اقبال سوکڑی دی شاعری تے نواں تنقیدی بیانیہ

اقبال سوکڑی دی شاعری تے نواں تنقیدی بیانیہ

شاعر نہ کوئی فلسفی ہوندے تے نہ اوندی شاعری فلسفے دا نعم البدل ہوندی ہے‌، او اپݨی بھوئیں نال جڑیا ہویا انسان ہوندے. اوندی جڑت اپݨی بھوئیں تے بھوئیں داں چیزاں تے انساناں نال ہوندی ہے. اوں دھرتی دی سماجی، ثقافتی، تاریخ تے سیاسی آئیدیالوجی نال اوندی فطری جڑت ہوندی ہے. اوں بھوئیں دی آئیڈیالوجی اوندے اجتماعی لاشعور دا حصہ بݨ ویندی ہے. ساݙی وسیبی آئیدیالوجی جیݙی قدیم ہے. ایندا رنگ ساݙے لاشعور وچ اوݙا پکا تے سچا ہے. ساݙے وسیب دی شاعری اپݨی ثقافتی ریت نال جڑی شاعری ہے. ساڈی بھوئیں ایݙی ذرخیز ہے جو نظریہ یا تھیوری، جتھوں جیویں وی ایں بھوئیں تے آئی ہے اوکوں مقامی رنگ وچ رنگ چھوڑیس. ساݙیاں تہزیبی پاڑاں ایݙاں جھکیاں ہن، جو شوہ توڑیں ویندن. ساکوں ہر دور وچ منیا تاں گئے پر تھژ کوئی نیں سڳیا. جو کجھ وی تھی ونجے اساں بے ہاڑے تاں نیں تھی سڳدے. اینویں ای ساݙا ادب، ساݙی شاعری اپݨی ثقافت تے تہزیب نال جژی ہوئی ہے. ادیب ناں تاں خلائی مخلوق ہوندے تے نہ اوندا ادب خلا وچ تخلیق تھی سڳدے. اوندا ادب اپݨی. بھوئیں، تے اوندی آئیڈیالوجی وچوں نسردے. او اپݨی بھوئیں دی سیاسی، سماجی تے سماجی آئیڈیالوجی نال جڑیا ہک انسان ہوندے،. اینویں ہک ناں اقبال سوکڑی دا وی ہے. جیندی فکری جڑت اپݨی بھوئیں نال ہے. ہݨ تائیں انہاں دی شاعری دے ست مجوعے آچکن. انہاں دی شاعری دی طبعی عمر میݙی عمراں تو وی ودھ ہے. سرائیکی دا ہر شاعر انہاں کوں اپݨاں استاد منیدے. ایں مہا استاد شاعر ہر صنف شاعری کوں اپݨے اظہار دا ذریعہ بݨائے. انہاں اپݨی شاعری دا منڈھ ݙوہڑے توں بدھا، تے غزل انہاں دا خاص مقام ہے. ایں توں علاوہ نطم، کافی،. قطعے رباعیاں کوں وی اپݨے خیالات دے اظہار دا ذریعہ بݨائے.

او غزل کوں اوں ویلے اپݨے ورتارے وچ گھن آئن جݙاں اردو وچ وی ایندا چلݨ گھٹ تھی ڳیا ہئی. کجھ ݙہاکے پہلے حالی،. محمد حسین آزاد، شبلی جھئیں بندے نو آبادیات دا آلہ کاربݨ کراہیں انگریزی طرز دی نظم تے زور لیندے پئے ہن نال کلاسیک غرل کوں مندا وی آہدے کھڑے ہین. اوں ویلے تاں اینویں لڳدا ہا جو سرائیکی شاعری دی جھولی غزل توں اوترک رہسی. کجھ لوکاں ایں توڑیں وی آکھیا ہاجو سرائیکی زبان غزل جھئیں ناازک صنف دی بھارو نئیں تھی سڳدی. اوں ویلے اقبال سوکڑی سئیں ناصرف غزل دے اڳواݨ بݨے بلکہ ایں صنف کوں رواج تے ودھارا وی ݙتا. انہاں دی غزل دی خوبی تغزل تے نویں نویں موضوعات ہن. اقبال سوکڑی دی جرت عام بندے نال ہے. عام بندے دیاں محرومیاں دا ذکر تے غاصب قوتاں نال مزاحمت دارنگ انہاں دی شاعری وچ چوکھا ہے.

؎ ساقی ایں ترسا ترسا کے ݙیندے جام

پیوݨ والے جام توں مر. ویندن

؎ ساݙا کیا ہے موت حیاتی کیا سوچوں

ساݙے ٻال تاں نام توں پہلے مر ویندن

اواپݨی شاعری نال یاسئیت تے مایوسی دا شکار لوکیں دا ڳانݙھا ثقافت نال جوڑ ڈیندن. اساں اپݨی ثقافت نال جڑ تے ای اپݨی بقا پا سڳدے ہیں.

؎ سرمی دے پھل پیلے پیلے باٹݨ مل مل ہسوں

آسانول ہݨ جھوکاں وسوں

؎ دھرتی تے اسمان نہ ترٹے اچی کندھ اساروں

آسانول سک سئیت سنواروں

انہاں دی شاعری اپݨی ثقافت دی ڳول تے تے دریافت ہے. انہاں کوں وسیب دی ہر ہک شئے نال پیار ہے.

؎ جیرھے چرکھے دی روں روں تیں نندر آندی ہئی انہیں چرکھیں دیاں منیاں ٻیڑ مالیں ڈھہ ڳیاں ہوسن

؎میکوں ماء خواب دیوچ آکے آکھئے

میݙی ٻولی تساں ٻولی رکھی نئیں

ماواں اٹا پیہوݨ ہا،نال ٻال کوں جھولی وچ پاتے لولی ݙیوݨ ہا. صنعتی نظام دے آوݨ نال ناں ماء دی لولی رہی، نہ ہتھ آلی چکی دی ماء آلی لولی کار گھر گھر.

؎ میکوں جے گھرگھر چکی دی گھر گھر تیں نندر. بھل ڳئی

تیݙے خیال وچ تاں ماء دی ٻولی ضرور ہوسی

سرمایہ داری نظام نے صنعتی ترقی دے نانویں اڄ دے بندے کوں وی مشینی بݨا ݙتے. اوندی سوچ وی اپݨی نئیں رہ ڳئی.

؎ بݨ سنورتے خیال ٻاہروں آندن

ذہن کہیں ورکشاپ وانگوں ہے

انہاں دی شاعری اظہار رائے تے فکری آزادی دی ڳال کریندی ہے.

؎ جیکوں سݨ مشئیت داد ݙیوے

اساں او شعر سݨوایا وی کائنی

ساکوں ہمیش توں بے پاڑا کرݨ دی کوشت کیتی ویندی پئی ہے. ایں کم کیتے سب توں وݙا کردار ریاستی نصاب دا ہے. جہرا ساݙی ثقافت، بھوئیں تے اوندی آئیڈیالوجی نال میل نئیں کھاندا. ریاست دا نصاب ہووے بھانویں ملا دا نصاب ہووے اوندا مقصد علم نئیں،. بلکہ اپݨے عزائم دی تکمیل ہے.

؎ کتاباں ڳل ڳیاں پستول ہن پئے

میݙے ٻالیں کوں ایجھاں گھر ݙتاڳئے

؎ مسیت اچ علم دی کوئی ڳال کائنی

سکول اچ بے نصابا ظلم تھیندے

ہر دور وچ حکمران،. ملاں،. قاضی دی تثلیث جڑی رہی ہے. انہاں ساݙی وسوں کوں ہمیش توں ہئی حرام کیتے، غاصب دی غصبیت کوں، جبر دی جبریت کوں لمباݨ ڈیوݨ کیتے قاضی، تے ملاں رل تے عامیں تے فتوے لئین تے لٹیا وی ہے. انہاں جابر کوں خدا دا پچھاواں بݨا تے پیش کیتے تے. مظلوم عوام کوں سبھ کجھ تقدیر دا لکھا ڄݨوا کے راضی با رضا رہوݨ دا درس ݙتے. اقبال سوکڑی دی شاعری انہاں تراں طبقاں دے خلاف مزاحمت دا ݙوجھا ناں ہے.

؎ ٻال غریب دے چٹ تیں رلدن مسجد کھاندی چندے آسانول اے موسم کھندے

؎الف توں بے نئیں پڑھݨا اساں ملاں جتنا کٹے

آ سانول تن تار نہ ترٹے

انہاں ترے کرداراں سرمائے دی غیر منصفانہ تقسیم تے منڈی دی بے رحمی وچ وی اپݨاں خاص کردار ادا کیتے. سـرمایہ داراں ساݙے عوام تک صنعتی انقلاب دے ثمرات ساݙی ٻالاں کوں پنجاہ روپے ݙینہوار آلے مزدور تے ماحولیاتی آلودگی دی شکل وچ دان کیتن. مزدور نے اپݨا خون ساڑ ساڑ تے بکھ دے نال نال ٹی بی جھئیں موزی مرض سوغات وچ گیدھن. اصل عیش سرمایادار مزدور دے خون نال کریندن.

؎ سڑیا خون مزدوریں دا مل وچ

اوکوں تاں مفت عیاشیاں ملیاں

ایہو حال اشتراکیت نے ساݙے نال کیتے. کہیں وی ایندے اثرات توڑیں نیـئیں پڄݨ ڈتے.

؎ ساݙی مال وچ کوئی سانجھ کوئنی

پرایاں روز کھیراں کون ݙیکھے

ہر دور وچ ٻاہروں آوݨ آلیاں لٹیراں نے ساکوں لٹیےمویا ماس سمجھ تے حملہ آور ڳجھوں طرانویں پٹے،. تے اپݨی نو آبادیات بݨائی رکھے. ساکوں ہر ہک نے اینویں کھادھے جیویں ڳجھیں مڑھ کوں کھاندن. اج وی کئی ماس خور ساݙی جون تو آنے ہوڑی بیٹھن.

؎ کوئی سوچ دھماوے رات کوں

کوئی انت ابھارے سجھ

ساݙی جون دو آنے پوڑ تے

کہیں روہ تیں ٻیٹھی ڳجھ

ساکوں ہر دور وچ نوآبادیات بݨا کے رکھا ڳئے، او پاکستان توں پہلے ہووے بھاویں بعد وچ. ہتھوں تقسیم دے بعد ساݙے تے کئی نویں عذاب ترٹن. ساݙی بکھ تس، بے وسی تے بے وسیلی وچ وادھا تھے. مذہب دے ناں تے ہک نویں ثقافت کوں گھن آندا ڳئے تے ساݙی ثقافت کوں مٹاوݨ دی ہوری کوشت کیتی ڳئی ہے.

؎ جیویں پہلے بکھ ہئی اوئیں ہے پئی
ٻالیں ماء پیودا ورثہ ونڄایا تاں کائنی

؎ اساں تاں قبریں دے گونگے کتبے جنہیں دی تحریر مس ڳئی ہے

متاں توں سمجھیں قائداعظم دے مقبرے دے گلاب ہیں

اقبال سوکڑی انہاں سوریا دیوتا کوں ابھردے اصلوں ابھردا نئیں ݙیکھ سڳدا جہرے ساݙے تے ظلم روا رکھی کھڑݨ.

؎ جیندیاں کرناں میݙے ہاں کوں کاتیاں لڳن

ایجھیں سجھ کوں چودھاروں چوانتیاں لڳن

اقبال سوکڑی شاعر انقلاب ہےانہاں دی شاعری ہر گنگدام تے مظلوم دے دل دا الا ہے. او ہر زیاتی تے ظلم دے خلاف علم بغاوت بلند کریندن.

؎ جݙاں گزریا گنگدامی دا موسم

تیݙا نوکر، تیݙا ہاری ٻولیسی

؎ جیکر شکاریں دے ہتھ غلولی ضرور ہوسی

پریں ای پر پکھیں دی ٻولی ضرور ہوسی

اقبال سوکڑی دی شاعری اپݨی ثقافت دی ڳول، اوندی از سر نو دریافت تے اپݨاں رلیاں پوتھیاں دی ڳول ہے. اساں اپݨاں وݙکاں دیاں ورثاں دی حفاظت دی بجائے انہاں کوں برباد کر چھوڑے.

؏ پیکیاں توں کیا کیا ݙاتاں ملیاں بکسے اجاں کھولے نسے

؎بھل سانولا بھلڑے تیݙے مندریاں تیݙیاں چھلڑے تیݙے

ہتھیں دے سنگ انڳلیاں ڳیاں ڳالیے تاں ہن ڳولیے نسے

مابعد جدید نہ کوئی نویں تھیوری ہے تے نہ نواں نظریہ یا کوئی نویں تحریک.،. بلکہ اساݙے اجوکے صورت حال معروض دا تناظر ہے. جہڑا اجوکی صورت حال دا تناظر ہے ہر او ادیب جہرا اڄوکی صورتحال کوں پیش کریندیـے او مابئـعد جدید تناظر نال جڑیاشاعــر ہے.

؎ ٻاہراویجے تاں کوئی شے پوری نئیں گھر اویجے تاں گھر ادھورا ہے

؎ میں ایں خوف توں شیشہ کھڑا ݙیہداں یارو

شیشہ رکھدیں میݙا چہرہ تاں نہ چاتا ویسی

؎ اتھاں ہر کہیں کوں بس فرعون دی جھولی نظردی اے اتھاں موسیٰ دے وات اچ ہے انگارا کون ݙیہدا ہے

مابعد جدیدیت ساکوں عالمیت توں اپݨیاں پاڑاں تے ثقافت، مرکزیت توں مقامیت، مہا بیانہ، ( خواہ او کہیں غاصب دا ہووے کہیں وی مذہبی ٹھکیدار دا) توں مقامی تے چھوٹے بیانے، ( جہڑے ساݙی بھوئیں توں نسردن) اشرافیہ توں عام لوکاں، عالمی یا غیر زباناں توں اپݨی مقامی ٻولی، ملاں یا کہیں وی مزہبی ٻانبھݨ دی تعلیم توں صوفی، بھگتی یا انسان دوستی دیاں تعلیمات، بدھل معناں توں تکثیریت آلے پاسے پندھ کرویندی ہے. اقبال سوکڑی دی شاعری انہاں ورتاریں نال پر ہے. انہاں دی شاعری مروجہ ہئیتی تے فکری زوایاں نال بغاوت دا ݙوجھا ناں ہے.

"یوسف نون ملتانی"

(مطبوعہ مقالہ "وسوں ویہڑے" اقبال سوکڑی نمبر)