سندھ وادی تے سرائیکی لوک کہاݨیاں

وادئ سندھ دا شمار دنیا دیاں قدیم ترین تہذیباں وچ تھیندے۔ ایں وادئ سندھ وچ ست دریا وہندے ہن جیندی وجہ پاروں اینکوں "سپت سندھو" وی آکھیا ویندا ہئی۔ بدقسمتی نال ایہ وادی بیرونی اقوام دی حملہ آوراں دی وٹھ وچ رہئی۔

سرائیکی زبان تے سرائیکی لوک ادب دے محقق صدیق طاہر لکھدن:

"ہک علاقے دی سیاسی تاریخ اوندے صدیاں دے ثقافتی ورثے اُتے کتنی اثر انداز تھیندی ہے ایندی مثال سرائیکی ادب دی کہانی ہے اصل وچ سرائیکی علاقہ زیادہ تر غیرملکی فاتحین دے قبضے وچ ریہا۔ ایں واسطے عوامی اظہار دا عوامی ادب محفوظ نہیںرہ سڳیا۔ ایندے علاوہ قدیم زمانیاں وچ سرائیکی کیتے مختلف رسم الحظ دے ورتاوے ہن۔ جنہاں دے بدلݨ یا معدوم تھیوݨ دے نال ای اوندا ذخیرئہ ادب مٹ ڳیا۔"

سرائیکی زبان تے ادب دا قدیم لوک ادب، کلاسیکی ادبی سمل سینہ بہ سینہ روایات راہیں ہک ݙوجھے تک منتقل تھیندا رہیا۔ سرائیکی زبان دے رسم الخط وچ ایندے اضافی حروف ’’ٻ، ڄ، ݙ، ڳ، ݨ‘‘ دا مسئلہ درپیش رہیا۔ ٻہوں مد تک سرائیکی زبان کوں کہیں وی سطح اتے سرکاری سرپرستی نہ مل سگی۔ ایں خطے دے راہوݨ والیاں دی معاشی حالت اتنی کمزور ہئی جو ٻہوں سارے شعراء ادباء دیاں تخلیقات محض مخطوطے دی صورت وچ رہ ڳئیاں اتے زیادہ تر مخطوطے / قلمی بیاض، ماضی دی تاریخ دا حصہ بݨ ڳئیاں۔ سرائیکی خطے دے مرکزی تاریخی تہذیبی ثقافتی شہر ملتان توں اخبار دی اشاعت دا سلسلہ 1852ء وچ تھیندے۔ جیندے بارے علامہ محمد اعظم سعیدی اپݨی کتاب وادی پنجند وچ صحافت، بارے تحقیقی حوالے نال لکھدن:

"سیالکوٹ دے بعد ملتان وݙا شہر ہا جتھاں اردو صحافت دا غلغلہ برپا تھیا۔ 1852ء وچ سب کنوں پہلے اتھاں اخبار "ریاض نور" جاری تھیا۔ ایندے مدیر منشی محمد مہدی حسین خان ہن جنہاں نے دریائے نور وچ کم کرتے مشہوری حاصل کیتی ہئی۔…… اتے ’’ریاض نور‘‘ 1857ء دے انقلاب دی نذر تھی گیا۔‘‘

ٻیا ݙیکھو    

• خالد اقبال۔

• سرائیکی لوک ادب دی تاریخ دا مطالعہ۔

• سرائیکی زبان و ادب تے مغلیہ سلطنت۔

• قیامِ پاکستان تُوں بعد سرائیکی لوک ادب۔

• سرائیکی لوک ادب وِچ تذکرے۔

ٻاہرلے جوڑ

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دی لائبریری ݙیکھو۔ ۔ ۔ ۔