صفت مرکب
س: صفت مرکب:ایجھیں صفت جہڑی جو ہک کنوں ودھیک لوظیں نال مل کرئیں بݨی ہووے اوکوں صفت مرکب آکھیا ویندے۔ صفت مرکب بݨاوݨ دے کجھ خاص طریقے اے ہن۔
الف: کہیں اسم دے اڳوں کہیں ہک صفت دے ڳانڈھے نال جیویں جو: اکھیں سُڄا، نک بھَنّاں، وات پاڑیا، ڈڈھ مُٹھا‘ ڄبھ رس، ڄنگھ بھناں، ہتھ وسو، سرمُتوں، کنوں ٻٹا وغیرہ وغیرہ۔
ب: کہیں اسم دے اڳوں اسم دے ڳانڈھے نال جیویں جو : اکھیں ݙٹھا ، دردیں مار یا ، کنبھیں کھتھا، نانگیں کھادا، سر چڑھیا، ݙکھیںبھَنّاں، پیریں پاتا، ہتھیں ݙتا،ٻیڑی چڑھیا، ڈاڑھی مُنیا، واتوں کڈھیا، گھروں ترٹھا وغیرہ وغیرہ۔
ج: کہیں اسم دے اڳوں ضمیر دے ڳانڈھے نال جیویں جو تِل جِتی ‘ ڳٹھ جیݙا‘ چندر جھئیاں‘ پہاڑ وانگوں‘ سر تئیں وغیرہ۔
د: اسم دے اڳوں امر دا صیغہ ڳنڈھݨ نال جیویں جو : ڳنڈھ کپ، لڄ پال، ٻیڑی ٻوڑ، آنھیں پوڑ، رن چھوڑ، ہتھ ٻدھ، گورپَٹ وغیرہ وغیرہ۔
ر: ہک ضمیر دے اڳوں ݙوجھی ضمیر دے ڳانڈھے نال جیویں جو : تئیں جہڑا ، مئیں جھیاں، آپ جیݙا، اونہہ سنواں، تئیں جتلا، اوہو جھیاں، ایّھو جتنا وغیرہ وغیرہ۔
س: اسم ظرف دے اڳوں اسم مفعول دے ڳانڈھے نال جیویں جو: ہیٹھوں ستا، اُتوں لتھا، اڳوں ٻیٹھا، پچھوں چڑھیا، منڈھوں ترٹا، ٻہروں آیا، گھروں ترٹھا، دلوں ڳیا، چلھوں ڳیا وغیرہ وغیرہ۔
ش: کجھ ایجھیاں ترکیباں جنھیں ئِ چ نہ تاں حروف ربط شامل ہوندن تے نہ ای کہیں موصوف دی خبر پوندی ئِ جیویں جو: ہولا پھل، پتلا پتنگ، سُکا کاناں، سُکاڈھینگر، پتلا چھنگ ، سُکا تیلی، کوڑا زہر، مِٹھا کھنڈ، پتلا ݙانور، پھکا پُھوس، مِٹھا ماکھی، پتلا نڑکی، ساوا کچوچ، ساوا گھا، رتا لال، کالا دھوں، کالا مجھنگ، کالا شیدی، چٹا کھیر، بُھورا بھا، پیلا پھپھس، پیلا پھپھڑی، موٹا منجھ ، موٹا کُپّا، کھٹا ٹیٹ، سکی کاٹھی، لمبا خجی، پولا کھڳل، کالا کٹھ، کالا شمور، کالا کٹاݨاں، سدھا کانجݨ، تتا بھا، ٹھڈا ٹھار، ٹھڈا برف، کالا بھت، ٻڈھا کھپڑ، ٻڈھا کھا نگھا، ٻڈھا بھولوں، ٻڈھا یپھ، چھتی ڳدڑی، پتلا پوں، اندھارا گھپ، ٹھُلھاسُتر، ٹھلھا دول، سیاݨاں کاں، چٹا کھنبھور وغیرہ وغیرہ۔
ص: کجھ منفی صفات آلیاں ترکیباں جیویں جو: اݨ پھر، اݨ مل، اݨ مݨیا، اݨ تلیا، اݨ ݙٹھا، اݨ کڈھیا، اݨ دھوتا، اݨ پاتا، اݨ چُک، اݨ چتیا، اݨ ڳجھا، اݨ سیتا، اݨ بھاندا وغیرہ وغیرہ۔
ض: کجھ مشابہت پیدا کرݨ آلے مرکبات جہڑے جو بطور صفت ورتیے ویندن جیویں جو : ہکو جھیاں، وݙا سارا، رتا جھیاں ، رات وانگوں، منجھ آلی کار، چن ریت، ہرݨ اکھا، مُول سرا، کال واتا، پھُل رنگا، ہاتھی جیݙا، کھیر وانگوں چٹا، چندر جھیاں مکھڑا وغیرہ وغیرہ۔
صفت دے درجے:عام طور تے صفتیں دا مقابلہ ترے صورتیں ئِ چ کیتا ویندے۔ انھیں صورتیں وچوں پہلی صورت کوں "صفت خالص ، صفت نفسی یا صفت ذاتی آکھیا ویندے۔ ݙوجھی صورت کوں صفت تفصیلی یا صفت بعض تے تریجھی صورت کوں صفت مبالغہ یا صفت کل داناں ݙتا ویندے۔
1 صفت خالص یا صفت نفسی یا صفت ذاتی: صفت خالص یا صفت نفسی یا صفت ذاتی او صفت ہوندی ئِ جیندا تعلق فقط اپݨے موصوف نال ہوندے۔ یعنی او صرف اپݨے موصوف دی وصف بیان کریندی ئِ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ اے صفت ہک ایجھیں صفت ہوندی ئِ جہڑی جو اسم (موصوف) دی فقط اپݨی ذات تئیں محدود ہوندی ئِ۔ جیویں جو سوہݨا، مِٹھا ، بُکھا، پھِکا، کالا، چِٹا، ڳورا، کُوڑا، سَچا، بُرا، ٻڈھا،پوہلا وغیرہ۔
2 صفت تفصیلی یا صفت بعض:صفت دا او درجہ جئیں ئِ چ ہک شے دا ݙوجھی شے نال مقابلہ ظاہر تھیوے۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ صفت دے او لوظ جہڑے جو ݙوجھے اسمیں یا ݙوجھیں ضمیریں دی ہک ٻئے نال مشابہت، مسابقت یا فضیلت کوں ظاہر کرن۔ جیویں جو ماکھی کنوں مِٹھا، کنیرے کنوں کوڑا، پتر کنوں وݙی ، میں توں چنڳاں وغیرہ وغیرہ۔ لہٰذا کن، کنوں یا توں او چھوٹے چھوٹے لوظ ہن جہڑے جو ہک شے (اسم) دی ݙوجھی شے (اسم ) نال مقابلے یا فضلیت کوں ظاہر کریندن۔ جݙاں جو فارسی زبان ئِ چ اینہہ وصف دے اظہار کیتے صفت دے اڳوں"تر"دا ودھارا کر ݙتا ویندے۔ جیویں جو حسین تر، بد تر ، نیک تر وغیرہ۔
3 صفت مبالغہ یا صفت کُل:صفت مبالغہ یا صفت کُل صفت دا او درجہ ئِ جہڑا جو ہک موصوف دی ہک کنوں ودھیک اسمیں نال مقابلے، برتری ، فضیلت یا مشابہت کوں بیان کرے۔ مثال دے طور تے اصغر سبھݨیں بھرا نویں کنوں زیادہ ذہین ئِ۔ احمد ساریاں وچوں بہادر ئِ۔ اکبر کنوں ودھیک کون تکھا ئِ وغیرہ۔
٭ i ( مشابہت پیدا کرݨ کیتے سرائیکی زبان دے ٻہوں سارے لوظ ورتیے ویندن جیویں جو ٻہوں ، ٻہوں سارا، ڈھیر ، ڈھیر سارا، ڈھڳ ، ڈھڳ سارا، ودھ ، ودھیک ، وݙا ، ٻہوں وݙا، رڄ، اصلوں، منڈھوں، ݙاڈھا، کتھائیں، کنوں، کنیں، کن، وانگوں، وانگیں، وانگر، جھیاں، جیجھاں، سَنواں، ہک ، وچوں وغیرہ وغیرہ۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو:اونہہ کنوں ودھ ٻیّا کون سوہݨاں ئِ۔ او وݙارذیل شخص ئِ۔ توں رڄ کمینہ ہیں۔ حمید اصلوں بَھیڑا شخص ئِ۔ چوری ڄاری منڈھوں خراب کم ئِ۔ امجد کتھائیں سیاݨاں چھوہر ئِ۔ او ہک ذہین آدمی ئِ۔ او سوہݨیں وچوں سوہݨاں ئِ۔ او ہک بد ذات شخص ئِ۔ اصغر رڄ کوہڑا ئِ۔ اے اصلوں بھیڑی ڳالھ ئِ وغیرہ وغیرہ۔
٭ (ii مشابہت پیدا کرݨ دا ہک ٻیا طریقہ اے وی ہے۔ جملے ݙیکھو: میں جھیاں گنہگار کُئی ٻیا ہوسی؟ اللہ سئیں میں جھئیں گنہگار کوں وی معاف کر ݙیسی ۔ چبھڑ جیݙا منہ، چپے جیݙے ݙند، خربوزے وانگوں مِٹھا، ماسی ماء جھیٔں، او کیݙا تاں بے وقوف ئِ۔ تئیں جتلا ذہین کُئی ہوسی۔ توں بھیڑیں کنوں وی بھیڑا ہیں۔
٭ (iii حرف ربط، دا ، دے ، دی دے استعمال نال مشابہت پیدا کرݨ دا انداز۔ ہرݨ دی اکھ ، شینہہ دی ہکل، ہاتھی دی سونڈھ، ایجھیں ترکییں ئِ چ موصوف وی محذوف (چھوڑ ݙتے ویندن) ہوندن تے مشابہت دے لوظ وی نھیں ݙتے ویندے۔ اتے ݙتیں ڳئیں ترکیبیں دے معنی کجھ ایں ہن۔ اوندی اکھ ہرن دی اکھ وانگوں ئِ۔ اوندی ہکّل شینہہ دی ہکل وانگوں ئِ تے اوندا نک ہاتھی دی سونڈھ وانگوں ئِ۔ فارسی زبان ئِ چ صفت مبالغہ یا صفت کُل کوں ظاہر کرݨ سانگے صفت دے اڳوں "ترین"دا لوظ ودھا ݙتا ویندے ۔ جیویں جو بد ترین، حسین ترین، نیک ترین وغیرہ وغیرہ۔