اسم صفت

عام طور تے ہر شے دے ݙوناں ہوندن، ہک اوندا ذاتی ناں ہوندے جہڑا جو عام وی ہوندے تے خاص وی ہوندے (گذرئیل صفحات ئِ چ ہن تیں عام تے خاص اشیاء دے اینہہ ذاتی ناں تے مفصل بحث کیتی گئی ئِ) تے ݙوجھا اوندا صفاتی ناں۔ ہݨ اتھاں کہیں وی شے دے صفاتی ناں دی وضاحت کرݨ مقصود ئِ۔ ذاتی تے صفاتی نانویں دے نکھیڑے کیتے ہک مثال پیش کیتی ویندی ئِ تاں جو سمجھݨ ئِ چ اسانی رہوے ۔

پاݨی دا درجہ حرارت گھٹ کر کیں جݙاں اوکوں ڄما ݙتا ویندے تاں وت اونہہ ڄمئے ہوئے پاݨی کوں ’’برف‘‘ آکھیا ویندے۔ برف ہک ٹھوس جسم رکھیندی ئِ ۔اتھاں برف ڄمئے ہوئے پاݨی دا ’’ذاتی‘‘ ناں ہے ۔ برف کوں جے کر ہتھ لایا ون٘ڄے یا اوکوں اپݨی ڄبھ نال چکھیا ون٘ڄے تاں او ساݙے ہتھ یا ساݙی چٖبھ کوں ٹھڈی لڳدی ئِ ۔جے کر اوکوں ݙیکھوں تاں وت او چٹی (سفید) ݙسدی ئِ معلوم اے تھیا جو جہڑی شے دا ذاتی ناں برف ئِ اوہک جسم رکھیندی ئِ ، جیکوں ہتھیں نال نپیا،ڄبھ نال چکھیا تے اکھیں نال ݙٹھا ون٘ڄ سڳدے توڑے جو برف دی ٹھاڈل تے چٹاݨ(سفیدی) کوں ایندے جسم کنوں جدا کر کے ہتھیںء ِچ نپیسا نئیں ون٘ڄ سڳدا پر اوکوں دل ء ِچ محسوس ضرور کیتا ون٘ڄ سڳدے ۔ ٻس اینہہ ڳالھ دا نکھیڑا تھی ڳئے جو کہیں شے دے جسم دا ناں اوندا ذاتی ناںاکھیندے تے اونہہ جسم دیاں اور خاصیتاں یا وصفاں جہڑیاں جو اوندے جسم کنوں جدا کر کے ہتھیں ئِ چ نپیا نئیں ون٘ڄ سڳدیاں بلکہ انھیں کوں صرف دل ء ِچ محسوس کیتا ون٘ڄ سڳدے یا ذہن نال انھیں دا ادراک کیتا ون٘ڄ سڳدے انھیں کوں اونہہ جسم دے ’’صفاتی‘‘ ناں نال تعبیر کیتا ویندے۔ ٻس کہیں وی جسم دے (توڑے جو خاص ہووے یا عام ہووے ) صفاتی ناں دی تعریف کجھ ایں کیتی ون٘ڄ سڳدی ئِ۔

۱___ ایجھیں لوظ جنھیں کنوں کہیں وی جسم دی حالت ، اصلیت، کیفیت یا کُئی وصف ظاہر تھیوے۔یا

۲___ ایجھیں لوظ جہڑے جو کہیں وی اسم دی خاصیت، وصف، قسم یا انداز ݙکھاوݨ ۔یا

۳___ او لوظ جیندا کہیں وی جسم نال ایں لڳاپا(تعلق) ہووے جو اوندی وصف، حال ، انداز عدد یا مقدار بیان کرے ۔یا

۴___ او لوظ جہڑا جو کہیں وی اسم یا اوندی کہیں وی ضمیر نال ڳانڈھا ظاہر کرے یا او انھیںدے متعلق کُئی حقیقت بیان کرے اوکوں اونہہ اسم دی ’’صفت‘‘ آکھیا ویندے ۔

اینہہ ڳالھ کوں مزید نشابر کرݨ کیتے ہک ٻئی مثال پیش کیتی ویندی ئِ ۔ اے جملہ ملاحظہ فرمائو۔

’’احمد ݙو سیر وݙے وݙے تے مٹھے مٹھے قندھاری انار گھِن آ‘‘اتے ݙتے ڳئے جملے ئِ چ لوظ ’’ݙو عدد کیتے‘‘ سیر مقدار کیتے ، وݙے وݙے حجم یا جسامت کیتے ، مٹھے مٹھے خاصیت یا وصف کیتے تے قندھاری نسبت کیتے استعمال کیتا ڳئے۔لہٰذا اے سارے لوظ صرف انار دی حالت ، اصلیت ، وصف ، کیفیت ، وزن تے مقدار یا عددتے نسبت کوں بیان کریندن۔ یعنی ݙوجھے لوظیں ء ِچ اے سارے لوظ انار دی حقیقت کوں ظاہر کریندن۔ لہٰذا انھیںسارے لوظیں کوں انار دے صفاتی ناں آکھیا ویسی ۔انھیں صفاتی نانویں کوں یا ݙوجھے لوظیں ئِ چ ’’اسمائے صفت‘‘ معنی دے لحاظ نال کئی قسمی ہن جہڑے جو کجھ ایں ہن ۔

۱۔ صفت ذاتی یا مشبہ ۲۔ صفت نسبتی ۳۔ صفت ظرفی ۴۔ صفت عددی ۵۔ صفت ضمیری ۶۔ صفت مرکب

نوٹ: اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو جہڑے اسم دی صفت بیان کیتی ون٘ڄے اوکوں موصوف آکھیا ویندے تے موصوف دی صفت ہمیشاں موصوف کنوں پہلوں آندی ئِ  جیویں جو ’’ وݙا آدمی‘ کالا کاں، بگا بغلا‘‘ وغیرہ وغیرہ۔