سرائیکی تحقیق نگاری

سرائیکی زبان و ادب وچ تحقیق نگاری اتے سرائیکی تنقید نگاری دی موہری ٹور، سرائیکی تذکرہ نویسی، سرائیکی شخصیات نگاری، مخطوطیاں بارے ڳول پھرول توں تھیندی اے۔ ایں سلسلے وچ سرائیکی وسیب دے مختلف شہراں وچوں معروف شاعراں دا کلام، انہاں دے حالاتِ زندگی اتے انہاں شاعراں بارے، مرتب و مؤلف دی رائے کوں تاثراتی تنقید دا پرچھانواں اتے تحقیق دی بنیاد آکھیا ونڄ سڳدے۔ کیفی جامپوری دی ’’سرائیکی شاعری‘‘ چھپیل ۱۹۶۷ء اتے ’’تاریخ ادبیات مسلمانان پاک وہند‘‘ دا پُکھ ’’سرائیکی ادب‘‘ از، میر حسان الحیدری، چھپیل ۱۹۷۱ء، حمل لغاری، بیدل سندھی دے حالاتِ زندگی اتے انہاں دے کلام بارے تحقیقی و تنقیدی جھات، از اسلم رسولپوری، ’’نور جمال‘‘، تذکرہ، حافظ جمال اللہ ملتانیؒ، از ڈاکٹر مہر عبدالحق، ’’چراغ اعوان دی ہیر‘‘ تے خوشدل، خیر شاہ دا کلام‘‘، از ڈاکٹر طاہر تونسوی خواجہ غلام فرید کی شاعری کے تین رنگ، از ڈاکٹر انوار احمد تے عمر کمال خان ایڈوکیٹ دی ادبی تنظیم بزم ثقافت ملتان دی طرفوں چھپݨ والیاں کتاباں دے دیباچے اتے ٻئیاں کتاباں توں تحقیق اتے تنقید دا اِیریا جڑدا بݨدا ݙسدے۔ ماضی وچ چھپیل کتاباں وچوں اسلم رسولپوری دے ادبی تحقیقی و تنقیدی مضامین دا مجموعہ ’’تلاوڑے‘‘، اشاعت ۱۹۸۷ء، دلشاد کلانچوی دے ادبی تنقیدی مضامین دے مجموعے ’’ادبی چول پڑچول‘‘، ’’تنقید دیاں پوڑھیاں‘‘، اشاعت ۱۹۸۸ء، سال ۱۹۸۷ء وچ، دلشاد کلانچوی دی کتاب ’’سرائیکی زبان تے ادب‘‘ ۱۹۹۸ء وچ ’’سرائیکی باغ بہاراں‘‘، ’’سرائیکی ادب دی چنگیر‘‘، ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی کتاب ’’سرائیکی ادب ٹور تے پندھ‘‘ اشاعت ۱۹۹۶ء، ڈاکٹر نواز کاوش دی کتاب ’’ترکہ‘‘ صدیق طاہر دے تحقیقی و تنقیدی مضامین دے مجموعے ’’ویورے‘‘، وچوں سرائیکی زبان و ادب وچ تاثراتی، توصیفی، تفہیمی، توجیہائی، تاریخی، سماجیاتی، نفسیاتی، جمالیاتی تے مارکسی تنقید دے اشارے ڳولیئے ونڄ سڳدن۔

سرائیکی دے مہان٘درے تحقیق نگار[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]

سرائیکی زبان و ادب وچ تنقید اتے تحقیق ݙونہاں دی کاوش دا سہرا ڈاکٹر مہر عبدالحق، ظامی بہاولپوری، صدیق طاہر، میر حسان الحیدری، دلشاد کلانچوی، ڈاکٹر انوار احمد، ڈاکٹر طاہر تونسوی، اسلم رسولپوری، ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز، پروفیسر شوکت مغل، حفیظ خان، ڈاکٹر جاوید چانڈیو، ڈاکٹر احسن واہگہ، ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر، پروفیسر اکرم میرانی، ڈاکٹر مزمل حسین، ڈاکٹر حمید الفت ملغانی، ڈاکٹر گل عباس اعوان، پروفیسر عارف قریشی، ڈاکٹر شکیل پتافی تے محمد اجمل مہار، محبوب تابش، ڈاکٹر محمد ممتاز خان دے سر ٻدھیندا نظر آندے۔^[١]

جݙاں اساں سرائیکی تنقید، تحقیق، لسانیات دی ڳالھ کریندے ہیں تاں ایں روایت وچ اساں مستشرقین دے کم وچوں دی تنقید، تحقیق دے ابتدائی نقوش ݙیکھ سڳدے ہیں۔ بھانویں جو انگریزاں دا مقصد سرائیکی زبان، ایندی گرائمر، سرائیکی لغت، کہاݨی قصے یا ادبی شخصیات دی جاݨ کاری دے پس پردہ کجھ ٻیا مقصد ہوسی؟ پر سرائیکی ادب کوں ایندا ایہ فائدہ تھیا جو ایہ ایں زبان دی ساخت، ایں زبان دی لفظالی اتے گرائمر بارے منڈھلیاں ڳالھیں کیتیاں ڳئیاں۔^[١]

سرائیکی تحقیق نگاری دا ارتقاء [لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]

سرائیکی تحقیق ۱۹۷۰ء توں ہݨ تک فکری طور تے ارتقاء پذیر ہے نہ صرف ایہ بلکہ جینویں جینویں سرائیکی تخلیقی ادب وچ زبان، اسلوب دے نویں رحجانات آندے پئین۔ اینویں ای سرائیکی تنقیدی، تحقیقی تناظر وچ تبدیلی آندی پئی ہے۔ بھانویں جو موہری سرائیکی تنقید اُتے مکتبی، تاثراتی تنقید دے علاوہ اردو، انگریزی تنقید رحجانات دے اثرات وی ہن مگر ایندے نال نال سرائیکی تنقیدی، قومیتی شعور، تاریخ، تہذیب اتے ثقافت دے حوالے راہیں، ادب دی پرکھ پرچول دا تنقیدی رویہ نت نویں سوالات پیدا کریندا پئے۔ ہر زبان دی آپݨی جمالیات، تاریخ، تہذیب اتے ثقافت نال جڑت ہوندی ہے اتے کہیں وی زبان دے ادب دے ودھارے سانگے اوندیاں ڄڑھاں پاڑاں اوندے ثقافتی مزاج اتے معاشرے وچ ہوندین۔ تخلیق وچ داخلی اتے خارجی سطح اُتے نت نویں تجربے، نویں لسانی تشکیلات، استعارے، علامات بݨاوݨ دا عمل، ہیئت اتے تکنیک دے نویں مسائل، اسلوب دے اظہار، سرائیکی ادب وچ جدیدیت دا تصور، آپݨی ماء ٻولی نال جُڑت، سرائیکی قومیت دا احساس، ایہ او نمایاں تبدیلیاں ہن جنہاں بارے سرائیکی تنقید اتے تنقید نگاراں نے اڄاں ولدا ݙیوݨے۔

سرائیکی ادب وِچ تحقیق نگاری دا اَغاز[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]

سرائیکی لوک ادب دے حوالے نال تحقیق دے شعبے وچ ابتدائی کم کرݨ والیاں وچوں صدیق طاہر انہاں اڳواݨاں وچوں ہن جنہاں دا مقصد سرائیکی خطے دی ثقافت، تاریخ، تہذیب تے ادبی روایت وچوں نویں نسل کوں شعور دان کرݨ ہئی۔ سرائیکی علاقے دی تاریخ، اشر باقیات، لوک ورثے اتے علمی و ادبی سرمائے بارے انہاں دی گہری نگاہ ہئی۔ وادی ہاکڑہ دے قدیمآثار بارے انہاں دا تحقیقی کم سندی حیثیت رکھدے۔ حضرت خواجہ غلام فرید دے دیوان دی ترتیب وتدوین تے ترجمہ۔ حضرت سچل سر مست دے سرائیکی کلام دا ترجمہ، صادق نامہ دا ترجمہ، انہاں دی آپݨی دھرتی نال محبت کوں ظاہر کریندے۔ سئیں صدیق طاہر ہوراں دی کتاب ’’ویورے‘‘ وچ انہاں دیاں لکھتاں ’’سرائیکی اکھر‘‘ سرائیکی زبان دی کھوج پرکھ کیتی ڳئی ہے۔^[١]