نیکوسیا

نیکوسیا (یونانی: Λευκωσία لیفکوسیا) قبرص دا سب توں وݙا شہر تے میساوریا دے میدانی علاقے دے تقریباً ادھ اچ دریائے پیدیوس دے کنارے تے واقع حکومت قبرص دا دار الحکومت ہے۔ ایہ یورپی یونین دے رکن ریاستاں وچ انتہائی جنوب مشرقی دار الحکومت ہے۔ ایہ شہر 4،500 ورہیاں توں مسلسل آباد ہے تے ݙاہویں صدی کولوں قبرص دا دار الحکومت آندا پیا ہے۔ قبرص بحران 1955–64ء دے بعد توں ترک قبرصی تے یونانی قبرصی شہر دی تقسیم دے بعد شہر دے شمالی تے جنوبی الڳ الڳ حصیاں وچ آباد ہن۔ 1974ء وچ ترکی دے قبرص تے حملے دے بعد شہر دے درمیان ہک عسکری خط اخضر قائم ہے جیہڑا اقوام متحدہ دی زیر نگرانی ہے۔

نیکوسیا دی لوکیشن

ایں تقسیم دے بعد نیکوسیا دا جنوبی حصہ جمہوریہ قبرص دا دار الحکومت تے شمالی قبرص ترک جمہوریہ دے زیر انتظام شمالی قبرص دا دار الحکومت ہے۔ قانون سازی تے انتظامی افعال دے علاوہ نیکوسیا نے خود کوں جزیرے دے اقتصادی دار الحکومت تے اہم بین الاقوامی کاروباری مرکز دے طور تے وی منوایا ہے۔ 2018ء وچ نیکوسیا دنیا دے تقابل وچ قوت خرید وچ ٻتریہواں امیر ترین شہر ہئی۔ دیوار برلن دے خاتمے دے بعد نیکوسیا دنیا دا واحد منقسم دار الحکومت ہے۔

تاریخ

نیکوسیا شہر دی تاریخ کوں مختلف ادوار اچ تقسیم کیتا ویندے۔

قدیم دور

نیکوسیا برنجی دور، 2500 سال قبل مسیح توں مسلسل آباد رہیا ہے۔ پہلی مرتبہ میساوریا دے زرخیز میدان وچ لوگ آباد تھئے۔ بعد وچ نیکوسیا ہک شہری ریاست بݨا جینکوں لیڈرا آکھا ویندا ہئی۔ لیڈرا انہاں ٻارہاں ریاستاں وچوں ہک ہئی جنہاں کوں آخیئی قبائل نے ٹرائے دی جنگ دے بعد قبرص وچ قائم کیتا۔ لیڈرا دے آثار شہر دے جنوب مشرق وچ کوہ آئیا پاراسکیوی دے قریب پائے ویندن۔ لیڈرا دے صرف ہک بادشاہ اوناساگوراس دا ذکر تاریخ وچ ملدے۔ مملکت لیڈرا قبرص تے اشوری حکومت دے دوران تباہ تھی ڳئی ہئی۔ اوناساگوراس کوں اشوریہ دے آسرحدون کوں 672 قبل مسیح وچ خراج تحسین پیش کریندے ہوئے بیان کیتا ڳئے۔ 330 ق م وچ لیڈرا کوں ہک غیر اہم قصبہ شمار کیتا ڳیا ہے۔ روایات دے مطابق شہر دی تعمیر نو "لیکوس" (Leucus) نے کیتی جینکوں بطلیموس اول سوتیر دا پتر تصور کیتا ویندے تے تقریباً 300 ق م یا 200 ق م ایندا ناں اپݨے ناں دی مناسبت نال لیکوتون (Leucoton) یا لیفکوتیون (Lefkotheon) رکھا۔ اوں دور وچ ایندا دا ذریعہ روزگار کھیتی باڑی ہئی۔ اوں زمانے دے دوران لیڈرا نے ݙوجھے قبرصی ساحلی شہراں دے مقابلے وچ کوئی خاص ترقی نہ کیتی جنہاں دی معیشت بنیادی طور تے تجارت تے مبنی ہئی۔

رومی تے بازنطینی دور

بازنطینی دور وچ ایں قصبے کوں لیفکوسیا (Λευκωσία) یا کالینیکیسیس (Καλληνίκησις) آکھا ویندا ہئی۔ چوتھی صدی وچ شہر "سینٹ تریفلیوس" دی وجہ توں نشستِ اسقف بݨا۔ 647ء وچ عرب حملیاں دی وجہ توں سلامیس دی تباہی دے بعد تقریباً 965ء وچ نیکوسیا قبرص دا دار الحکومت بݨا جݙݨ قبرص دوبارہ بازنطینی سلطنت نال مل ڳیا۔ بازنطینیاں نے جزیرے دی انتظامیہ کوں نیکوسیا اچ منتقل کر ݙتا کیونکہ ساحلی شہراں تے اکثر حملے تھیندے رہندے ہن۔ تݙانہہ توں نیکوسیا قبرص دا دار الحکومت ہے۔ نیکوسیا جیہڑا بازنطینی گورنر دی نشست ہئی اونکوں شہر دی فصیل دے ذریعے محفوظ کیتا ڳیا تے ہک قلعہ وی تعمیر کیتا ڳیا۔ آخری بازنطینی گورنر اسحاق کومنینوس ہئی جیں نے شہنشاہ ہووݨ دا اعلان کیتا تے اوندے بعد قبرص تے 1183ء توں 1191ء تک حکومت کیتی۔

قرون وسطی

1187ء وچ تریجھی صلیبی جنگ دے دوران ارض مقدسہ ویندے ہوئے رچرڈ اول دا بحری ٻیڑا شدید بحری طوفان نال متاثر تھیا۔ اونکوں پہلے کریٹ تے ول رودوش وچ رکݨا پیا۔ پر ٻیڑے وچ شامل تریہے بحری جہاز سفر کریندے رہیے جنہاں وچوں ہک جہاز تے جون انگلستانی، ملکہ صقلیہ تے بیرنگیریا ناواری رچرڈ دی ہووݨ والی ذال سوار ہن۔ ݙو جہاز قبرص دے ساحل دے قریب تباہ تھی ڳئے پر جیہڑے جہاز تے جون انگلستانی، ملکہ صقلیہ تے بیرنگیریا ناواری سوار ہن اوہ بحفاظت لیماسول پہنچ ڳیا۔ جون نے بحری جہاز توں لہݨ توں انکار کر ݙتا کیونکہ اونکوں ݙر ہئی کہ اسحاق کومنینوس جیہڑا فرنگیاں کوں پسند نہ کریندا انہاں یرغمال بݨا گھنسی۔ جہاز ہک ہفتہ تک ساحل تے لنگر انداز ریہا اتھاں تک کہ 8 مئی کوں رچرڈ اول شاہ انگلستان وی اتھاں پہنچ ڳیا۔ اپݨی بھیݨ تے نال مستقبل دی کنوار نال ناروا سلوک دی وجہ توں رچرڈ نے غم و غصے وچ قبرص تے حملہ کر ݙتا۔

رچرڈ نے نیکوسیا دا محاصرہ کیتا تے آخرکار تریمیتوسیا دے مقام تے اوندا تے اسحاق کومنینوس دا آمݨا سامݨا تھیا۔ اونکوں شکست ݙیوݨ دے بعد رچرڈ جزیرے دا وی حکمران بݨا پر اوں نے اینکوں فرسان الہیکل کوں ویچ ݙتا۔

قبرص وچ فرنگیاں دا دور 1192ء توں شروع تھیا جیہڑا 1489ء تک رہیا۔ اوں دوران نیکوسیا قرون وسطی دی مملکت قبرص دا دار الحکومت رہیا۔ تے اوں دوران ایہ شاہ دی نشست، لاطینی چرچ تے فرنگی انتظامیہ دا مرکز وی رہیا۔ فرنگی دور وچ شہر دی دیواراں تے بہت سارے دیگر عمارتاں وی تعمیر کیتے ڳئے جنہاں وچ سینٹ سوفیا کیتھیڈرل وی شامل ہے۔ اتھاں لوزینیان شاہواں دے مقبرے وی موجود ہن۔ نیکوسیا جیہڑا غیر مقامی ناں ہے لوزینیان دا ہی ݙتا ہویا ہے۔ فرانسیسی زبان ٻولݨ والے صلیبی جنگی یا تاں "لیفکوسیا" ٻول نہ ہن سڳدے یا انہاں کوں تلفظ دی پروا نہ ہئی تے انہاں نے اینکوں نیکوسی (Nicosie) اکھݨ شروع کر ݙتا جیہڑا بعد وچ بین القوامی طور تے نیکوسیا دے ناں نال رائج تھی ڳیا۔

1374ء وچ نیکوسیا تے جمہوریہ جینوا تے 1426ء توں ایہ سلطنت مملوک دے زیرنگیں آ ڳیا۔ 1489ء وچ جزیرے تے جمہوریہ وینس دا قبضہ تھی ڳیا تے نکوسیا انتظامی مرکز تے حکومتی نشست بݨا۔ وینس گورنر نے عثمانی دے خطرے دی وجہ توں قبرص دے تمام شہراں دی قلعہ بندی کوں ضروری سمجھا۔ 1567ء وچ وینسیاں نے فرنگیاں دے تعمیر کیتے دیواراں کوں ڈھہا کے نیکوسیا دے وینسی دیواراں دی تعمیر کیتی جیہڑے اڄ وی اکثر مقامات تے اپݨی اصلی حالت وچ موجود ہن۔ ایندے علاوہ فرنگیاں دے دور دے ٻئے عمارتاں تے شاہی محل دی حفاظت دا وی بندوبست کیتا۔ آرتھوڈوکس تے لاطینی کلیسیا دے گرجا گھر تعمیر کیتے۔

نیکوسیا دے وینسی دیواراں یارہاں نکراں دے ستارے دی شکل دے ہن۔ انہاں دا ڈیزائن دفاع کیتے بہتر کنٹرول تے توپ خانے دے استعمال کیتے زیادہ مناسب ہئی۔ دیواراں وچ ترئے دروازے ہن۔ شمال وچ دروازہ کیرینیہ، مغرب وچ دروازہ پافوس تے مشرق وچ دروازہ فاماگوستا ہئی۔ دریائے پیدیوس شہر دے دیواراں دے اندروں وہندا ہئی۔ 1567ء وچ دفاعی حکمت عملی دے سبب دریا دا رستہ تبدیل کر کے اونکوں شہر دے ٻاہروں گزارا ڳیا۔

عثمانی دور

1 جولائی 1570ء کوں عثمانیاں نے قبرص تے حملہ کر ݙتا۔ 22 جولائی کوں پیالے پاشا نے پافوس، لیماسول تے لارناکا فتح کرݨ دے بعد نکوسیا دی طرف پیش قدمی کیتی تے شہر دا محاصرہ کر گھدا۔ شہر نے چالیہہ ݙینہاں تک مقابلہ کیتا تے آخر کار 9 ستمبر 1570ء کوں شہر فتح کر گھدا ڳیا۔ محاصرے دے دوران 20،000 افراد ہلاک تھئے تے عمارتاں کوں وی نقصان پہنچا۔ کئی گرجا گھراں کوں مسجد وچ تبدیل کر ݙتا ڳیا۔

عثمانی دور وچ نیکوسیا پاشا، یونانی صدر اسقف تے عثمانی قاضی دی نشست بݨا۔ وینسی گورنر دا محل پاشا دے زیر استعمال آیا جیندا ناں تبدیل کر کے سراں (محل) رکھا ڳیا۔ سراں دے سامݨے دی جگہ دا ناں اونہی مناسبت نال اڄ وی "سیراگلیو چوک" ہے۔ 1904ء وچ ایہ عمارت مسمار کر ݙتی ڳئی۔ موجودہ حکومتی عمارتاں اونہی مقام تے تعمیر کیتے ڳن۔

عثمانی دور وچ نویں آباد تھیوݨ والے ترکاں نے دریا دے شمال کوں اپݨا مسکن بݨایا، جبکہ یونانی دریا دے جنوب وچ جتھاں لاٹ پادری دا تعلقہ تے راسخ الاعتقاد گرجا گھر وی واقع ہئی، مقامی لوگ آباد تھئے۔ دیگر اقلیتی گروہ جیویں کہ آرمینی تے لاطینی، او شہر دے مغربی حصے وچ دروازہ پافوس دے قریب آباد تھئے۔

عثمانی دور وچ نیکوسیا دے ٻارہاں محلے ہن جیہڑے شہر دی انتظامی تقسیم ہن۔ اوں وقت عثمانی جرنیلاں دے ناں تے ہن۔ ایہ جرنیل انہاں محلیاں دے حاکم ہن پر ݙو محلیاں دے ناں ایں اصول توں مبرا ہن۔

1. جنرل ابراہیم پاشا
2. جنرل محمود پاشا
3. جنرل آق کاوک پاشا (سفید عمامہ)
4. جنرل کوکود آفندی
5. جنرل عرب احمد پاشا
6. جنرل عبدی پاشا
7. جنرل حیدر پاشا
8. جنرل کرمان زادہ
9. جنرل یحیی پاشا
10. جنرل دانیال پاشا
11. توپ خانہ
12. نیبت خانہ (پولیس اسٹیشن)

نیکوسیا آبراہ

دریائے پیدیوس پہلے شہر دے اندروں وہندا ہئی پر بعد وچ عسکری حکمت عملی دی بناء تے اونکوں شہر دے ٻاہروں گزارا ڳیا جیندی وجہ نال شہر وچ پاݨی دی قلت تھی ڳئی۔ عثمانی دور وچ ہک نہر بݨائی گئی جیہڑی شہر کوں پاݨی فراہم کریندی ہئی۔ نیکوسیا نہر قبرص دے دار الحکومت نیکوسیا وچ واقع قبرص دی قدیم ترین آبراہ ہے۔ ایہ الفتھیریا چوک دے قریب واقع ہے۔ ایہ شہر دے شمال وچ پہاڑاں نال پاݨی شہر تک پہنچیندی ہئی۔ ایہ شمال وچ دروازہ کیرینیہ نال مشرق وچ دروازہ فاماگوستا تک ویندی ہے۔

برطانوی دور

</ref> 5 جولائی 1878ء کوں نیکوسیا سلطنت برطانیہ دی حکمرانی اچ آیا۔ 1904ء اچ قدیم عثمانی انتظامی مرکز (سراں) کوں مسمار کر کے اوندی جگہ نویں حکومتی عمارات تعمیر کیتے ڳئے جنہاں وچ عدالت، زمین دی رجسٹری دے دفتر، جنگلات، کسٹم تے نیکوسیا کمشنر دا دفتر بݨایا ڳیا۔ نیکوسیا پولیس ہیڈ کوارٹر ایندے نال ملحقہ ہئی جبکہ اوندے سامݨے جنرل پوسٹ آفس تے ٹیلی گراف آفس ہن۔ ہک وینیسی ستون جیہڑا سراں دے قریب موجود ہئی، اونکوں وی مسمار کر ݙتا ڳیا۔ 1915ء دے موسم گرما اچ اونکوں سراں چوک دے ادھ وچ بحال کر ݙتا ڳیا ۔ غالباً ایہ ستون ڈوگ فرانسسکو ڈوناٹی دے اعزاز وچ 1550ء وچ تعمیر کیتا ڳیا ہئی۔

برطانوی قبضے دے بعد 1882ء وچ نیکوسیا وچ شہر دے دیواراں دے اندر تے کجھ علاقے جیہڑے دیواراں دے ٻاہر ہن، دے عام معاملات دے انتظام کیتے لئے میئر دی صدارت دے تحت میونسپل کونسل دا قیام عمل وچ آیا۔ سب توں پہلے بلدیاتی دفاتر "میونسپلٹی اسکوائر" (ہݨ مرکزی میونسپل مارکیٹ) وچ ہن،

لیکن 1944ء وچ دفاتر عارضی طور تے ڈی ویلا بیسچن وچ منتقل کر ݙتے ڳئے تے 1952ء وچ ایں عمارت کوں نواں کرݨ دے فیصلے نال انہاں کوں مستقل کر ݙتا ڳیا۔

1923ء وچ بلدیاتی حدود وچ مزید توسیع کیتی ڳئی تے نویں علاقیاں دے داخلی محلیاں وچ مزید تقسیم کیتی ڳئی۔ 1938ء وچ ایندی حدود وچ مغرب دی سمت دوبارہ توسیع کیتی ڳئی تے ایہ موجودہ سرحد جیہڑی آئیی اومولویتیس، پالوریوتیسا، کایماکلی و اوموفیتا تک پہنچ ڳئی ہئی۔ آزادی دے کجھ عرصہ بعد پالوریوتیسا، کایماکلی و اوموفیتا 1968ء شہر وچ شامل کر ݙتے ڳئے۔

1955ء وچ سلطنت برطانیہ دے خلاف ہک مسلح جدوجہد تے جزیرے کوں یونان دے نال متحد کرݨ دی تحریک شروع تھئی۔ اوں تحریک دی قیادت ایوکا، ہک یونانی قبرصی قوم پرست فوجی مزاحمتی تنظیم کریندی پئی ہئی جینکوں کثیر تعداد وچ یونانی قبرصیاں دی حمایت حاصل ہئی۔ یونان دے نال اتحاد دی تحریک ناکام تھی ڳئی تے اوندی بجائے 1960ء قبرص دی آزادی دا اعلان کر ݙتا ڳیا۔ اوں جدوجہد دوران وچ خاص طور تے نیکوسیا وچ برطانوی حکومت دے خلاف پرتشدد کارروائیاں تھئے جنہاں دے دوران لیڈرا اسٹریٹ کوں "میل قتل" دا ناں ݙتا ڳیا ہئی۔

آزادی تے تقسیم

1960ء وچ نیکوسیا، جمہوریہ قبرص دا دارالحکومت بݨا جینکوں یونانی تے ترک قبرصیاں دی مشترکہ حمایت حاصل ہئی۔ 1963ء وچ یونانی قبرصیاں نے آئین وچ ترمیم دی تجویز پیش کیتی جینکوں ترک قبرصی برادری نے مسترد کر ݙتا۔ اوں بحران دے دوران تے بعد اچ 21 دسمبر 1963ء کوں یونانی تے ترک قبرصیاں دے درمیان فسادات شروع تھی ڳئے۔ نیکوسیا دے خط اخضر نال شہر یونانی تے ترکی نیکوسیا وچ تقسیم تھی ڳیا۔ 1964ء وچ پرتشدد فسادات وچ مزید تیزی آڳئی۔ ترکی فبرصیاں دی ہک وݙی تعداد شمالی نیکوسیا وچ منتقل تھی ڳئی جیندے نال آبادی دے مسائل وی پیدا تھئے۔

15 جولائی 1974ء کوں ہک فوجی تاخت وی تھئی جینکوں یونانی فوج دی سرپرستی حاصل ہئی جیندا مقصد جزیرے دا یونان دے نال الحاق ہئی۔ اوندے نتیجے وچ صدر مکاریوس سوم کوں ہٹا کے قوم پرست نکوس سامپسون کوں صدر بݨا ݙتا ڳیا۔

20 جولائی 1974ء دی مسلح بغاوت دے نتیجے وچ ترک فوج نے جزیرے تے حملہ کر ݙتا۔

اے آپریشن ݙو مراحل وچ تھیا۔ ترک حملے دا ݙوجھا مرحلہ 14 اگست 1974ء کوں انجام پایا جیندے وچ ترک فوج نے جزیرہ قبرص دے 37 فیصد علاقے تے قبضہ کر گھدا جیندے اچ شمالی نیکوسیا وی شامل ہئی۔ لڑائی دے نتیجے وچ ݙوہاں اطراف پناہ گزیناں دا مسئلہ ہک وݙے پیمانے تے سامݨے آیا۔

13 فروری 1975ء کوں ترک قبرصی برادری نے ترک فوج دے قبضہ شدہ علاقے تے ترک وفاقی ریاست قبرص دا اعلان کر ݙتا۔۔ 15 نومبر 1983ء کوں ترک قبرصیاں نے آزادی دے اعلان دے نال ترک جمہوریہ شمالی قبرص قائم کیتا۔

23 اپریل 2003ء کوں لیڈرا پیلس خط اخضر وچوں چوݙاں سال وچ پہلی گزرگاہ کھولی ڳئی۔ اوندے بعد 9 مئی 2003ء کوں آئیوس دومیتیوس دے مقام تے ݙوجھی گزرگاہ کھولی ڳئی۔ 3 اپریل 2008ء کوں لیڈرا اسٹریٹ دی گزرگاہ دوبارہ کھولی ڳئی۔

30 اکتوبر 2016ء دے بعد نیکوسیا دنیا دا واحد دارالحکومت بݨا جتھاں ݙو منطقۂ وقت استعمال تھیندن۔ اینجھا ترک جمہوریہ شمالی قبرص دی پالیمان دے اوں فیصلے نال تھیا جس وچ انہاں نے تمام سال متناسق عالمی وقت +03:00 کوں برقرار رکھݨ دا فیصلہ کیتا جیویں کہ ترکی وچ تھیندا پیا ہے۔ تاہم شمالی قبرصی عوام دے احتجاج دے بعد اینکوں دوبارہ یورپی معیاری وقت دے مطابق کر ݙتا ڳیا۔

جغرافیہ

قبرص، بحیرہ روم دے مشرقی حصے وچ واقع ہے۔ ایہ اطالوی جزائر صقلیہ تے ساردینیا دے بعد بحیرہ روم دا تریجھا تے دنیا دا 80 واں وݙا جزیرہ ہے۔ ایہایشیا (یا یوریشیا) دے خطے ایشیائے کوچک دے جنوب وچ ترکی دے جزیرہ نما اناطولیہ دے قریب واقع ہے۔ ایں کیتے اینکوں مغربی ایشیا، مشرق وسطی وچ وی شامل کیتا وںڄ سڳدے۔ قبرص جنوبی یورپ تے شمالی افریقا دے وی قریب ہے۔ ایہ طویل عرصے تک یونان، سرزمین شام، بازنطینی، ترکی تے مغربی یورپ دے زیراثر رہیا ہے۔ جزیرے تے ݙو سلاسل کوہ سلسلہ کوہ ٹروڈوس تے سلسلہ کوہ کیرینیہ موجود ہن جبکہ انہاں دے درمیاں میدانی علاقہ میساوریا موجود ہے۔ ایہ ݙوہیں سلاسل کوہ ترکی سلسلہ کوہ طوروس دے متوازی ہن۔

جغرافیائی سیاسیات

جغرافیائی سیاسیات دے مطابق جزیرہ چار اکائیاں وچ منقسم ہے۔ جمہوریہ قبرص جزیرے دی واحد بین الاقوامی سطح تے تسلیم شدہ حکومت تے یورپی یونین دی رکن ریاست اے جیہڑی جزیرے دے جنوبی 60٪ رقبے تے موجود ہے۔ ترک جمہوریہ شمالی قبرص سفارتی طور تے صرف ترکی نال تسلیم شدہ جزیرے دے شمالی ہک ترہائی حصہ ہے جیہڑا کل رقبے دا تقریباً 36% ہے۔ اقوام متحدہ دا بفر زون جیہڑا کل رقبے دا 4% ہے۔ اوندے علاوہ ݙو چھوٹے علاقے ایکروتیری و دیکیلیا جتھاں برطانوی فوجی چھاوݨیاں موجود ہن، 254 مربع کلومیٹر اے جیہڑا جزیرے دا 2.8% ہے۔

آب و ہوا

کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق نیکوسیا دی آب و ہوا اوندی گھٹ سالانہ بارش تے درجہ حرارت دی حد دی وجہ توں گرم تے نیم خشک ہے۔ موسم گرما اتھاں طویل، گرم تے خشک ہوندے جبکہ موسم سرما سردی اچ متوسط رہندے۔ زیادہ تر بارشاں موسم سرما وچ ہوندن۔ موسم سرما دی بارش دے نال کݙہیں کݙہیں نناواں وی پوندے لیکن برف باری شاذ و نادر ہی تھیندی ہے۔ نیکوسیا وچ برف باری 1950،1974 تے 1997ء وچ تھئی ہئی۔ سردیاں دے راتاں وچ کݙہیں کݙہیں ہلکی کہیڑ] وی ہوندی ہے۔ 2 جولائی 2017ء کوں نیکوسیا دے لیفکوپا موسمی اسٹیشن وچ درجہ حرارت 44.7° سینٹی گریڈ رہیا ہئی۔