. اکادمی ادبیات پاکستان، برانچ آفس ملتان، [٥٨]

این جی اوز تے فلاحی، مذہبی تے تحقیقاتی ادارے

  1. عالمی مجلس تحفظ ختم نبوت، ملتان[٥٩]
  2. الخدمت فاونڈیشن ساؤتھ پنجاب[٦٠]
  3. جنوبی پنجاب سنٹر برائے ریسرچ اینڈ ڈیویلپمنٹ ملتان[٦١]
  4. سرائیکی ایریا سٹڈی سنٹر، ملتان[٦٢]
  5. پاکستان جرنلسٹ ایسوسی ایشن، جنوبی پنجاب[٦٣]

بین الاقوامی ادارے تے ملٹی نیشنل کمپنیاں

  • اقوام متحدہ دے وفود برائے سرائیکی وسیب یا جنوبی پنجاب
  • یاماہا پاکستان، ملتان آفس[٦٤]
  • سوزوکی جنوبی پنجاب، ملتان [٦٥]

انتظامی تقسیم

1.جنوبی پنجاب سیکرٹریٹ

  • بہاولپور ڈویژن، ملتان ڈویژن تے ڈیرہ غازی خان ڈویژن (تیرہاں اضلاع) تے مشتمل وسیب دا علاقہ ایڈیشنل چیف سیکریٹری دے ماتحت بذریعہ سول سیکرٹریٹ زیر انتظام
  • ضلع ڈیرہ غازی خان دے ذیلی انتظام دے طور تے کوہ سلیمان دے قبائلی علاقے بذریعہ پولیٹیکل اسسٹنٹ

2.ضلع میانوالی، بھکر تے ضلع خوشاب دا جزوی علاقہ، کمشنر سرڳودھا ڈویژن (پنجاب) دے زیر انتظام

3.ضلع ڈیرہ اسماعیل خان تے ٹانک دے ضلعے، صوبہ خیبرپختونخواہ، کمشنر ڈیرہ اسماعیل خان ڈویژن دے زیر انتظام[٦٦]

مزید ݙیکھو

حوالے

  1. ↑ https://waseb.org/about/وسیب
  2. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2020-12-10. Retrieved 2022-05-28.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  3. ↑ https://www.saraikiliterature.com/en/language/history-of-saraiki-language
  4. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-05-28. Retrieved 2022-05-29.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  5. ↑ http://saraikimusic.blogspot.com/?m=1
  6. ↑ https://www.isp.edu.pk/
  7. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-01-03. Retrieved 2022-05-13.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  8. ↑ https://www.punjabpolice.gov.pk/trainingbranch
  9. ↑ https://pwd.punjab.gov.pk/regional_training_institutes_address
  10. ↑ https://southpunjabhospital.com/
  11. ↑ https://www.pcb.com.pk/domestic-squads.html
  12. ↑ https://www.punjab.gov.pk/node/4018
  13. ↑ https://urdu.siasat.pk/news/2020-08-18/news-47139
  14. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-06-09. Retrieved 2022-05-27.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  15. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-11-30. Retrieved 2022-05-27.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  16. ↑ https://www.facebook.com/DPRMultan/
  17. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2020-11-23. Retrieved 2022-06-07.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  18. ↑ https://www.idap.pk/details/board-of-authority
  19. ↑ https://thepakistandaily.com/usman-buzdar-appoints-controversial-uncle-as-special-branch-director-south-punjab/
  20. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-09-22. Retrieved 2022-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  21. ↑ https://www.facebook.com/PFARESOURCEANSLICENSINGSOUTH
  22. ↑ https://prisons.punjab.gov.pk/regional_digs_contact_numbers
  23. ↑ https://field.agripunjab.gov.pk/our_directorates
  24. ↑ https://field.agripunjab.gov.pk/our_directorates
  25. ↑ http://www.mepco.com.pk/
  26. ↑ https://www.pakpost.gov.pk/contact_us.php#top
  27. ↑ https://ptv.com.pk/Contact
  28. ↑ https://youtube.com/@ptvnationalmultan
  29. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-04-15. Retrieved 2022-05-13.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  30. ↑ http://iepislamabad.org/iep-centres.php
  31. ↑ https://pec.org.pk/branch_laision_offices.aspx، پاکستان انجینئرنگ کونسل، برانچ آفس، شاہ رکن عالم کالونی ملتان
  32. ↑ https://www.fia.gov.pk/contact
  33. ↑ https://atir.gov.pk/?page=admin
  34. ↑ https://nha.gov.pk/contact-us
  35. ↑ http://spei.com.pk/
  36. ↑ https://nhmp.pitb.gov.pk/telephone_directory
  37. ↑ https://plic.com.pk/contact
  38. ↑ https://www.pta.gov.pk/en/multan
  39. ↑ https://pcrwr.gov.pk/bahawalpur/
  40. ↑ http://www.psf.gov.pk/contact.aspx
  41. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-05-17. Retrieved 2022-05-14.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  42. ↑ https://mora.gov.pk/Detail/M2IzNTUwNjQtMWM1OS00YWIxLWE3ZjUtY2ZiYmM2M2RkOTU0
  43. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-07-05. Retrieved 2022-05-14.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  44. ↑ https://nab.gov.pk/contacts.asp#mul
  45. ↑ https://www.smebfcmultan.com/
  46. ↑ https://www.nadra.gov.pk/operational-management/
  47. ↑ دفتر ایڈیشنل ایڈوکیٹ جنرل، ملتان و بہاولپور بنچ https://advocategeneral.punjab.gov.pk/law_officer
  48. ↑ https://www.facebook.com/npcpbwp/
  49. ↑ https://tdap.gov.pk/
  50. ↑ https://agp.gov.pk/Jobs
  51. ↑ http://pid.gov.pk/contact_regional
  52. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-06-17. Retrieved 2022-06-15.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  53. ↑ https://ntc.net.pk/ContactCentral.html
  54. ↑ http://www.pakistanjobsbank.com/Jobs/47667/Pakistan-Railway-Police-Jobs-2017-Constables-ASI-NTS-Application-Form-Download-Latest-New/
  55. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2020-11-30. Retrieved 2022-09-13.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  56. ↑ http://pid.gov.pk/contact_regional
  57. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-10-31. Retrieved 2022-10-31.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  58. ↑ https://pal.gov.pk/directory.aspx
  59. ↑ http://laulak.info/old/MLAULAK/laulak.htm
  60. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-05-25. Retrieved 2022-05-13.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  61. ↑ https://spcrd.org/
  62. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-04-19. Retrieved 2022-05-29.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  63. ↑ https://pja.org.pk/south-punjab/
  64. ↑ https://www.yamaha-motor.com.pk/offices/
  65. ↑ //https://suzukisouthpunjab.com//
  66. ↑ تحقیق و ترتیب، اسماعیل بھٹہ
"https://skr.wikipedia.org/w/index.php?title=سرائیکستان&oldid=33623" توں گھدا