فن خطاطی دے تذکرے تے تاریخ

تحقیق کرݨ آلے اَتے ماہرین السنہ دی رائے ہِے ڄو دنیا دی ہر زبان اِچ ہِک تہائی گنتری اِنہاں حرفاں دی ہِے ڄیڑھے اصوات دی بنیاد تے سامݨے آئے ہِن۔ اَتے کُجھ لفظ اینجھے ہِن ڄیڑھے شکلاں، حرکتاں، اتے ظاہر داری دی بنیاد تے صَرف اَتے نَحو دے قاعدیاں ضابطیاں دے مطابق بݨ گئے ہِن۔ ڄتھاں تئیں انسانی اَواز دا تعلق ہِے اُوندا مرکز زبان اَتے مُنہ نال ہِے۔ ڄیڑھے ڄو عضلات اعصاب اَتے صلاحیتاں دا مجموعہ ہِن۔ ساہ دے ذریعے مُنہ توں ہر طرحاں دِیاں اَوازاں نکلدن۔ ہِیں سانگھے بنیادی تے عالمگیر فرق دے سبب دُنیاں دے ہر فرد اَتے بشر دا لب و لہجہ اَتے اَوازا دا اُتے تلے تھیوݨ الگ الگ ہے۔ اِیں تشریح دے بعد اے ثابت تھِیا ڄو ڄیڑھی ہوا دا ناں ساہ ہِے اوہا اِی حرفاں دا مرکز تے مخرج ہِے۔

ڄڈاں ساہ نال اَوازاں دا ظہور تھیا تاں وَل ہر ساہ وِچ تَرے قِسماں دیاں لہراں پائیاں گیاں۔ موسیقی دی اصطلاح اِچ اِنہاں لہراں کُوں سُر آکھیا گِیا اَتے اِے سُر ’آ۔ا۔ء‘ ہِن، اِنہاں تَرے سُراں توں ہزاراں ٻول اَتے راگ نکلدن اِنہاں لہراں کُوں اعراب وی آکھیا ویندے ڄیڑھے ڄو ’الف۔ ی۔ و‘ ہِن عرب آلیاں نے اِنہاں کُوں ’حروفِ علت‘ آکھیا ہِے۔

اِے وی عجیب اتفاق ہِے ڄو تمام دنیاں دے حروفِ ابجد دا پہلا حرف الف ہِے۔ قصہ کوتاہ اِے ڄو بعد اِچ حرفاں تُوں مرکب لفظ بݨائے گئے بعد اِچ ذہنی عضلات اَتے موسماں، ماحول تے معاشرتی ریتاں ایندے اِچ رنگا رنگی پیدا کرݙتی زبان دی تحریری شکل وجود وچ آئی تاں مختلف علاقیاں وچ وَنّووَن دیاں بصری / تحریری علامتاں (حروفِ تہجی) ٻݨدے ڳئے۔ اِیں طرحاں سینکڑے زباناں وجود اِچ آیاں۔ ذوق آلے چاہوݨ تاں اِیں سلسلے اِچ مستند لغات اَتے تذکرہ و تاریخ السنہ اقوام توں فائدہ چاوِݨ۔

اِیں موضوع تے اسلامی دُنیا وچ سبھ توں پہلی کتاب امتحان الفضلاء (تذکرئہ خطاطان) ہِے ڄیکوں مرزا سنگلاخ نے 1291ھ اِچ تہران تُوں شائع کِیتا۔

ݙوجھا تذکرہ ’خط و خطاطان‘ مصنف حبیب آفندی ترکی زبان اِچ ہِے ڄیڑھا 1304ھ اِچ قسطنطنیہ توں شائع تھِیا اِیندے وِچ عراق اَتے عجم دے 34خوشنویساں دا ذکر ہِے۔

تریجھا تذکرہ فرانسیسی زبان اِچ کلیمنٹ ہوراٹ دا ہِے ڄیڑھا 1908ء اِچ پیرس تُوں چَھپیا۔

چوتھا تذکرہ ’’مفتاح الخطوط‘‘ رضاء اللہ شاہ قادری ہندی دی تصنیف ہِے، پر اُوندے اِچ پاک و ہند دے اربابِ فن و خط دا کوئی تذکر ہ کے نیں۔

پنجھواں تذکرہ مولانا غلام محمد دہلوی دا ہِے ڄیڑھی ڄو فارسی اِچ مختصر تاریخِ خطاطی ہِے۔ فرہنگِ آصفیہ، اصلاحات پیشہ وراں اَتے ’علم الحروف‘ یا تحقیقات ماہر وݙے معلوماتی ہِن۔^[١]