صفت عددی

صفت عددی اسم صفت دی قسم ہے۔

اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو جیویں صفت کوں اسم  ڳݨیا ویندے اونویں ای عدد کوں وی اسم دے زمرے ئِ چ شامل کیتا ویندے۔ ایں طرحاں عدد وی کہیں موصوف کنوں پہلوں آ کرئیں صفت دا کم ݙیندن۔ یعنی جئیں ویلھے اعداد کہیں شئے یا کہیں جاندار دے شمار (یعنی گنتری) ، انداز (یعنی ترتیب)، درجے یا جاء (یعنی مقام) کوں نشابر کریندن تاں وت او اتھاں صفت ڳݨیے ویندن۔ در اصل عدددی تعریف تاں کجھ ایں ہے جو "عدد ہک ایجھیاں اسم ئِ جہڑا جو کہیں معدود (یعنی ڳݨیے ون٘ڄݨ آلے) دی تعداد کوں ظاہر کریندے "مثال دے طو ر تے چار آدمی ، پنج گھوڑے، چھی اُٹھ، ݙہ انڈے، ویہہ کرسیاں وغیرہ وغیرہ۔ انھیں مثالیں  چار ، پنج ، چھی، ݙہ تے ویہہ عدد ہن جݙاں جو آدمی ، گھوڑے، اُٹھ، انڈے تے کرسیاںمعدود سݙئے ویندن۔ ایویں ای صفت عددی دی تعریف کجھ ایں ہے جو "صفت عددی او صفت اے جہڑی جو اپݨے موصوف دی ڳنتری ، اوندی ترتیب، اوندے درجے یا انداز یا اوندے مقام یا جاء کوں نشابر کریندی ئِ۔مثال دے طور تے پہلا سبق، پنجواں گھر، ستواں اُٹھ ، ادھی روٹی، پوݨا روپیہ، چوڑا دھاگہ۔ ݙو ہیں پتر‘ چارے دھیریں تے اَٹھے جوان وغیرہ۔ انھیں مثالیں ء ِ چ پہلا،پنجواں، ستواں، ادھی ، پوݨا، چوڑا، ݙوہیں، تے اٹھے عددی صفتاں ہِن۔ جݙاں جو سبق، گھر، اٹھ، روٹی، روپیہ، دھاگہ ، پتر، دھیریں تے جوان موصوف ہِن۔اسم عدد تے صفت عددی دیں اتے ݙتیں ڳئیں تعریفیں کنوں اے ڳالھ نتر کے سامݨے آندی ئِ جو اسم عدد تے صفت عددی ئِ چ جتھاں ݙونگھا ڳانڈھا موجود ئِ‘ اتھاں انھیں دے وچکار ہک واضح فرق وی موجود ئِ۔ او فرق اے ہے جو اسم عدد کنوں مراد کہیں وی معدود دی مطلق تعداد ئِ۔ جݙاں جو صفت عددی ئِ چ اینہہ تعداد دی پوری پوری ترتیب ، اوندا انداز تے اوندا مقام یا درجہ وی پاتا ویندے۔ جیویں جو اتے ݙتئیں ڳئیں مثالیں کنوں اے ڳالھ نشابر تھی کے سامݨے آ ڳئی ئِ۔

اینہہ وضاحت دے بعد اساں ݙہدے ہئیں جو اعداد ݙوقسمی ہوندن۔ ہکڑے او جہڑے جو کہیں شے دی صحیح تعداد ݙسیندن او "معین اعداد"اکھیندن۔ تے ݙوجھے او اعداد جہڑے جو کہیں شئے دی ٹھیک ٹھیک تعداد نھیٔں ݙسیندے غیر معین اعداد سݙیندن۔ جیویں جو کجھ لوک ، کئی ݙنگر، ٻہوں کتاباں، تھوڑا پاݨی ، ڈھیر انب، یکے چھوہر ٻہوں ساریاں رناں وغیرہ وغیرہ۔

معین اعداد دیاں قسماں:معین اعداد دے صفات کوں پنج ونکئیںئِ چ ونڈ یا ون٘ڄ سڳدے۔ ۱۔ صفت عددی ذاتی یا شماری یا معمولی۔۲۔ صفت عددی ترتیبی یا قطاری۳۔ صفت عددی اضعافی ۴۔ صفت عددی استغراقی۵۔ صفت عددی کسری

صفت عددی ذاتی

1۔ صفت عددی ذاتی یا شماری یا معمولی:ایجھیں صفت عددی جہڑی جو اپݨے موصوف دی ٹھیک ٹھیک یا معمول دے مطابق تعداد ݙساوے صفت عددی ذاتی ، شماری یا معمولی اکھیندی ئِ۔ مثال دے طور تے ہک، ݙو ، ترئے، ویہہ، پنجاہ ، سو، ہزار، لکھ وغیرہ۔ ݙوجھے لوظیں ء ِ چ تمام قدرتی اعداد کہیں وی موصوف دی ذاتی ، شماری یا معمولی صفت ڳݨیندن۔

۱۔ صفت عددی ذاتی ، شماری یا معمولی دے طور تے ورتیے ون٘ڄݨ آلے او اعداد جݙاں فاعل دے طور تے آندن تاں وت انھیں دی اینہہ حالت کوں فاعلی حالت آکھیا ویندے۔ مثال دے طور تے اے جملے ملاحظہ ہوون۔ ۱۔ ہک گھوڑا بھڄداپئے  ۲۔ چار آدمی شہتیر چئی کھڑن۳۔ ویہہ روٹیاں پک چکئین۔۴۔ سومزدور کم کریندے پئین۵۔ لکھ روپے ڳݨ گھِن۔ وغیرہ وغیرہ

انھیں جملئیں ہک ، چار ، ویہہ، سو تے لکھ اعداد فاعلی حالت ء ِ چ ورتیے ڳین۔ہک کنوں سو تئیں سرائیکی اعداد دی فاعلی حالت ئِ چ گنتری کجھ ایں ہے۔

ہک ، ݙو یا ݙوں ، ترے، چار، پنج، چھی، ست، اٹھ، نوں، ݙہ، یارھاں، ٻارھاں ، تیرھاں، چوݙاں، پندھراں، سولھاں، ستارھاں، اٹھارھاں، انویہہ، ویہہ، اکویہہ ، ٻاویہہ، تریویہہ، چویہہ، پنجویہہ، چھویہہ، ستاویہہ، اٹھاویہہ، انتریہہ، تریہہ، اکتریہہ، ٻتریہہ، تینتریہہ، چونتریہہ، پینتریہہ، چھتریہہ، ستتریہہ، اٹھتریہہ، انتالی، چالھی، اکتالی، ٻتالھی ، ترتالی، چتالی ، پنجتالی، چھتالی، سنتالی ، اٹھتالی، انونجھاہ، پنجھاہ، اکونجھاہ، ٻاونجھاہ، ترونجھاہ، چرنجھاہ، پنونجھاہ، چھونجھاہ، ستونجھاہ، اٹھونجھا، انائٹھ، سٹھ، اکائٹھ، ٻائٹھ، تریئٹھ، چرائٹھ، پنجائٹھ، چھیائٹھ، ستائٹھ، اٹھائٹھ، انتر، ستر، اکتر، ٻہتر، تہتر، چہتر، پنجہتر، چھہتر، ستتر، اٹھہتر، اناسی، اسی، اکاسی، ٻیاسی، تریاسی، چراسی، پنجاسی، چھیاسی، ستاسی، اٹھاسی، انانوے، نوے، اکانوے، ٻیانوے، تریانوے، چرانوے، پنجانوے، چھیانوے، ستانوے، اٹھانوے، نڑانوے یا ودھانوے، سو۔

سوکنوں اڳوں گنتری کیتے سویں دی تعداد دے اڳوں ہک کنوں نڑانوے تئیں اعداد ڳنڈھ ݙتے ویندن ۔ جیویں جو ہک سو ہک ، ہک سو پنج، ہک سو ستر، ݙو سو اکونجھاہ ، ترے سو اسی، چار سو نوے ، اٹھ سو چالھی، نو سونڑانوے، نوسونڑانوے دے اڳو ں آلا ہندسہ ہزار ہوسی۔ ہزار دے بعد ݙہ ہزار وت لکھ، ݙہ لکھ، کروڑ، ݙہ کروڑ، ارب، ݙہ ارب، کھرب، ݙہ کھرب، نیل، ݙہ نیل، پدم  

علیٰ ہٰذالقیاس اے ڳنتری جاری رہسی۔ ݙہ شئیں کوں کٹھا کر کے ݙہاکا، ویہیں کوں وہارایا ویہاں تے سویں کوں سینکڑہ وی آکھیا ویندے۔ جݙاں ٻارھیں شئیں دے مجموعے کوں درجن ، ویہیں شئیں دے مجموعے کوں کوڑی آکھیا ویندے ایں ای سو سالیں دے مجموعے کوں صدی سݙیا ویندے۔ ساݙے دیہاتی وسیب دے لوک اڄاں تئیں ڳنتری "ویہاں"دے حساب نال کریندن۔ مثال دے طور تے چالھی کوں ݙوویہاں ، سٹھ کوں ترے ویہاں اسی کوں چار ویہاں تے سو کوں پنج ویہاں ۔ سرائیکی زبان دا ہک خاص محاورہ ئِ جو"صبر کر‘سئیں کوں لگ پتہ ویسی جو کتنے ویہاں سو تھیندے۔

اے ہک دلچسپ حقیقت ئِ جو برصغیر پاک وہند ئِ چ ٻولیں ون٘ڄݨ آلیں اکثر زبانیں دے اکھر(ہندسے) عام طور تے سنسکرت کنوں ای وجودئِ چ آئیں۔ جݙاں جو اساں سرائیکی زبان دے اکھریں (ہندسئیں) دا پیرا چیندے ہیں تاں اے کھر ا وی سنسکرت اکھریں تئیں ون٘ڄ پُڄدے۔ ݙوجھے لوظیںئِ چ سرائیکی اکھر سنسکرت یا ہندی اکھریں کنوں ماخوذہن۔ تھیا کجھ ایں ہے جو سنسکرت کنوں پراکرت اکھر اخذ کیتے ڳین۔ جݙاں جو پراکرت اکھریں کنوں ہندی تے وت ہندی اکھریں کنوں سرائیکی اکھروجود  ئِ چ آئین۔ وترے وترے اکھریں دی بݨت دی کہاݨی دابیان دلچسپی کنوں خالی کائینی تاں وت اَؤ ݙہدے ہیں جو اے اکھرکیویں وجودئِ چ آئین۔

ہندسے

سنسکرت

پراکرت

ہندی

سرائیکی

1

ایکن

ایکا

ایک

ہک

2

دوا، دوی

دو

دو

ݙو، ݙوں

3

تری

تلی،ترنی

تین

ترے

4

چتر

چتاری، چتار

چار

چار

5

پنجن

پانچا

پانج

پنج

6

شش

چھا

چھ

چھی

7

سپتن

ستا

سات

ست

8

آشٹن

اٹھا

آٹھ

اٹھ

9

نوا، نون

نا

نو

نوں

10

دشن

دسا

دس

ݙہ

اتے ݙتی ڳئی جدول کوں ݙیکھݨ نال اے پتہ لڳدے جو پراکرت اکھریں کنوں ہندی اکھر بݨاوݨ سانگے پراکرت اکھریں دے اخیر لے حروف علت عام طور تے حذف کر ݙتے ڳین۔ جݙاں جودرمیانی حروف تے زور ݙتا ڳیے۔ جیویں جو ایکا، پانچا، چھا، ستا، اٹھا، ناتے، دسا دا اخیری حرف علت ’’الف‘‘حذف کر ݙتا ڳیے۔ جݙاں جو ترنی تے چتار  تھوڑی جھئیں تبدیلی کر کے انھیں کوں تین چار بݨا گھِدا ڳئے۔ پر دو کوں دوا ای رہݨ ݙتا ڳئے۔ ہݨ اساں ہک کنوں داہ تئیں سرائیکی اکھریں دی بݨت تے غور کریندے ہیں۔

ہک: ہندی دا پہلا اکھر سنسکرت دے ایکن تے پراکرت دے ایکا کنوں ماخوذ ئِ۔ جݙاں جو سرائیکی دا اکھر ہندی اکھر دے پہلے الف کوں"ہ"نال بدل ݙیوݨ نال وجودء ِ چ ائے۔

ݙو: ہندی دے ݙوجھے اکھر’’دو‘‘  دی’’د‘‘کوں ’’ݙ‘‘ ئِ چ تبدیل کر کے سرائیکی دا ݙوجھا اکھر ݙو بݨایا ڳئے۔ جݙاں جو ہندی دا ݙوجھا اکھر سنسکرت دے اخیر لے’’الف‘‘کوں حذف کر کے بݨایا ڳئے۔

ترے: سنسکرت دے تریجھے اکھر’’تری‘‘دی اخیرلی یائے معروف کوں یائے مجہول ’’ے‘‘نال بدل کرئیں سرائیکی دا تریجھا اکھر بݨایا ڳئے۔

چار: پراکرت کنوں بݨݨ آلے ہندی دے چوتھے اکھر’’چار‘‘کوں بعینہ سرائیکی دا چوتھا اکھر تسلیم کر گھِدا ڳئے۔

پنج: سنسکرت دے پنجویں اکھر’’پنجݨ‘‘دی اخیرلی’’ݨ‘‘کوںحذف کر کے سرائیکی دا پنجواں اکھر ’’پنج‘‘بݨایا ڳئے۔

چھی: پراکرت دے چھیویں اکھر ’’چھا‘‘دے’’الف‘‘کوںیائے معروف(ی) ئِ چ بدل کرئیں سرائیکی دا چھیواں اکھر بݨایا ڳئے۔

ست: پراکرت دے ستویں اکھر’’ستا‘‘دا ’’الف‘‘حذف کر ݙتا ڳئے۔ ایں طرحاں سرائیکی داستواں اکھر وجود ئِ چ آڳئے۔

اَٹھ: ہندی دے اٹھوئیں اکھراٹھادے اخیر لے ’’الفـ‘‘کوںحذف کر کے سرائیکی دا اٹھواں کھر ’’اٹھ ‘‘بݨایا ڳئے۔

ݙہ: فارسی زبان دے ݙہویں اکھر’’دہ‘‘کوں سرائیکی لہجے دے ݙہویں اکھر’’ݙہ‘‘ ئِ چ بدل ݙتا ڳئے یا پراکرت دا ’’دسا‘‘وگڑ کرئیں سرائیکی دا"’’ݙہ‘‘بݨیے۔

اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو سنسکرت دا پہلا اکھر’’ایکن‘‘ݙو لوظیں ای تے کن دا مرکب ئِ۔ سنسکرت ’’ ای‘‘دا معنی’’آوݨ‘‘تے کن دا معنی’’ون٘ڄݨ‘‘ہے۔ لہٰذا ’’ایکن‘‘دا مطلب اے تھیا جو ’’آپیں ای آوے تے آپیں ای ون٘ڄے‘‘ݙوجھے لوظیں   ئِ چ’’ہکلّا آوے تے ہکلّا ون٘ڄے‘‘کتنی دلچسپ ڳالھ ئِ جو ہک کنوں نوں تئیںہندے (اکھر) کلھے کلھے ہن یعنی انھیں نال کوئی ݙوجھا اکھر شامل کائینی۔ جݙاں جو نوں کنوں اڳوں بݨݨ آلے سارے دے سارے ذاتی ، شماری یا معمولی اعداد ݙویا ݙو کنوں زائد اکھریں نال مل کرئیں بݨدن۔ ہݨ اتھاں ݙاہ دے اڳوں آوݨ آلے اعداد دی جدول ݙتی ویندی ئِ تاں جو انھیں دی بݨت کوں سمجھݨ  آساں رہوے۔

ہندسے

سنسکرت

پراکرت

ہندی

سرائیکی

11

اکادشن

ایارہا

گیارہ

یارھاں

12

دوادشن

وارہا

بارہ

ٻارھاں

13

تریودشن

تیرہا

تیرہ

تیرھاں

14

چتردشن

چودہا

چودہ

چوݙاں

15

پنج دشن

پن رہا

پندرہ

پندھراں

16

شودشن

سورہا

سولہ

سولھاں

17

سپٹ دشن

سترہا

سترہ

ستارھاں

18

اشٹ دشن

اٹھارہا

اٹھارہ

اٹھاراں

19

ان ویں شتی

ایکونوی سئی

انیس

انویہہ

20

ویں شتی

وی سئی

بیس

ویہہ

30

تریں شت

تیسا

تیس

تریہہ

40

چت واریں شت

چتالیسا

چالیس

چالھی

50

پنچاشت

پان ناسا

پچاس

پنجاہ

60

شش ٹی

سٹھی

ساٹھ

سٹھ

70

سب تتی

ستری

ستر

ستر

80

اشتی

اسی ای

اسی

اسی

90

نوتی

ناوے

نوے

نوے

100

شت

ستا، سئیا

سو

سو

1000

سھسر

سھس

ہزار

ہزار

1000,00

لکش

........

لاکھ(سو ہزار)

لکھ(سوہزار)

1000,00,00

سھسر لکش

........

کروڑ(سولاکھ)

کروڑ(سو لکھ)

1000,00,00,00

اربد

........

ارب(سو کروڑ)

ارب(سو کروڑ)

1000,00,00,00,00

کھرو

........

کھرب(سو ارب)

کھرب(سو ارب)

1000,00,00,00,00,00

شت کھرو

........

نیل(سوکھرب)

نیل(سوکھرب)

1000,00,00,00,00,00,00

.......

........

پدم(سو نیل)

پدم(سو نیل)

اے ڳالھ قابل غور ئِ جو اساں جݙاں اتے ݙتی ڳئی جدول کوں ݙہدے ہیں تاں اے ڳالھ نشابر تھی کرئیں سامݨے آ ویندی ئِ جو انویہہ، ویہہ کنوں ہک ہندسہ گھٹ ئِ ۔ انتریہہ تریہہ کنوں ہک ہندسہ گھٹ ‘انتالی چالھی کنوں ہک ہندسہ گھٹ ئِ۔ انواجھا ، پنجھاہ کنوں ہک ہندسہ گھٹ اے۔ انئٹھ سٹھ کنوں ہک ہندسہ گھٹ ئِ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ ہر دہائی آلے ہندسے کنوں پہلوں آوݨ آلے ہندسے نال "اُن "دا سابقہ ڳنڈھ ݙتا ڳیے۔ یعنی انویہہ=اُن+ویہہ، انتریہہ=اُن +تریہہ وغیرہ وغیرہ۔ سوال پیدا تھیندے جو آخر ایں کیویں کیتا ڳیے ؟ اینہہ دا جواب اے ہے جو سنسکرت ئِ چ۔ ’’اُن‘‘دا معنی ئِ’’ہک گھٹ‘‘لہٰذا جہڑے ہندسیں نال ’’اُن‘‘دا سابقہ ڳنڈھیا ڳئے او ہندسے اپݨے اڳوں آوݨ آلے ہندسے کن’’ہک گھٹ‘‘ہن۔ یعنی انویہہ، ویہہ کنوں ہک ہندسہ گھٹ ئِ۔ تے انتریہہ، تریہہ کنوں ہک ہندسہ گھٹ ئِ۔ ایویں ای تمام دہائیں آلیں ہندسیں کنوں ’’اُن‘‘دے سابقے آلے ہندسے ہک گھٹ ہن۔

2۔ جے کر موصوف جمع ہووے تاں وت صفت ذاتی ، شماری یا معمولی دی عددی صورت وی جمع تھی ویندی ئِ۔ مثال دے طور تے اے جملے ملاحظہ ہوون۔

۱۔ ٻارھیں غلامیں جھڳا سن٘ڄ۔ ۲۔ ویہیں روپئیں دے انگور گھِن آ۳۔ سخی سرورؒ دے میلے ئِ چ ہزاریں لوکیں دا کٹھ ہوندے۔۴۔پنجیں ڳائیں دا ٻس ایہو جِتی کھیر ئِ۔۵۔ سویں منجھیں دی مہاڳ دا سئیں، پر جُود خس نئیں۔

اُتے ݙتیں ڳئیں مثالیں ء ِ چ بارھیں غلامیں، ویہیں روپئیں، ہزاراں لوکیں، پنجیں ڳاہیں، سو یں منجھیں ئِ چ جے کر موصوف جمع ہن تاں اعداد دی عددی صورت وی جمع ئِ۔

3۔ بعض اوقات صفت عددی ذاتی ، شماری یا معمولی دا جے کر موصوف جمع وی ہووے پر عدد واحد آندے۔ جیویں جو:

۱۔ میکوں صرف پنج ہزار یں دی لوڑھ ئِ۔۲۔ دریا دا سِپر ٻدھݨ تے اٹھ کروڑ یں دا خرچ تھی ڳئے۔۳۔ ساݙی ضلعی حکومت نواربیں دا بجٹ منظور کیتے۔۴۔ میکوں وپار ئِ چ ݙہ ہزاریں دا گھاٹا آ ڳئے۔

اُتے ݙتئیں ڳئیں مثالیں دے موصوف تاں جمع ہن پر عدد واحد ہن۔

4۔ بعض اوقات صفت عددی ذاتی ، شماری یا معمولی ئِ چ موصوف وی واحد ہوندے تے عددوی واحد ہوندے ۔ جیویں جو :

ݙہ سو، پنج ہزار، چھی لکھ، چالھی کروڑ، تریہہ ارب، ٻارھاں کھرب وغیرہ۔

5۔ بعض اوقات بعض صفات عدد ی شماری ، ذاتی یا معمولی نال"الف"کا، و، رایا اڑا وغیرہ دے لاحقے ڳنڈھ ݙتے ویندن جیویں جو:ہک کنوں ہکّو ‘ ہکاڑا، ݙو کنوں ݙواڑا، چار کنوں چوکا، چھی کنوں چھکا، ݙہ کنوں ݙہاکا، ویہہ کنوں وہارا، تریہہ کنوں ترہارا، چالھی کنوں چلھارا، سترکنوں سترا، ٻہتر کنوں ٻہترا ، پنجتر کنوں پنجترا   وغیرہ وغیرہ اے اعداد تخمینہ ݙکھالݨ کیتے ورتیے ویندن۔

6۔ سرائیکی زبان ئِ چ سودے عدد دا جملئیں دی صورت ئِ چ ہک نویکلا انداز ئِ جہڑا جو جملے کوں خوبصورت وی بݨیندے تے زور داروی ۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو:

۱۔ میں سو غریب سہی پر بے وفا نمھیں۔۲۔ سوترلا کر ، پرتھیسی او ہو جہڑا خدا کوں منظور ہوسی۔۳۔ تیکوں سو دفعہ آکھئیم، کوڑ نہ مار یا کر ۴۔ بخشش سوسو حساب جئو جئو۵۔ او سو بدمعاشیں دا ہک بدمعاش ئِ۔۶۔ ہک نا نہہ سو سکھ۷۔ سو منع کرو پر او اپݨی کیتی کنوں باز نئیں آندا۔۸۔ سو وی لیکھا تے جئووی لیکھا۔

صفت عددی ترتیبی

2۔ صفت عددی ترتیبی یا قطاری:ایجھیں صفت عددی جہڑی جو اپݨے موصوف دی نمبروار ترتیب ڄݨاوے صفت عددی ترتیبی اکھیندی ئِ تے اوکوں قطاری اینہہ واسطے آکھیا ویندے کیوں جو او اپݨے موصوف دا قطاری نمبر ݙسیندی ئِ۔ ݙوجھے لوظیں  جہڑا عدد ڳݨت دی ترتیب کوں ظاہر کرے"عدد ترتیبی"ڳݨیندے۔

1۔ صفت عددی ترتیبی اپݨے موصوف نال عدد، جنس یا حالت دے مطابق تبدیل تھیندی رہندی ئِ۔ مثال دے طور تے :

مذکر

مونث

واحد

جمع

مذکر

مونث

واحد

جمع

پہلا

پہلی

پہلا

پہلے

ݙوجھا

ݙوجھی

ݙوجھا

ݙوجھے

تریجھا

تریجھی

تریجھا

تریجھے

چوتھا

چوتھی

چوتھا

چوتھے

پنجواں

پنجویں

پنجواں

پنجویں

ݙہواں

ݙہویں

ݙہواں

ݙہویں

ویہواں

ویہویں

ویہواں

ویہویں

سواں

سویں

سواں

سویں

ہزارواں

ہزارویں

ہزارواں

ہزارویں

لکھواں

لکھویں

لکھواں

لکھویں

پہلے چار قدرتی اعداد دی صفت ترتیبی (عدد تے جنس دے لحاظ نال) بے قاعدہ بݨدی ئِ۔ پر اڳلے غیر متناہی اعداد بݨاوݨ سانگے واحد نال واں ، جمع نال ویں(و۔ے۔ں) مونث نال ویں(و۔ی۔ں) ایویں ای یارھاں کن اٹھاراں تئیں اعداد دے آخری حرف "اں"کوں حذف کر کے باقی دے اڳوں یائے معروف دا ودھارا کر ݙتا ویندے۔ جیویں جو یارھاں کنوں یارھی ، ٻارھاں کنوں ٻارھی، تیرھاں کنوں تیرھی، چوݙاں کنوں چوݙی، پندرھاں کنوں پندرھی، سولھاں کنوں سولھی، ستارھاں کنوں ستارھی ، اٹھارھاں کنوں اٹھارھی ایویں ای ہزار کنوں ہزاری ، لکھ کنوں لکھی، ارب کنوں اربی، تے کھرب کنوں کھربی وغیرہ وغیرہ ۔ تے مذکر نال واں دا لاحقہ ڳنڈھیا ویندے جیویں جو اتے مثالیں ئِ چ پیش کیتا ڳئے۔

2۔اردو دے اعداد ترتیبی کجھ ایں ہِن:  پہلا ، دوسرا، تیسرا، چوتھا، پانچواں، چھٹا، ساتواں، آٹھواں، نواں، دسواں، بیسواں، تیسواں، چالیسواں ، سواں، ہزارواں، لاکھواں، کروڑواں، اربواں وغیرہ وغیرہ۔

اردو دا پہلا ، ݙوجھا ، تریجھا ، چوتھا، تے چھیواں بے قاعدہ بݨدݨ تے باقی اعداد دے اڳوں سرائیکی اعداد وانگوں "واں"دا لاحقہ ڳنڈھ ݙویندے۔

3۔صفت عددی ضعفی یا اضعافی:

۱۔ ایجھیں صفت عددی جئیں کنوں اے ڄݨایا ون٘ڄے جوکوئی شے (موصوف) کتنے گنا یا کتنے واری ڳݨیا ڳئے۔ ݙوجھے لوظیں ء ِ چ جئیں شے کوں (موصوف کوں)جتنے پھیرے ڳݨیاویسی او اونہہ موصوف دی صفت شمار تھیسی۔

۲۔ اضعاف دا لوظی معنی ئِ ’’ٻٹایا ݙوڑا‘‘کرݨ ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ جݙاں جو کہیں شے (موصوف کوں) ٻٹا یا ݙوڑا کر کے ڳݨیا ویسی تاںوت او اونہہ موصوف دی صفت ڳݨی ویسی جیویں جوہکوڑا، ݙوڑا، ترئوڑا، چوڑا وغیرہ وغیرہ۔

۱۔ ہک ہندسے کنوں گھِن کرئیں ݙہ ہندسئیں تئیں صفت عددی ضعفی یا اضعافی کجھ ایں بݨسی۔

واحد مذکر

جمع مذکر

واحد مونث

جمع مونث

ہکوڑا/ہکاڑا/ہکڑا

......

ہکوڑی/ہکاڑی/ہکڑی

........

ݙوڑا/ݙواڑا

ݙوڑے/ݙواڑے

ݙوڑی/ݙواڑی

ݙوڑیاں/ݙواڑیاں

ترؤڑا

ترؤڑے

ترؤڑی

ترؤڑیاں

چوڑا

چوڑے

چوڑی

چوڑیاں

پنجوڑا

پنجوڑے

پنجوڑی

پنجوڑیاں

چھئوڑا

چھئوڑے

چھئوڑی

چھئوڑیاں

ستوڑا

ستوڑے

ستوڑی

ستوڑیاں

اٹھوڑا

اٹھوڑے

اٹھوڑی

اٹھوڑیاں

نئوڑا

نئوڑے

نئوڑی

نئوڑیاں

ݙہوڑا

ݙہوڑے

ݙہوڑی

ݙہوڑیاں

2۔ ݙہ کنوں ودھیک اعداد دی صفت ضعفی یا اضعافی بݨاوݨ سانگے اعداد دے اڳوں ’’سماں‘‘’’واری‘‘ یا ’’دفعہ‘‘دا لوظ ڳنڈھ ݙتا ویندے جیویں جو :

یارھاں سماں

یارھاں واری

یارھاں دفعہ

ٻارھاں سماں

ٻارھاں واری

ٻارھاں دفعہ

ویہہ سماں

ویہہ واری

ویہہ دفعہ

تریہہ سماں

تریہہ واری

تریہہ دفعہ

چالھی سماں

چالھی واری

چالھی دفعہ

پنجاہ سماں

پنجاہ واری

پنجاہ دفعہ

سٹھ سماں

سٹھ واری

سٹھ دفعہ

ستر سماں

ستر واری

ستر دفعہ

سو سماں

سو واری

سو دفعہ

ارب سماں

ارب واری

ارب دفعہ

3۔ بعض اعداد دی صفت ضعفی یا اضعافی کجھ ایں وی بݨائی ویندی ئِ۔ جیویں جو ہکہر، ݙوہر، تریہر، چوہریا چوسر، پنجوہر، چھہوہر، ستوہر، اٹھوہر وغیرہ وغیرہ۔

4۔ اردو اعداد دی صفت ضعفی یا اضعافی بݨاوݨ سانگے انھیں دے اڳوں ’’گنا‘‘دا ودھارا کیتا ویندے جیویں جو دو گنا یا دگنا ، تین گنا یا تگنا، چا گنا یا چوگنا، پانچ گنا یا پنج گنا، دس گنا، بیس گنا، چالیس گنا، سو گنا، ہزار گنا، لاکھ گنا، کروڑ گنا وغیرہ وغیرہ۔

5۔ فارسی اعداد دی صفت ضعفی یا اضعافی بݨاوݨ سانگے انھیں دے اڳوں ’’چند‘‘دا ودھارا کیتا ویندے ۔ جیویں جو دو چند ، سہ چند، دہ چند، سو چند ، ہزار چند وغیرہ وغیرہ۔ ایں کنوں علاوہ فارسی دے اعداد نال ’’ہا‘‘دا لاحقہ وی استعمال کیتا ویندے۔ صد ہا ، ہزار ہا، کروڑ ہا وغیرہ وغیرہ۔

6۔ ݙہ دے بعد آوݨ آلے اعداد کنوں صفت ضعفی یا اضعافی بݨاوݨ سانگے’’یں‘‘دا ودھارا کر ݙتا ویندے۔ ایجھیں صورت اعداددی مجمل صورت ڳݨی ویندی ئِ۔ جیویں جو یارھیں ، ٻارھیں ، تیرھیں، چوݙیں ، سویں ، ہزاریں ، لکھیں، کروڑیں وغیرہ وغیرہ۔

7۔ بعض اعداد دی مجمل صورت کجھ ایں وی ہوندی ئِ۔ جیویں جو ہکا، دکا، ترکا، چوکا، پنجا، چھکا، ستا، اٹھا، نواں، ݙہاکا، وہارا، ترہارا، چلھارا، سینکڑہ وغیرہ۔ اُتے ݙتے ڳئے مجمل صورت آلے اعداد تخمینے دے طور تے وی ورتیے ویندن۔

4۔ صفت عددی استغراقی:

اعداد دی ایجھیں صورت جہڑی جو اپݨی ڳݨت دے ساریں شئیں کوں ظاہر کرے اعداد دی استغراقی صفت ڳݨی ویندی ئِ ۔ جیویں جو اے جملے ݙیکھو:

۱۔ چارے ون٘ڄو/چارے دے چارے ون٘ڄو/چارئی ون٘ڄو یا چارئی دے چارئی ون٘ڄو تے گھا کپ گھِنؤ۔

۲۔ پنجے، پنجے دے پنجے، پنجئی، پنجئی دے پنجئی کن نپ کھڑو۔

۳۔ اسلم دیاں چھئے، چھئے دیاں چھئے، چھئی، چھئی دیاں چھئی دھیریں پر نیج ڳین۔

i۔ ہکے، ݙوہیں، تریے، چارے، پنجے، چھئے، ستے، اٹھے، ݙھئے، ویۂے، تریۂے، چالھیٔے، پنجاہے، سٹھئے، سترئے، اسیئے، نویہیٔے، سینکڑے، ہزارے، لکھے، کروڑے وغیرہ وغیرہ۔

ii۔ ݙوہائیں ، ترہائیں، چواہیں، پنجاہیں، چھیاہیں، ستاہیں، اٹھاہیں، نواہیں، ݙہائیں وغیرہ۔ ݙہ اعداد دے اڳوں صفت عددی ضعفی یا اضعافی قاعدہ نمبر6ہیٹھ ݙتے ڳئے اعدددی مجمل صورت ئِ چ لکھی ویسی۔

iii۔ اعداد دی استغراقی صورت کجھ ایں وی بݨدی ئِ۔ ݙوہئی، ترہئی، چوائی ، پنجائی، چھیائی، ستائی، اٹھئی، نوائی، ݙھہئی، ݙہ دے اڳوں آوݨ آلے عدد کیتے انھیں نال ’’ای‘‘دا ودھارا کر ݙتا ویندے جیویں جو یارھاں ای، ٻارھاں ای، ویہہ ای ، چالھی ای، سوای، ہزارای وغیرہ وغیرہ۔

5۔ صفت عددی کسری:

ایجھیں اعداد جہڑے جو اپݨے موصوف دی کسر کوں ظاہر کرن ݙوجھے لوظیں ئِ چ او عدد جہڑے جو کہیں ٻئے عدد دے حصے کوں ظاہر کرن ۔ اعداددی کسری صورت ڳݨی ویندی ء ِ۔

واحد مذکر

جمع مذکر

واحد مونث

جمع مونث

واحد مذکر

جمع مذکر

واحد مونث

جمع مونث

ادھ/ادھا

ادھے

ادھی

ادھیاں

پوݨا، مُنا

پوݨے،مُنے

پوݨی، مُنی

پوݨیاں، مُنیاں

سوا، سوایا

سوا، سوائے

سوائی

سوایاں

ݙڈھ، ݙیڈھا

ݙیڈھے

ݙیڈھی

ݙیڈھیاں

ݙڈھوڑا

ݙوݙھوڑے،

ݙڈھوڑی

ݙڈھوڑیاں

iv۔ پورے قطاری اعداد دے اڳوں ’’حصہ ‘‘دا لاحقہ ڳنڈھ کرئیں صفت عددی کسری بݨائی ون٘ڄ سڳدی ئِ۔ جیویں جو ݙوجھا حصہ، تریجھا حصہ ، چوتھا حصہ ، پنجواں حصہ ، چھیواں حصہ، نانواں حصہ، تیرھواں حصہ، ویہواں حصہ، چالھیواں حصہ ، سواں حصہ، ہزارواں حصہ، لکھواں حصہ، کروڑواں حصہ وغیرہ وغیرہ۔

v۔ صفت عددی کسری اردور دی طرز تے بٹئے ہوئے اعداد دی صورت ئِ چ وی لکھی ون٘ڄ سڳدی ئِ۔ جیویں جو۷\۵(پنج بٹا ست یا پنج دا ستواں حصہ)۱۳\۹(نوں بٹا تیرھاں یا نوں دا تیرھواں حصہ)، ۲۵\۱۱(یارھاں بٹا پنجویہہ یا یارھاں دا پنجویہواں حصہ)

4۔ کجھ سرائیکی دے کسری مرکبات:

ݙوڑی ݙراڳل، سوہݨاں سوایا، سوہݨاں سوݙھا، ادھوراݨا، ادھلا پی، ادھاپچدھا، ادھ مغزا، ادھوادھ، اوݨاں پوݨاں، ݙڈھ سلھا، بھورا ڳبھاوغیرہ وغیرہ۔

5۔ اردو دے کسری اعداد:

پائو، چوتھائی، تہائی آدھا، پونا، پون، سوا، ڈیڑھ، اڑھائی، ساڑھے۔

6۔ صفت مقداری:

صفت مقداری او صفت ئِ جہڑی جو کہیں اسم دی مقدار کوں ظاہر کرے۔صفت مقداری معلوم کرݨ دے ترے پیمانے ہن یعنی تولݨ کیتے منݨ کیتے تے کچھݨ کیتے۔

i۔ تولݨ دے پیمانے:

چاول، رتی، ماشہ، تولہ، شارک(چھٹانگ)، ادھ پا، پا (ایک پائو=چوتھائی سیر)، ادھ سیر، سیر، ادھ دھڑی

(اڈھائی سیر)، ہک دھڑی (پنج سیر)، ادھ مݨ(۲۰ سیر) ، مݨ (۴۰سیر)، ٻوری(اڈھائی من)۔

تولݨ دے پیمانیں دی تفصیل:

۸ چاول=ہک رتی

۸رتی=ہک ماشہ

۱۲ ماشہ=ہک تولہ

۵ تولہ= ہک شارک

۴ شارک= ہک پا

۴ پا= ہک سیر

۵ سیر= ہک دھڑی

۴ دھڑی= ادھ مݨ

۸دھڑی= ہک مݨ

اڈھائی مݨ= ہک ٻوری

۴ ٻوری= ہک ٻار

۴ ٻار= ہک پتھ

ii۔ مݨݨ دے پیمانے: پاݨ، پڑوپی، ٹوپہ، پائی، چوٹھ، بار ، پتھ (۱۶چوٹھاں)۔

مݨݨ دے پیمانیں دی تفصیل:

۴پاݨاں= ہک پڑوپی

۴ پڑوپیاں= ہک ٹوپہ

۴ ٹوپے= ہک پائی

۴ پایاں= ہک چوٹھہ

۴ چوٹھاں= ہک بار

۴ بار= ہک پتھ

iii۔ کچھݨ دے پیمانے:

انگریزی دے پیمانے:انچ ، فٹ ، گز ، فرلانگ، میل۔

دیسی پیمانے: چپا، گٹھ، ہتھ، کرہوں(ایک قدم یا ایک کرم یا تین ہاتھ) ، جریب ، کوہ(کوس)۔

رقبے دے پیمانے: ہتھ(۵.۵فٹ) ، سرساہی(ایک مربع کرم یا ۳x۳ ہتھ)، مرلہ(نو سرساہی یا۳x۳کرہوں)، کنال(بیس مرلے)، وگھا یعنی (چار کنال)، ایکڑ(آٹھ کنال) ، مربع(پچیس ایکڑ)۔

اعداد غیر معین یا مبہم اعداد

7۔ اعداد غیر معین یا مبہم اعداد:ایجھیں اعداد جنھیں کنوں کہیں شے دی درست تعداد معلوم نہ تھیوے یا ایجھیں اعداد جنھیں کنوں درست تعداد دا پتہ نہ لڳ سڳے غیر معین یا مبہم اعداد اکھیندن ۔ مثال دے طور تے :

الف: کئی ، کئی ہک ، سب یا سبھے یا سبھو، کِنھاں یا کنھیں، سبھݨیں یا سبھݨاں،کُل ، یکے سارے ، ٻہوں، ٻہوں سارے، ڈھیر ، ڈھیر سارے، ڈھڳ، ڈھڳ سارے ، تھولا، تھولا، تھولے، تھولے جھئیں، تھولے ٻہوں، درھے، درھے سارے ، درڳ، درگ سارے، ادھے پچدھے، کجھ، کجھ کاں، اݨ کھٹ، اݨ مݨیئے، اݨ ڳنیے، بے شمار ، ذری، ذری ہک، کجھ کجھ ، ٻہوںٻہوں، ٻہوں کجھ، ڈھیر کجھ، خس جتلا، چونڈھی جتلا، قطرے جتلا، سویں، ہزاریں، لکھیں،کروڑیں، اربیں، کھربیں۔

ب: گنتری دے لوظیں دے اڳوں’’ہک‘‘یا ’’کھن‘‘دا ودھاراکر کے غیر معین یا مبہم اعداد بݨائے ون٘ڄ سڳدن جیویں جو:

کئی ہک، ݙہ ہک، ویہہ ہک، سو ہک، پنجاہ ہک، ہر ہک، ذری ہک، کجھ ہک، خس ہک، چونڈھی ہک، قطرہ ہک، سوکھن، ہزار کھن، پنجاہ کھن ، لکھ کھن، کروڑ کھن وغیرہ وغیرہ۔

ج: کجھ ایجھیں اعداد جنھیں کنوں ونڈو لچھ(تقسیم) دے معنی نکلݨ تقسیمی اعداد اکھیندن توڑے جو اے اعداد ظاہری طور تے معین اعداد وانگوں نئیں لڳدے پر صفاتی طور تے غیر معین اعداد ڳݨیے ویندن۔ مثال دے طور تے ہک ہک آدمی، چار چار چھوکرے، پنج پنج ڳائیں، سوسو وچھے، ہکڑݙکڑ زناور، گھٹوگھٹ ودھوودھ، ݙوچار ، پنج ݙاہ، سو پنجاہ وغیرہ وغیرہ۔

د: اعداد غیر معین یا مبہم اعداد کیتے کجھ ٻئے لوظ وی استعمال تھیندن۔ اے لوظ عام طور تے تعداد یا مقدار کیتے ورتیے ویندن۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو:

۱۔ کتنا پندھ نبڑ ڳئے۲۔ دھماکے ئِ چ کتنے آدمی مر ڳین۔ ۳۔ جتلا کھا سڳدیں کھا گھِن۔۴۔ اتلا نہ کھا جو بیمار تھی ون٘ڄیں۵۔ جتلا گڑ اتلا مٹھا، اوکوں جتی کتی سمجھئے پر اوندی سمجھ ئِ چ کجھ نئیں آیا۔ ۶۔ جتلی وݙی قد ہِس اتلا وݙا بے وقوف ئِ۔۷۔ میں خوب ڄاݨداں جو توں کتلے پاݨی ء ِ چ ہیں۔۸۔ کیݙی وݙی قد ہی پر عقل نھوی آئی۹۔ توں ایݙا وݙا وی نوھیں تھیا جو میݙے نال بر میچیں۔۱۰۔ اُٹھ جیݙا وݙا تھیا مترݨ نہ  سکھیا۔

اُتے ݙتے ڳئے جملیئں کنوں معلوم تھئے جو جتنا، کتنا، اتنا، جتلا، کتلا، اتلا ، جتنے، کتنے، اتنے، جتلے، کتلے، اتلے، جتنی، کتنی، اتنی، جتلی، کتلی، اتلی تے جتی،کتی، اتی، وغیرہ وغیرہ غیرمعین تعداد یا مقدار یا وزن کیتے ورتیے ڳین، ایویں ای جے کر انھیں ݙتے ڳئے لوظیں دے اڳوں سارا، سارے یا ساریاں دا ودھارا کر ݙتا ون٘ڄے  تاں ڳالھ ئِ چ مزیدزور پیدا کیتا ون٘ڄ سڳدے۔ مثال دے طور تے کتلا سارا، اتلا سارا، اتنے سارے، اتلیاں ساریاں، جتی ساریاں وغیرہ وغیرہ۔