سرائیکی ادب وچ معنی دا پندھ دے خاصیّتاں

اسلم رسول پوری دی کتاب "سرائیکی ادب وچ معنی دا پندھ" سال 2014ء وچ ، سرائیکی پبلی کیشنز رسول پور دی طرفوں 500 دی تعداد وچ چھاپی ڳئی ہے۔ سئیں اسلم رسول پوری نے ایں کتاب دے دیباچے وچ اپݨا نقطہ نظر تفصیل نال بیان کیتے اَتے اُنّھاں نے جنہاں خاص اُمور کوں اپݨے پیش نظر رکھے او درج ذیل ہن تے او لکھدن:^[١]

لکھتیں دا ایہ مجموعہ میݙے چالھی سال کنوں زیادہ سرائیکی ادبی پندھ دی کہاݨی ہے ۔ ایہہ ایں عرصے وچ سرائیکی ادب دے ارتقاء دی تاریخ وی ہے جیندا نا صرف میں اکھیں ݙٹھا گواہ ہاں بلکہ فعال قاری تے لکھاری وی رہیاں۔ جیئں لمحہ لمحہ ایں منظر نامے کوں تحقیقی اتے تنقیدی ادبی مضمونیں، تبصریں وغیرہ دے ذریعے محفوظ کیتے۔

میں تحقیق والے پاسے کافی رُجھیم اتے ٻہوں سارے رُلیئے ہوئے ادیبیں اتے شاعریں دی گول پھول شروع کر ݙتی ۔

سرائیکی ادب دے ارتقاء دے دوران میݙے نزدیک ہمسایہ زبانیں دے لسانی ارتقاء تے نظر رکھݨ ضروری ہئی ات واسطے میں مختلف زبانیں دے لکھاریں نال تعلق دے علاوہ اُنہیں دیں لکھتیں کنوں وی باخبر رہن دی کوشش کیتی۔ ات لیوں میں معروف سندھی سرائیکی شاعر سچل سرمست، حمل لغاری، بیدل سندھی، محسن بیکس دے سرائیکی کلام دا انتخاب مرتب کیتا اتے شاہ لطیف دے سرائیکی لوک کلام دی گول پھرول کرتے اونکوں شائع کیتا۔

معاصر ادب دے علاوہ میں سرائیکی لوک ادب دے ماضی تے وی نظر رکھیم۔ ات واسطے ایں پندھ کوں ماضی نال جوڑن واسطے سرائیکی کلاسیکی شاعری دا مختصر جائزہ 1976ء تائیں گھدُم۔

میں خصوصی طور تے نظر انداز تھئے ہوئے موضوعات تے شاعریں کوں سامݨے رکھیا تا کہ او تاریخ دی دوڑ وچ کھتائیں گم نہ تھی ونڄݨ اُنہیں بارے نکے نکے مضمون در حقیقت ہک قسم دی ڈاکو منٹیشن ہے ۔

ایندے علاوہ میں اینجھے موضوعات تے وی گول پھرول جاری رکھی جیندے بارے میݙے مطابق کجھ غلط فہمیاں پاتیاں ویندیاں ہن ۔

سرائیکی تحقیقی کم وچ میݙے ݙو مقصد رہ ڳئیں۔ ہک تاں ایجنھے بیانیے دی درستی جیڑھے منڈھ لا کنوں غلط دُہرنیدے آئے ہووݨ اتے ݙوجھا کوئی نویں دریافت۔ ایں سلسلے وچ میں اللہ بخش عارض دی ہیر دے علاوہ غلام محمد واصف دا کلام وی گولیا جیندے اتے مضمون چھپیا۔

میں پراݨے لکھاریں دے نال نال نویں لکھاریں نال وی اپݨے رابطے رکھئیے اتے اُنہیں دے کم کنوں مسلسل با خبر رہیم تے ول ٻہوں سارے نویں لکھاریں دے کم دا جائزہ وی گھندا رہ گیم۔

ایں تقریباً گذشتہ چالھی سالہ سرائیکی ادبی ارتقاء دے سلسلے وچ سارے سرائیکی نثر نگار اتے شاعر ہک ٹیم دی شکل وچ حصہ گھندے پئے ہن۔ انہیں ساریں نال قدم رلاتے وقت ونڄائے بغیر میں وی تاریخی عمل وچ شامل رہ گیاں۔

میں سرائیکی ادبی ارتقاء دے حوالے نال ایں دور کوں ترائے حصیں وچ ونڈ سگداں۔ پہلے نمبر تے ایں دور دا کم فائونڈیشنل ہا ۔ جیڑھا سرائیکی زبان تے ادب دیاں بنیاداں بنڑیندا پیا ہا۔ ایں حوالے نال سرائیکی وچ میݙے کم ’’ سرائیکی رسم الخط کی مختصر تاریخ ‘‘ ، ’’ سرائیکی زبان کا قاعدہ‘‘ ’’سرائیکی دے بارے وچ سوال و جواب ‘‘ ’’ سرائیکی زبان اوندا رسم الخط تے آوازاں‘‘ (ایہ کتاب اسلامیہ یونیورسٹی بہاول پور دے ایم اے سرائیکی دے نصاب وچ شامل ہے)۔ لسانی مضامین ’’ سرائیکی زبان دیاں بچکار آوازاں‘‘ ’’ سرائیکی زبان اتے لسانیات‘‘ سرائیکی زبان کو اوندی شناخت ڈیوان وچ بنیادی مدد ݙتی ہے ۔

ایہ کتاب کوئی تاریخ نگاری کئے نی بلکہ جدید عہد دے ادبی سفر دا غیر مسلسل منظر نامہ ضرور اے ادبی تاریخ نگاری دے باقاعہ اُصول ہن … ماضی توں میݙی خواہش رہی ہے میں سرائیکی ادب دی تاریخ لکھاں لیکن میݙی ایہ خواہش ادھوری رہ ڳئی ہے ۔ ایں کتاب وچ ٻہوں ساریں جاہیں تے تہاکوں ڈاومنٹیشن ملسی۔ ایندے نال نال جا بجا ادیبیں، شعراء تے میݙے تنقیدی کمنٹس وی نظر آسن ۔ لہٰذا میں اینکوں سرائیکی ادب دی تنقیدی دے تحقیقی کتاب آکھ سگداں

تعصب، معاصرانہ چشمک اتے جانب داری کنوں بچݨ دی پوری کوشش کیتی ڳئی ہے ۔

میں سمجھداں جو لفظ وچ کوئی مستقل معانی نہیں ہوندے۔ ہر دور دے حالات اتے سماجی تبدیلیں نال لفظیں دے معانی بدلدے راہندن اتے او ہر دور وچ خود کوں نشابر کریندن اپݨے وقت دے فعال قاری یا نقاد دا ایہ فرض ہوندے جو او نویں معنی دریافت کرے کیوں جو اکثر اوقات معنی لفظ تلوں Slipتھی ویندن ادب دی تنقید معنی دے پندھ دی داستان سݙیندی ہے ۔ اپݨے ایں نقطہ نظر دے حوالے نال میݙے ادبی تنقیدی مضامین وچ کہیں وی تخلیق دے لفظیں دے نویں معنی دے دریافت دی کوشش ہئی۔ اینکوں تساں میݙی ردِ تشکیل قرأت دا نتیجہ وی آکھ سگدو۔^[٢]