سچل سرمست

حضرت سچل سر مستؒ سرائیکی زبان وادب دے مہاندرے صوفی بزرگ ہِن۔ آپ دی پیدائش ۱۱۵۲ھ بمطابق 1739ء وچ ضلع خیر پور دے دیہات درازا شریف حضرت میاں صلاح الدینؒ دے گھر تھئی۔ آپ دا ناں عبدالوہاب رکھیا گٖیا، بچپنْ توں نیکی تے سچائی پاروں آپ کوں سچلؒ اتے سچو سڈٖیا ویندا ہا، آپ کوں سچل تے سچو ناں ایڈٖا پسند آیا جو آپ اینکوں اپنْا تخلص بنْا گٖھدا۔ حضرت سچل سر مستؒ بٖہوں لمبی حیاتی گزاری، آپؒ سرائیکی زبان دے علاوہ سندھی زبان دے وی شاعر ہن۔ آپ دی وفات 1827 ء وچ تھئی۔ آپؒ کوں اپنْے عہد دا منصور ثانی وی آکھیا ویندے۔ آپؒ دے ڈٖاڈٖا سئیں اپنْے عہد دے صوفی بزرگ ہن ۔ انہاں دا ناں میاں صاحب ڈٖنہ ہا۔ حضرت سچل سر مستؒ دے والد صاحب حضرت میاں ڈٖنہ صاحب دے وڈٖے پتر ہن۔ آپؒ اپنْے ماء پیؤ دے ہیکڑو پتر ہن۔ آپؒ دا سلسلہ حضرت عمر فاروقؒ نال ونجٖ ملدے۔ ایں سانگے آپؒ کوں فاروقی وی آکھیا ویندے۔ آپؒ دی روحانی تربیت دی گھٹی آپؒ دے ڈٖاڈٖا سئیںؒ لائی۔ ایندے بعد آپ کوں روحانیت نال مالا مال آپؒ دے چاچا سئیں مرشد اتے سورا سئیں حضرت عبدالحق فاروقی کیتا۔ آپؒ دی خدمت داری کیتے ہک حبشی تریمت وی ہئی۔ جیرھی نیک سیرت تے خوش مزاج ہئی۔ سچل سئیں پیار نال انہاں کوں ’’ کالی دائی اماں ‘‘ آہدے ہن۔ ہک ڈٖینھ دائی اماں سچل سئیں کوں آکھیا جو کھاونْ توں پہلے بِسم اللہ پڑھی کرو۔ سچل سئیں آکھیا ! اماں ایندے وچ لفظ ’’ اللہ ‘‘ تاں آخر وچ آندے۔ میکوں کوئی ایجھا عمل ڈٖسو جیندے وچ لفظ ’’اللہ ‘‘ پہلے آوے۔ اے سنْ کہ دائی اماں حیران تھی۔ دراصل تصوف تے روحانیت دا اثرآپ تے شروع توں ہا۔ سندھی صوفی بزرگ سئیں حضرت شاہ لطیف بھٹائی سئیں حضرت سچل سرمستؒ دے ڈٖاڈٖا سئیں حضرت میاں ڈٖنہ صاحب دے ہم عمر ہن۔ ہک ڈٖینھ حضرت شاہ لطیفؒ فرمایا جو ’’ میاں ڈٖنہ صاحب !‘‘ جیڑھی آپاں معرفت تے تصوف دی دیگٖ چڑھائی اے ایندا ڈھک اے بٖال یعنی حضرت سچل سرمست ؒ لہیسی۔

آپؒ دی طبیعت خوش اخلاق ہئی۔ ہر ویلے خاموش راہندے ہن۔ صرف ضرورت ویلھے بٖولیندے ہن اکثر کلھے جنگل آلے پاس ٹر ونٖجن ہا ۔ آپؒ اپنْے مرشد حضرت عبدالحق دے بارے فرمیندن جو ؎

ہادی ہے میڈٖا عبدالحق سائیں

صوفی صاف جو شہنشاہ میاں

سبھو علم جیندے توں معلوم تھیاں

اِسرار مزیوئی آگاہ میاں

ہفت زبان شاعر

آپ کوں ہفت زبان شاعر وی آکھیا ویندے۔ آپ دا کلام ساکوں زیادہ تر سرائیکی ، فارسی اتے سندھی وچ ملدے۔ آپ کوں سرتاج الشعراء ، شہنشاہ عشق اتے منصور ثانی وی آکھیا ویندے۔ آپؒ دا کلام 9 لکھ 36 ہزار 6 سو 36 اشعار تے مشتمل ہے۔ آپؒ دیاں فارسی تصانیف وچوں دیوان آشکار، مثنوی عشق نامہ، مثنوی درد نامہ، مثنوی گداز نامہ، مثنوی رہبر نامہ، مثنوی وحدت نامہ، مثنوی تار نامہ، مثنوی وصلت نامہ، بحرِ طویل شامل ہِن۔ اردو کلام وچ 50 غزلاں ہن، جیکوں صادق رانیپوری سرائیکی کلام دے آخر وچ ڈٖتیاں ہِن۔

سندھی زبان وچ کلام ’’ سچل جو سندھی کلام ‘‘ دا شعری مجموعہ ملدے۔ پر سب توں اہم شاعری مجموعہ ’’ سچل جو سرائیکی کلام ‘‘ جیکوں صادق رانی پوری مرتب کیتے ۔ ایکوں مستند ، معیاری اتے جامع تصور کیتا ویندے۔ پہلے 1959ء وچ ول 1982ء وچ شائع تھیا۔ سرائیکی کلام کافیاں اتے ڈٖوہڑے تے مشتمل اے۔ آپؒ دے کلام وچ ساکوں ، عشق حقیقی، محبت، پیار، امن، خلوص، رواداری، مساوات، صبر و شکر، تحمل ، برداشت کائنات پسندی اتے حسن و عشق دے درس ملدے ہن۔ آپؒ دے کلام وچ ساکوں ہیر رانجھا دی مجازی جھلک وچ عشق حقیقی دی رمز ڈٖسدی اے۔ آپ کوں اپنْی ماء بٖولی اتے اپنْے وطن نال ڈھیر محبت ہئی۔ آپؒ دی شاعری وچ اساکوں لطیف پہلو اتے دھرتی دے مناظر واضح ڈٖسدن۔

لوکاں تک عشق حقیقی دی معرفت اتے درس کیتے انہاں اپنْی ماء بٖولی سرائیکی وچ زیادہ کم کیتا۔ جیڑھا تسلسل ساکوں حضرت سچلؒ دے کلام وچ ملدے ایہو تسلسل ساکوں حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے کلام وچ وی ملدے۔ کیوں جو شاعری نال صوفی بزرگ اپنْے افکار و خیالات اتے روحانی واردات کوں نشابر کریندن۔ آپ دا سرائیکی کلام وچ تخلص سچل ، سچو ہے۔ سرائیکی کلام کافیاں دا نمونہ

سرائیکی کلام 1: ؎

ڈٖیکھنْ نال سجٖنْ دے، غیر نہ ہرگرز راہندا

دلبر بٖاجھوں نال کہیں دے ، ٹھاہ نہ ساڈٖا ٹھہندا

بٖنہاں نال جو یار الاوے، ساہ نہ ساڈٖا سہندا

ٹُر ٹر وینداں غیراں کولوں، نال ساڈٖے نئیں بٖہندا

سچلؔ جٖالے روز غماں وچ ، سوہنْاں سُدھ نہ لہندا۔

سرائیکی کلام 2 ؎

رانجھنْ کوں پرچائیں

کھیڑا رٹھا تے گھولیا وو

میں رانجھنْ دی رانجھنْ میڈٖا

کھیڑا کون بلائیں؟

لوکاں لیکھے چاک منجھیں دا

رانجھنْ سِر دا سائیں

ساہ سچلؔ دا سوہنْا کیتے

منگدے بٖہوں دعائیں

سرائیکی کلام نمبر 3 ؎

رانجھو کھیڑا ڈٖوہیں ہاں

ہیر رہی وچ کھتے کھتے

جھنگ سیال تے تخت ہزارہ

ڈٖوہیں ڈٖٹھم اِتھے اِتھے

گم ہوئی بھی ہیر اِتھاہیں

موج وڑھی آہی ، جتھے جتھے

سچو صاحب ہکو آ ہا

وال نہ کائی وِتھے وِتھے

انہاں دے معرفت بھرے کلام وچ ہیر بندہ ہے اتے رانجھا رب دی ذات ہے۔ آپ دے فارسی کلام

وچ تخلص ’’آشکار‘‘ اتے خدائی ہے۔ آپ دا کلام آونْ والی نسلِ انسانیت کیتے ہک رہبر تے راہنما ہے۔ آپؒ دی شاعری اُتے عمل کر تے اساں دُنیا وچ پیار ، محبت اتے امن قائم کر سگٖدے ہیں۔ ساکوں انہاں دا کلام دہشت گردی اتے نفرت توں دور راہونْ دا درس ڈٖیندے۔ آپؒ ہک لمبی عمر پاتی ۔ آپ دی کوئی اولاد نہ ہئی۔ آپؒ دا مزار سندھ دے ضلع خیر پور تحصیل گمبٹ دے ہک علاقے درازا شریف وچ ہے۔ جتھاں احٖ وی لکھاں دی تعداد وچ مریدین اتے عقیدت مند آساں اُمیداں گھن کے آندن اتے ول جھولیاں بھر کے ویندن۔ احٖ دا انسان صوفی بزرگاں دی تعلیمات حاصل کر تے خوشی اتے آسان حیاتی گزار سگٖدے۔ ایہ ساڈٖے کیتے چشمہ ہدایت ہِن۔

سوئی کم کریجے

اللہ آپ بنڑیجے

مار نارا انا الحق دا

سولی سِر چڑھیجے

کافیٔ.

٭٭٭سوہݨے نال اساݙیاں اکھیاں اڑکن ہو اڑکن

بار برہ دے در منداں تے چھڑکن ہو چھرکن

طور طریقے یار سڄݨ دے کڑکن ہو کڑکن

درد تیڈے کنوں عاشق شودے پھرکن ہو پھرکن

سوز تیڈے کنوں برہے والے تھڑکن ہو تھڑکن

عشاقاں دے سر سولی اتے لڑکن ہو لڑکن

برہندیاں ٻاہیں سچل دے دل وچ بھڑکن ہو بھڑکن