اسم ظرف
اسم ظرف دی تعریف : ظرف دا لغوی معنی اے (i) تھاں ، بھانڈا، برتن ، (ii)گنجائش، حوصلہ ، بردباری، (iii)صرف تے نَحو دی اصطلاح اِ چ اسم ظرف، اسم ذات دی ہک ایجھیں قسم ء ِ جہڑی جو جاء یا وقت دے معنی تے دلالت کریندی ء ِ مثال دے طور تے جھر ، جھنگی ، مسیت ، ٹٻہ ، سکول ، فجر ، نماشاں ، ݙینہہ، رات ہفتہ ، مہینہ ، سال وغیرہ ۔
اسم ظرف کوں سمجھݨ تے سن٘ڄاݨݨ کیتے کجھ جملے مثال دے طور تے پیش کیتے ویندن۔
جملہ
سوال
جواب
-1اسلم ہݨیں ہݨیں ویندا پئے ۔
کݙاں؟
ہݨیںہݨیں (وقت)
-2احمد اندرو وڑ ڳئے۔
کتھاں ؟
اندرو (جاء)
-3ٻال ہولئیں ہولئیں ٹردا ودے۔
کیویں ؟
ہولئیں ہولئیں (انداز ، طور، ریت)
-4اصغرٻہوں بھڄئے۔
کتنا؟
ٻہوں (قدر یا مقدار)
-5کجھ وی تاں نوھی سوچا۔
اقرار یا انکار؟
نوھی سوچا (انکاری انداز)
-6اکبر بالکل تِکھّا لکھدے۔
کیجھاں؟
بالکل تِکھّا (صفت)
-7تئیں وݙا چنڳا ںکم کیتے۔
کیجھاں
چنڳاں (صفت)
-8 توں ٻہوں تِکھّا لکھدیں۔
کیجھاں
ٻہوں تکھا( صفت)
پہلے ، ݙوجھے ، تریجھے تے چوتھے جملے ء ِچ ہݨیں ہݨیں ، اندرو،ٻہوں تے ہولئیں ہولئیں جھئیں لوظ افعال ون٘ڄݨ ، وڑݨ ، ٹرݨ تے بھڄݨ کنوں پہلوں آئین۔ اے لوظ فعل دی حقیقت کوں ودھیک نشابر کریندن۔ لہٰذا جہڑے لوظ فعل کنوں پہلوں آکرئیں اوندی حقیقت کوں ودھیک نشابرکَرِن ’’ظرف‘‘ اکھیندن۔ پنجویں جملے دا انداز انکاری ء ِ یعنی فعل سوچݨ کنوں پہلوں لوظ ’’نوھی‘‘ انکار دے طور تے استعمال تھئے ۔ جݙاں جو چھیویں جملے ء ِ چ فعل لکھݨ دی صفت ’’بالکل تکھا‘‘ بیان کیتی ڳئی ستویں جملے ء ِ چ چنگاں کنوں پہلوں آوݨ آلی صفت ’’وݙا‘‘ تے اٹھویں جملے ء ِچ تکھا کنوں پہلوں آوݨ آلی صفت ٻہوں ’’چنڳاں تے تکھا دی حقیقت کوںودھیک نشابر کریندی ء ِ۔ لہٰذا چنڳاں کنوں پہلوں آوݨ آلی صفت وݙا تے تکھا کنوں پہلوں آوݨ آلی صفت ٻہوں اسم ظرف آکھیسی۔ ایویں ای چھیویں جملے ء ِچ تکھا کنوں پہلوں بالکل دا ودھارا کیتا ڳئے لہٰذا بالکل وی اسم ظرف آکھیسی۔
مکدی ڳالھ اُتے پیش کیتیں ڳئیں مثالیں دی بنیاد تے ’’اسم ظرف‘‘ دی تعریف کجھ ایں وی کیتی ون٘ڄ سڳدی ء ِ جو ’’اسم ظرف‘‘ او لوظ ہوندے جئیں وچوں وقت، جاء ریت ( طور ، طریقہ ، انداز، قاعدہ ، قانون ، تمیز، تجویز، تدبیر) ، قدر (مقدار، قیمت ، بھا، ڳݨ، جوہر، رتبہ، درجہ ، لحاظ) ، انداز تے اقرار یا انکار دا معنی نکلے اسم ظرف اکھیندے ۔ ݙوجھے لوظیں ء ِچ او اسم جیندا کہیں جملے فعل، صفت یا کہیں ٻئے ظرف نال تعلق (ڳانڈھا) ہووے اسم ظرف ڳݨیا ویندے ۔ مزید وضاحت کیتے اتھاں مزید مثالاں پیش کیتیاں ویندئین۔
-1 سرائیکی زبان ء ِ چ بعض صفتیں دے لوظ اسم ظرف دے طور تے ورتئے ویندن۔ خاص کر اونہہ حالت ء ِ چ جݙاں جو انھیں دا تعلق اسم یا ضمیر کنوں سوا کہیں ٻئے لوظ نال ہووے ۔ جیویں جو ’’اسلم تکھا ٹردے یا چھوٹے ٻال ٻہوں روندن ‘‘ وچ تکھا تے ٻہوں دراصل اسم صفت دے لوظ ہن پر اتھاں ’’ظرف‘‘ دی صورت ء ِ چ استعمال تھین جنھیں دا ڳانڈھا افعال ٹرن تے رووݨ نال ء ِ۔
-2 بعض اسم جہڑے جو فاعلی یا عام صورت ء ِچ ہوندن بذات خود ’’ظرف‘‘ دا کم ݙیندن جیویں جو ’’رات چندر گرہن تھیئِ۔ ہک پاسے تھی ٻہہ‘‘ انھیںجملئیں ء ِچ رات تے ’’ہک پاسے‘‘ توڑے جو اسم ہن تے اے اسم فاعلی صورت ء ِچ ورتئے ڳئین پر اتھاں اے افعال تھیوݨ تے ٻہوں نال ڳانڈھے دی وجہ کنوں ’’ظرف‘‘ دے طور تے استعمال تھین۔
اسم ظرف دیاں صورتاں : اتھاں کجھ اسمیں دیاں ایجھاں صورتاں بیان کیتیاں ویندئین جہڑیاں جو ’’اسم ظرف‘‘ دے طور تے استعمال تھیندیاں رہندئین۔
-1ایجھئیں اسم جہڑے جو بنیادی طور تے ظرف کیتے استعمال کیتے ویندن:ہَت =(بے انداز، بے انتہا، ٻہوں زیادہ، حدکنوں ودھیک وغیرہ وغیرہ)،اِتھ =(اتھاں ، اینہہ جاء تے ، سولا، ایہہ) ،اُتھ =(اتھاں ، پرے ، اونہہ جا تے) ،اُتے یا اتیں ، اتو، اتاں ، اتے اتے (ٻہوں اتے، ولا ولا ، ساندھوڑاندھ، لڳ ولڳ، ذری ذری، ہک سرئو، پکو پک، سلسلہ وار، ہک ٻئے دے اڳوں پچھوں ، ہمیشاں ، روز روز، روز ݙہاڑی)،اڄاں =(ہݨ تئیں، اڄ تئیں، اڄواڄ، اینہہ وقت تئیں، اڄݨ، اڄݨ تئیں ،اڄݨ توݨیں) ،کلھ = (گذرئیل ݙینہہ) ، کلتھوں =(ݙو ݙینہہ پہلوں)، اڑتھوں =(ترے ݙینہہ پہلوں) ، پڑتھوں =(چار ݙینہہ پہلوں)،ٻس (خاتمہ، کافی ، فقط، ٻہوں)،ٻہوں =(ٻہوں شئے، ٻہوں مُد، ٻہوں چنڳاں، ٻہوں کجھ ،ٻہوں سارا، بالکل ، نہایت) ،ترُت = (جلدی ، جھٹ پٹ، یکدم ، ٹھہ پھہ، اینہہ ویلھے، فوراً، ݙوٹوک، تُرکی بہ ترکی) ،سچی =( سچی مچی، سچ پچ ، یقیناً ، پک)،جݙاں= (جئیںوقت، جئیں ویلھے، جݙوں ، جݙاں تݙاں)،جے کݙہیں =(جے کر، مبادا، شاید)،جیویں =(وانگوں، وانگر، وانگیں، ایویں تیوں ، جیویں تاں، سمجھ تاں، گویا) ،جھٹ پٹ =(جلدی ، فوراً) ،جہڑا ، جہڑی، جہڑے ، جہڑیاں =(جو، وانگیں، جنھاں جِنھاں تنِھاں، کیویں ای) ،جتھاں تتھاں =(جہڑی جا تے ، جہڑے پاسے )،مسیں مسیں =(مشکل نال ، اڄاں، فقط ، تھوڑا تھوڑا‘ وِرلے ، وِرلے ، کݙہیں کݙہیں، خدا خدا کرکے)،نت (مسلسل، ہمیشاں ، ڳنڈھئیل ، ہک ٻئے دے اڳوں پچھوں، واری واری ، سدا ،مدام، دائم، ہرہمیش، ساندھوڑاندھ، جاوداں، ہر ویلھے)،اَنت =(آخر کار، اخیر، اوڑک، قصہ کوتاہ، پچھاڑی، انجام کار، انتہاء)،ہݨیں تئیں = (اینہہ وقت، جلدی، تازہ، ہݨیں ہݨ، ہݨیںلا)،ہرو بھرو =(خواہ مخواہ، فی الفور، بناں سبب، ہݨیں جھئیں، بے وجہ، اڄائی، مفت، خالی خولی) ،ہُݨ= (اینہہ گھڑی، اینہہ ویلھے ، فوراً ، جلدی) ،ہک واری =(ہک دفعہ ، ہک پھیرے ، ہک چکر ، ہک وار، ہک مرتبہ، کݙہیں، کݙہیں وی) ،کیوں =(کہڑے سبب، کہیں کیتے ، کہیں واسطے)۔
-2کجھ صفتاں جہڑیاں جو ظرف دے طور تے استعمال تھیندئین:
اچن چیتی (بے خبری ء ِچ ، اچانک، ناگہاں، اتفاقاً، اچل چیت، اچاچیتی، یکدم ابڑغُت)،اݙو =(نزدیک، قریب، کولھو)،اُݙو=( پریں ، دور)،اونہوں =(انکار دا لوظ، منع کرݨ دا انداز) ، آں ہاں)،اویل سویل =(اڳیں پچھیں، دیر نال یا وقت کنوں اگیں)،تھولا =(تھوڑا ، ذری جتنا، ٻہوں گھٹ)،ݙاڈھا =(زورآور، مضبوط، قابو، پختہ، پوختہ، پکا، سخت، رُکھّا ، جابر، ظالم، تکھا، تیز، ٻہوں زیادہ، وزبر، بے حد، بالکل، اوکھا)،سودھا =(راست باز، صاف دل، کھرا، سچا)،ہُرڑا (چست، چالاک، چوبند)،سوایا =(ودھیک ، کجھ زیادہ) ۔
-3کجھ ایجھئیں صفات جنھیںکنوں وقت یا جاء دے معنی نکلݨ تے جنھیںدے اخیرئِ چ الف ، وائو، اں یا ی ہووے۔ اڳو یا اڳوں، اڳاں، اڳونہاں، اڳونہی، اڳونہے، اڳانہاں، پچھو، پچھوں، پچھاں، پچھانہاں، پچھونہاں، پچھونہی، پچھونہے ، پچھلا، پچھلی ، پچھلے ، پچھلیاں، اڳیرے ، اڳیرا، اڳیری ، اڳیریاں، پرو، پرھاں، پرھوں، پرھیں، پرونہاں، پرونہی، پرونہے، پروبھرا، پروبھری، پروبھرے ، پروبھریاں، اݙو، ایݙو، ایݙے ، اُݙو، اوݙو، اوݙے، اتو، اتوں، اتے ، اتاں، اتلا، اتلے، اتلی ، اتلیاں، ہیٹھو، ہیٹھوں، ہیٹھاں، ہٹھیلا، ہیٹھلی ،ہیٹھلے ، ہیٹھلیاں، وچو، وچوں، وچالے ، وچانگے ، وچاں، وچلا، وچلی ، وچلے ، وچلیاں، اندرو، آندری، اندروں، اندرلا، اندرلی ، اندرلے ، اندرلیاں، ٻہرو، ٻہری ، ٻہروں، ٻہرلا، ٻہرلی،ٻہرلے ، ٻہرلیاں، پروں، پرلا، پرلے ، پرلیاں، پرلی، دلوں، دل نال، دل ء ِچ وغیرہ وغیرہ ۔
-4بعض صفتاں جنھیںدے اخیرء ِچ ’’الف‘‘ آندے جے کر اونہہ اخیرلے الف کوں ’’ئیں‘‘ نال بدل ݙتا ون٘ڄے تاں وت اوظرف بݨ ویندے جیویں جو :
صفت
ظرف
صفت
ظرف
صفت
ظرف
چنڳا
چنڳئیں
مندا
مندئیں
وݙا
وݙئیں
مَٹھا
مٹَھئیں
تِکھا
تِکھئیں
سُتا
سُتئیں
ٻیٹھا
بیٹھئیں
روندا
روندئیں
پوندا
پوندئیں
-5 ضمیری بنیادیں کنوں بݨݨ آلے اسمائے ظرف:
الف۔ضمیر ایہہ:
ظرف مکاں: اتھ، اتھاں ، اتھوں اتھئیِں، اتھاہوں، اتھاہیں، اتھاہو، اتھائیں۔
ظرف زماں: اے تئیں ، اے توݨیں، اتنے وقت تیئں اتنی دیر تئیں، اتنی حد تئیں۔
ظرف تمیز یا ریت: ایں ، اینویں، ایجھئیاں، ایجھئی، ایجھئیں، ایجھی ، ایجھاں، ایجھیں، اینہہ جھئیاں، اینہہ جھئی، اینہہ جھئیں،
ایندی ، ایندے، ایندیاں ، ایندا۔
ظرف مقداری: ایݙا، ایݙی، ایݙے ، ایݙیاں، اتنا، اتنی ، اتنے ، اتنیاں ،اُتلا، اُتلی ، اُتلے ، اُتلیاںیا اوتلا ،اوتلی ،اوتلے ،اوتلیاں
سمتی ظرف: ایݙو، ایݙے ، ایݙہاں، اݙاہو، اݙاہوں، اݙاہیں، اݙاہاں، اݙہوں، اݙہئیں۔
ب۔ضمیر ’’او‘‘:
ظرف مکاں: اُتھ، اُتھاں، اتھوں، اتھئیں، اتھئوں، اتھاہوں، اتھاہیں، اتھاہو، اتھائیں۔
ظرف زماں: اوتئیں (اتنے وقت تئیں ، اتنی دیر تئیں، اتنی حد تئیں) ، اوتوݨیں۔
ظرف تمیز یا ریت: اوں، اونویں، اوجھئیں، او جھئیاں، اوجھیہاں، اوجھئیں، اوں جھئیں، اوجیہی، اوجیہیں، اوجھاں، اوندا، اوندی‘
اوندے ، اوندیاں۔
ظرف مقداری: اُوݙا، اُوݙے، اوݙی، اوݙیاں۔ اُݙے،اُݙانہہ۔،اُݙاہو،اُݙاہوں،اُݙانہیں ،اُݙانہاں
سمتی ظرف: اݙو، اݙے ، اݙانہہ ، اݙاہو، اݙاہوں،اُݙانہیں ،اُݙانہاں، اݙہوں، اݙہیں۔
ج۔ضمیر ’’جو‘‘
ظرف مکاں: جتھ، جتھاں، جتھو، جتھوں۔
ظرف زماں: جَݙ، جَݙاں، جݙوں(جتنی دیر تئیں، جتنے وقت تئیںِ، جتنی حد تئیں)
ظرف تمیز یا ریت: جیویں ، جیجھیں،جیجھئیں، جیجھاں، جیجھئیاں، جیجھی، جیجھیاں، جہڑا، جہڑی ، جہڑے ، جہڑیاں، جیندا، جیندی ،
جیندے ، جیندیاں۔
ظرف مقداری: جتنا ، جتنی ،جتنے ، جتنیاں ، جتی، جتیاں، جتے ، جتلا، جتلی ، جتلے ، جتلیاں، جیݙے، جیݙی ، جیݙیاں، جیݙا۔
سمتی ظرف: جݙو، جݙے ، جیݙو، جیݙے ،جیݙانہہ، جیݙوں۔
د۔ضمیر ’’توں‘‘
ظرف مکاں: تتھاں، تتھوں
ظرف زماں: تݙاں ،تݙہیں، تݙہوں،تݙانہاں، تستائیں، تستوݨیں۔
ظرف تمیز یا ریت: تیویں، تیݙا، تیݙی، تیݙے، تیݙیاں۔
ظرف مقداری: تئیں جیݙا، تساں جیݙا۔
سمتی ظرف: تیݙو، تہاݙو، تیݙوں، تساں ݙوں، تئیں ݙوں۔
ر۔ضمیر ’’کئی‘‘
ظرف مکاں: کتھ، کتھاں، کتھائیِں، کتھاہیں، کتھئوں، کتھاہوں، کتھوں۔
ظرف زماں: کݙاں، کݙوں، کݙیں، کݙانہہ، کݙاہیں، کݙانہاں۔
ظرف تمیز یا ریت: کَیں، کہیں، کینہاں، کینہی، کینہے، کیجھاں ، کیجھی، کیجھے، کیجھئیاں، کیجھئیں، کیجھئیے، کیندا، کیندی ، کیندے ،
کیندیاں، کہڑا، کہڑی، کہڑے ، کہڑیاں۔
ظرف مقداری: کتنا، کتنی ، کتنے ، کتنیاں، کتلا، کتلی ، کتلے ، کتلیاں، کیݙا، کیݙی، کیݙے ، کیݙیاں۔
سمتی ظرف: کݙو، کݙے ، کݙہیں، کیݙو، کیݙے، کنتیں۔
-6کجھ اسم ظرف زماں جنھیں نال ودھیک سابقے یا لاحقے ڳنڈھ کرئیں مرکب اسم زماں بݨائے ون٘ڄ سڳدن۔
الف۔سابقہ جے : جے تئیں، جے توݨیں، جے کݙاہیں، جے کݙہئیں، جے تیکر۔
ب۔سابقہ جݙاں: جݙاں تئیں، جݙاں توݨیں، جݙاں تیکر۔
ج۔سابقہ کے : کے تئیں ، کے توݨیں، کے تیکر۔
د۔سابقہ کݙاں: کݙاں تئیں، کݙاں توݨیں، کݙاں تیکر۔
ر۔سابقہ اے : اے تئیں، اے توݨیں، اے تیکر۔
س۔لاحقہ کِن کنیں‘ کنوں:کلھ کِن، رات کن، اڄ کن، شام کن، فجر کن، کݙاں کن، جݙاں کن، تݙاں کن، کݙوں کن، جݙوں کن، تݙوں کن۔
ش۔لاحقہ’’وکا‘‘ : کلھوکا، رتوکا، فجروکا، اڄوکا۔
ص۔سابقہ اڄاں: اڄاں تئیں، اڄاں توݨیں، اڄاں تیکر۔
ض۔سابقہ تݙاں: تݙاں تئیں، تݙاں توݨیں، تݙاں تیکر۔
ع۔لاحقہ تئیں: اڄاں تئیں جݙاں تئیں، کݙاں تئیں، تݙاں تئیِں، جݙوں تئیں، کݙوں تئیں، تݙوں تئیں، کلھ تئیں، اڄ تئیں،
شام تئیں، فجر تئیںِ رات تئیں، ݙینہہ تئیں، ݙوپہریں تئیں وغیرہ وغیرہ۔
-7کجھ اسم ظرف مکاں جنھیںنال ودھیک سابقے ڳنڈھ کرئیں اسم ظرف مکاں بݨائے ون٘ڄ سڳدن۔
الف۔سابقہ کتنے یا کے : کتنے تئیں ،کتنے توݨیں، کے تئیں، کے توݨیں۔
ب۔سابقہ کتلے یا کیتلے: کتلے تئیں، کتلے توݨیں، کیتلے تئیں، کیتلے توݨیں۔
ج۔سابقہ اتنے یا اتلے یا ایتلے: اِتنے تئیں، اِتنے توݨیں، اِتلے تئیں، اِتلے توݨیں، ایتلے تئیں، ایتلے توݨیں۔
د۔سابقہ جتنے ، جتلے یا جیتلے: جتنے تئیں، جتنے توݨیں، جتلے تئیں، جتلے توݨیں، جیتلے تئیںِ ، جیتلے توݨیں۔
ر۔سابقہ جِتی: جتی تئیں، جتی توݨیں۔
-8بعض اوقات اسم مفعول یا اسم حالیہ اسم ظرف وانگوں کم آندن جیویں جو :
-1میں ٻیٹھیں رات گذار چھوڑی ئِ۔ -2او کنبدا کنبدا سوڑ ء ِچ ون٘ڄ وڑئیے۔
پہلے جملے ء ِچ ٻیٹھیں اسم مفعول ئِ تے ݙوجھے جملے ء ِچ ’’کنبدا کنبدا‘‘ اسم حالیہ ء ِ۔ جݙاں جو اتھاں اے ظرف دے طور تے استعمال تھین۔
-9کجھ مرکب ترکیباں (لوظ) جہڑیاں جو ظرف دے طور تے استعمال تھیندئین ۔
الف: ݙو ہکو جھئیں اسم یا ہم جنس اسمیں دے مرکبات:
اوڑاپاڑا، اویل سویل، پل پل، گھڑی گھڑی، ݙینہہ پہ ݙینہہ ، ݙینہہ رات، روز روز، نت نت، دردر، گھرگھر، دھوڑچھاہی، گھرگھاٹ، گھر بار ، تڑپتݨ، ݙیڈھی پردہ، محل ماڑی، خط پتر، اتہ پتہ ، نینواں پتہ، پتہ اݙھا، خبر چار، ٻانہہ ٻیلی ، نوکر چاکر، قصہ کہانی ، قصہ قواصہ، سدھ سنیہا، چلھا پتھاری، داݨہ دھپا، ڈھور ڈنڳر، ہل پھالا، ہل پن٘ڄالی، تھاں تھپا، آتھر ٻورا، ڳاݨاں ٻدھاوغیرہ۔
ب: اسم تے اسم مفعول دا ڳانڈھا:
تتے تاء، چندر ابھردے، سجھ لتھے، پو پھٹے، سجھ ابھرئیے، چندر ݙٹھے، رات ڈھلئیے، تارے لݙئیے، پاپیادے، پرھئیں پھٹے، ݙینہہ لتھے، لوکیں ستے، ٻانہہ بھنے ، مینہہ وٹھے وغیرہ وغیرہ ۔
ج: اسم تے اسم حالیہ دا ڳانڈھا:
بکھ مردئیں، رات ڈھلدئیں، رت روندئیں، نیر وہیندئیں، ڳالھ کریندئیں، مینہہ وسیندئیں، چندر تکیندئیں، راہ بھلیندئیں، روح وندلیندئیں، رنگ وٹیندئیں، ٻانہہ بھنیدئیں، رڳ نپیندئیںِ ڳہݨ اݙھیندئیں، بھیڑی بھڑدئیں، وٹا چیندئیں وغیرہ وغیرہ ۔
د: اسم تے اسم صفت دا ڳانڈھا:
پچھلے پیریں، پچھلے پہر، اٹھیں پہر، چودھار، ذری گھٹ، ہک دم، چٹا ݙینہہ، کالی رات، کالا کچھوں، چٹا کھیر، بگا بڳ، کالی کلھوٹی، نواں نکور، بھاری پنڈ ، رکھا متھا، پتلا پتنگ، سکا ڈھینگر، پتلا چھنگ، پتلا پوں، سکی نڑی ، کالا کاں، دودی ککڑ، سیاݨاں کاں وغیرہ وغیرہ ۔
ر: اسم تے حرف جار دا ڳانڈھا:
اٹکل نال، رات کوں ، فجر تئیں، سک وچ ، شرم کنوں ، عمر بھر، ݙر کنوں، اکھیں وچوں ، کوٹھے اتے، ہتھیں نال، سیندھ وچ، وَݨ ہیٹھ، ٹالھی اُتے ، ڄنگھ تلے ، کنڈ پچھوں وغیرہ۔
س: اسم تے حالیہ معطوفی دا ڳانڈھا:
پیر سنگھوڑئیے، پیر ودھائے ، ہتھ جوڑئیے، ہتھ ٻدھے، متھا ٹیکئیے، اکھیں نوٹیئے، اکھیں بھالئیے، اکھیں ݙٹھے، وال ٻدھے، وال کھولئیے، وال کھنڈئیے، رنگ وٹئیے، رنگ ݙکھئیے، منہ وٹیئے، منہ ݙکھئے، منہ لکئیے، سندھلا ٻدھے، پندھ پئے وغیرہ ۔
ش: اسم مفعول دے ݙو صیغئیں دا ڳانڈھا:
کھادے پیتے ، ردھے پکے ، رڄے پڄے، تھکے ترٹے، دھوتے پوتے، بھنے ترٹے، ڳلئے بھرئیے، سُڄے پُڄے، مارئیے کٹیے، اُݙئیے پُݙئیے، ٻدھے چھٹئے، بھنے بھروڑئیے، لُڳے کھتھے، بکھے تسے وغیرہ وغیرہ ۔
ص: اسم حالیہ ناتمام دے ݙو صیغئیں دا ڳانڈھا:
اٹھدا ٻہندا، روندا پٹیندا، رڑھدا رٻڑدا، آندا ویندا، روندا کھاندا، الیندا ٻلیندا، گھمدا پھردا، کھاندا پیندا ، وسدا رسدا، کھلدا کھیݙدا، سیندا پوندا، رڄدا پڄدا، ݙکدا تھڑکدا، کنبدا کنبدا، سڄدا پڄدا، کھلدا ہسدا، روندا ٻرڑاندا وغیرہ وغیرہ۔
ض: حالیہ معطوفی دے ݙو صیغئیں دا ڳانڈھا:
اٹھدئیں بہندئیں، روندئیں پٹیندئیں، رِڑھدئیں رٻڑدئیں، آندئیں ویندئیںِ روندئیں کھاندئیں، کھاندئیں پیندئیں، الیندئیں ٻلیندئیں، گھمدئیں پھر دئیں، وسدئیں رسدئیںِ کھلدئیں کھیݙدئیں، سیندئیں پوندئیں، ݙکدئیں تھڑکدئیں، کھلدئیں ہَسدئیں، وغیرہ وغیرہ ۔
ط: ݙو صفتیں دا ڳانڈھا:
اولاّ سولاّ، اوتر نکتھر، سدھا پٹھا، سُکا سڑیا، چنڳاں بھلا، پرنیا پتریا، موٹا ݙنڈا، سن٘ڄاں سکھݨاں، رڄیا کڄیا، اوکھا سوکھا، رکھا سکھا، ٻدھا چھٹا، تھولا تھولا، تکھا تکھا، ہولا ہولا، وݙاوݙا، سکی ترنبھ، نکا وݙا، سوہݨاں سوڈھا، ماریا کُٹیا، کملا رملا، للا بھولا، لُڳا کھتھا، کاݨاںکھُنݙا، ݙٻا کھڑٻا، نیک پاک ، چور چکار، چور ڄار، کچا پکا، سدھ سولا وغیرہ وغیرہ ۔
ظ: فعل امر تے حالیہ معطوفی دا ڳانڈھا:
سوچ سمجھ کے /کرئیں، ݙیکھ بھال کے/کرئیں، مارکٹ کے ، بݨا جوڑ کے ، اݙ اݙ کے ، بھڄ بھڄ کے ، سݨ سݨ کے ، مار مار کے ، بھن بھروڑ کے ، لک چھپ کے ، گھٹ وٹ کے ، بھڄ درک کے ، سݨ سمجھ کے ، سڑ بھڄ کے ، سک سڑ کے وغیرہ وغیرہ۔
ع: ݙو زمانی ظرفیں دا ڳانڈھا:
اڄ کلھ ، کلھ کلتھوں ، جݙاں کݙاں ، نت ݙہاڑی ، راتیں ݙینہیں ، کݙہیں کݙہیں، ہݨیں ہݨیں ، اڑتھوں پڑتھوں، سنجھ صباحیں، روز ݙہاڑی ، سویلے کویلے ، رات ݙوپہریں، جݙاں تݙاں ، کݙانہہ کݙانہہ، نت نت ، روز روز۔
غ: ݙو مکانی ظرفیں دا ڳانڈھا:
اِتھاں اُتھاں ، اِتھوں اُتھوں ، جتھوں کتھوں ، جتھاں کتھاں ، اتھاہیں کتھا ہیں ، جنتے کنتے ، کتھئں کتھئں، ٹھوبھے ٹبھݨیں، کھوہ کھاݙے ، بند بندوڑے، رہیں پندھیں و غیرہ ۔
ف: تمیزی یا ریتی ظرفیں دا ڳانڈھا :
ایویں اونئیں ، جیویں تیویں ، جہڑئیں تہڑئیں،جیجھئیں،تیجھئیں، ایجھئیں اوجھئیں وغیرہ وغیرہ ۔
ک: ݙو مقداری ظرفیں دا ڳانڈھا:
ایݙا اوݙا، جتنے کتنے ، جیݙئیں کیݙئیں، وݙئیں چھوٹئیں، ایݙئیں اوݙئیں، کتنئیں کتنئیں، اتنئیں اتنئیں ، جتنئیں جتئیں، ایݙہئیں ایݙہئیں، وݙئیں وݙئیں وغیرہ ۔
گ: ݙو سمتی ظرفیں دا ڳانڈھا:
ایݙے اوݙے ، انتیں انتیں ، لمے ابھے ، اورھو پرو، سڄیو کھٻیو، اِݙاہوں اُݙاہوں، جݙوں کݙوں، جیݙے کیݙے ، ݙلھاہوں ݙنبھاروں، اتے تلے ، ہیٹھاں اتاں، جنتیں کنتیں ، جیݙوں کیݙوں، تیݙو میݙو وغیرہ وغیرہ ۔
ل: کجھ فارسی زبان دے اسم ظرف:
آہستہ آہستہ، ٻس، جلد، شاید ، مفت ، ہرگز، ہمیشہ ، بار بار، برابر، بے شک ، درحقیقت، دم بدم ، سراسر، صبح شام ، ناحق ، ہردم ، ہر روز، ہرسال، ہر وقت، ہر گھڑی ، ہر پل، یکدم وغیرہ وغیرہ ۔
م: کجھ عربی لوظ یا ترکیباں:
اکثر ، بعید، تمام ، حاضر ، ضرور، ظاہر، غائب ، فقط ، قریب، محال، مسلسل، مقابل، ممکن ، واجب، بالکل، عنقریب، فی الحال، فی الحقیقت، اتفاقاً، دائماً ، غالباً، فوراً، لازماً، مثلاً، یقیناً وغیرہ وغیرہ ۔
-10اسم ظرف دیاں قسماں: اسم ظرف دیاں اٹھ قسماں ہن۔ جہڑیاں جو اے ہن۔
-1ظرف مکاں -2ظرف زماں -3ظرف تمیز یا ریت -4ظرف مقداری
-5ظرف سمتی -6ظرف سببی -7ظرف اقراری یا ایجابی -8ظرف انکاری
-1اسم ظرف مکاں :اوہو اسم ظرف جئیں وچوں کہیں جاء ، مقام یا طرف (سمت) دے معنی نکلݨ اونہہ اسم ظرف کوں اسم ظرف مکاں آکھیا ویندے ۔ مثال دے طور تے گھر، پہاڑ، جھر ، جھنگی ، مسیت، ٹٻہ ، جھوک ، وساخ، پڑ، اتھاں، اُتھاں، ایݙو، اݙو، چودھاروں، لمیو، ابھیوِ، جتھاں ، کتھاں وغیرہ وغیرہ ۔
-2اسم ظرف زماں :او ظرف جئیں ئِ چ کہیں وقت یا زمانے دی سُدھ پووے ۔ اسم ظرف زماں اکھیندے ۔ مثال دے طور تے رات ، ݙینہہ ، شام، فجر، دھمیں، چھمانہی، سال ، مہینہ، جݙاں ، کݙاں ، تݙاں، ہݨیں، کلھ، کلتھوں، چندر ابھردے ،سجھ لتھے ، پچھلے پہر، چٹا ݙینہہ، کالی رات وغیرہ وغیرہ ۔
-3اسم ظرف تمیز یا ریت: اسم ظرف تمیز او اسم ئِ جہڑا جو کہیں فعل، کہیں صفت یا کہیں امر دے واقع تھیوݨ دا طور طریقہ بیا ن کرے یا انھیںدی کیفیت دی وضاحت کرے ۔ ظرف تمیز دے آوݨ نال افعال یا صفات دے معنی ئِ چ تھوڑی ٻہوں کمی بیشی ضرور واقع تھی ویندی ئِ۔ کجھ تمیزی لوظ ایجھئیں ہن جہڑے جو ضمائر کنوں بݨدن تے کجھ اسماء کنوں وی بݨدن۔ مثال دے طور تے اینویں ، ایجھاں ، اوجھاں ،جہڑا، کہوئیں، مسئیں، جیجھاں ، اکثر، البتہ ، الغرض ، محال ،کیجھاں ، کیجھئیاں، کیجھی، جھیجھی، کیویں، کیجھے ، کیجھئیے، کہیں ، کینہاں ، کینہی ، کینہے وغیرہ وغیرہ ۔
-4اسم ظرف مقداری :او اسم جئیں وچوں وسعت (فراخی) قدر، مقدار یا انداز دے معنی نکلݨ اوکوں اسم ظرف مقداری آکھیا ویندے ۔ مثال دے طور تے بالکل ، بے حد، بے شمار، بے انداز ،ٻہوں ، تھولا،ڈھیر، سارا، سب ،باقی ، تل جتنا، ذری جتنا، گپل، ٹوٹا، بھورا، سوایا ، گھٹ، کجھ، ودھیک، اتنا، جتنا، کتنا، ایتلا، جیتلا، کیتلا، ایݙا، اوݙا، جیݙا، کیݙا، ذرہ بھورا، عام تام وغیرہ وغیرہ ۔
-5اسم ظرف سمتی:ایجھئیں لوظ جہڑے جو کہیں سمت کوں ظاہر کرݨ اسم ظرف سمتی اکھیندن ۔ مثال دے طور تے ایݙے ، اوݙے ، اݙاہوں ، اݙاہیں جیݙے کیݙے ، کے تئیں ، کݙو، کیݙو، کیݙے ، اتے ، تلے ، لمیو، ابھیو، ݙنبھاروں، ݙلھاہوں، اندرو،ٻہرو، وچ، اِنتے ، جنتے ، کنتے ، اُنتے ، اِنوں ، اُنوں ، جنوں ، کنوں ، اِنوں اُنوِں ، جنوں کنوں، ایݙوں اوݙوں، جیݙوں کیݙوں، اِن، اُن، جن، کن، جنوں، کنوں وغیرہ وغیرہ۔
-6اسم ظرف سببی :او لوظ جہڑے جو کہیں سبب دے طور تے ورتئیے ون٘ڄݨ یا جنھیں کنوںکہیں ’’سبب‘‘ وجہ یا علت دے معنی نکلݨ اسم ظرف سببی اکھیندن۔ جیویں جو : اینہہ کیتے ، اینہہ واسطے ، تہیں ، تہوں ،تہوں تاں، اینہہ پاروں، اینہہ خاطر، اینہہ لئیوں ، اینویں ، ایں طرحاں، ایندی کار، چنانچہ ،تاں جو ، متاں ، کیوں جو، ایندے کارݨ ، اینہہ وانگوں، اونہہ وانگوں، اینہہ سانگھے وغیرہ وغیرہ ۔
-7اسم ظرف اقراری یا ایجابی : ایجھاں ظرف جہڑا جو اثبات ، ایجاب یا اقرار دے معنی ݙیوے اسم ظرف اقراری یا ایجابی اکھیندے ۔ مثال دے طور تے ہا، جی ہا، اچھا، چنڳاں، جی ، ہوں ، اچھا جی، یقیناً، بالکل ، بے شک ، بلاشبہ ، اصلوں، البتہ ، بجا، ٹھیک، درست، صحیح، واقعی ، ہکو جھئیاں، ٹھیک ئِ، سچی مچی، ضرور، کہیں وی صورت ئِ چ جیویں ، جیجھاں، شالا وغیرہ وغیرہ ۔
-8اسم ظرف انکاری : ایجھاں اسم ظرف جہڑا جو نفی یا انکار دے معنی ݙیوے اسم ظرف انکاری اکھیندے ۔ مثال دے طور تے ۔ نہ ، نئیں نھئیں ، آنہاں، اونہوں، نئیں نئیں، شاید، غالباً، ہرگز، بن، کوء ، کوئیناں ، کائیناں، کائینی ، کوی نئیں ، کجھ نئیں، کجھ وی نئیں، توڑے جو نئیں ، بالکل نہ ، کہوئیں نہ وغیرہ ۔
-9سرائیکی سابقیں نال بݨݨ آلے اسم ظرف مکاں:
آڑہ / آڑی:آڑہ اکبر شاہ، آڑی احمد خان ۔
بکھری : بکھری احمد خاں، بکھری سیداں
بنڈہ:بنڈہ اسحاق ، بنڈہ سرگانہ، بنڈہ بلوچاں۔
ٻیٹ: ٻیٹ بختیاری ،ٻیٹ بھتڑ، ٻیٹ جھلݨ، ٻیٹ ہیر، ٻیٹ دبلی ، ٻیٹ گُجی، ٻیٹ وساوا، ٻیٹ ہزاری ، ٻیٹ کچھیلا، ٻیٹ مور جھنگی ،
ٻیٹ فتح خان، ٻیٹ تھوری، ٻیٹ سکھاݨی ، ٻیٹ بھیݙاں آلی ۔
ترنڈہ :ترنڈہ محمد پناہ، ترنڈہ سوائے خان، ترنڈہ میر خان، ترنڈہ کورکیج۔
ٹٻہ: ٹٻہ امام ، ٹٻہ شاہ حبیب، ٹٻہ سلطان پور، ٹٻہ مسعود پور، ٹٻہ روڈہ، ٹٻہ عالمگیر، ٹٻہ مہربان شاہ، ٹٻہ بدر شیر، ٹٻہ موچیاں ، ٹٻہ امام شاہ
ٹٻی : ٹٻی قیصرانی، ٹٻی ہزاری ، ٹٻی عزت، ٹٻی جھلݨ، ٹٻی سہاڳݨ، ٹٻی ہوت مہر، ٹٻی داتا، ٹٻی سیداں ،ٹٻی لوہاراں۔
ٹھُل: ٹھل نو، ٹھل حمزہ، ٹھل دریا، ٹھل ہیر، ٹھل حسن، ٹھل ہیرو، ٹھل نجیب۔
ٹھیڑھ: ٹھڑھ دلورائے ، ٹھیڑھ پوستی، ٹھیڑھ ضبطی۔
تل :تل ابیب، تل کوٹ، متی تل ۔
جھوک : جھوک اترا، جھوک چھتری ، جھوک گلاب شاہ، جھوک حسن خان، جھوک وینس، جھوک دائو، جھوک نائچ، جھوک سانول،
جھوک لشاری ، جھوک مٹھے آلی ، جھوک دلے والی ، جھوک بودو۔
چک: چک جھمرہ، چک حیدر آباد، چک شہزاد، چک لوہاراں، چک نورنگ، چک عباس، چک ڈبہ، چک لالہ۔
دائرہ: دائرہ دین پناہ ، دائرہ ودھو۔
رکھ: رکھ فتح خان، رکھ خیرے آلا، رکھ شیرݨ آلا، رکھ مور جھنگی۔
چوٹی:چوٹی زیریں ، چوٹی بالا۔
چوک :چوک اعظم، چوک سرور شہید، چوک منڈا، چوک شہیداں، چوک خونی، چوک ماڑی، چوک میتلا۔
دڑہ / دڑی: دڑہ باقر پور، دڑی عظیم خان، دڑی سانگی ، دڑی مہتماں، دڑی مہراں۔
دیرہ:دیرہ غازیخان، دیرہ اسماعیل خان، دیرہ فتح خان ، دیرہ نواب صاحب، دیرہ بکھا، دیرہ دون۔
کڑی: کڑی احمد خان، کڑی افغانان، کڑی شموزئی ، کڑی جمنداں۔
کوٹ:کوٹ قیصرانی، کوٹ ادو، کوٹ سلطان، کوٹ بہادر، کوٹ مبارک، کوٹ سبزل ، کوٹ مٹھن، کوٹ سمابہ، کوٹ سنجر خان، کوٹ
خلیفہ ، کوٹ چھٹہ ، کوٹ مراد۔‘کوٹ قطب۔
کوٹلہ : کوٹلہ حاجی شاہ، کوٹلہ نارنگ سارنگ، کوٹلہ تولے خان، کوٹلہ موسیٰ خان، کوٹلہ خیرے خان، کوٹلہ پٹھان ، کوٹلہ نواب،
کوٹلہ نصیر، کوٹلہ عیسن۔
کوٹلی : کوٹلی مراد، کوٹلی کوہاراں، کوٹلی نجابت۔
ڳڑھ: ڳڑھ مہاراجہ۔تاج ڳڑھ۔
ڳڑھی:ڳڑھی اختیار خان ، ڳڑھی شاہو، ڳڑھی خیرو،ڳڑھی حبیب اللہ ۔
روجھاݨ : روجھاݨ جمالی ، روجھاݨ مزاری ۔
ڳوٹھ:ڳوٹھ ماہی، ڳوٹھ محراب، ڳوٹھ شاہ محمد، ڳوٹھ حیات، ڳوٹھ عالو۔
ماڑی: ماڑی اللہ وسایا، ماڑی انڈس،ماڑی اللہ بچایا۔
مݙ:مݙبھائیاں ، مݙ رشید، مݙ منگلہ ، مݙ گانمݨ ، مݙ مستوئی ، مݙ رانجھا،مݙ درٻاری‘مݙ درباری‘ مݙ بھورا‘مݙ حسݨ۔
وستی : وستی عظیم ، وستی سکھاݨی ، وستی بزدار، وستی مٹھے آلی ، وستی کوہر، وستی چورکݨ ، وستی ترمݨ، وستی سوکڑ، وستی باتلہ، وستی لتڑہ ۔
وہی:وہی حسین، وہی جان محمد ، وہی بہاول شاہ، وہی موچیاں،وہی شاہ محمد۔
-10 سرائیکی مصادر کن بݨݨ آلے اسم ظرف مکاں:
مصدر
ظرف مکاں
مصدر
ظرف مکاں
ابھرݨ
ابھار
اترݨ
اترائی
اڄڑݨ
اڄاڑ
اَݙݨ
اݙاݨا، اݙ
اَڑݨ
اَڑ
بھورݨ
بھورا (تہ خانہ)
بھڄݨ
بھاڄڑ
پدھرݨ
پدھر (میدان)
-11 سرائیکی اسماء کن بنن آلے اسم ظرف مکاں:
مصدر
ظرف مکاں
مصدر
ظرف مکاں
اباد
ابادی
آݙ
آݙی
آل
آلھݨاں
اتے
اتاڑ
اُچا
اچ/اچاڑ
اروڑ
اروڑی
اڑی
اڑود/اڑد
اڳوں/آڳا
اڳواڑ
امام
امام ٻاڑہ
پچھوں
پچھواڑ
-12 سرائیکی لاحقیں کن بݨن آلے اسم ظرف مکاں :
اں:لودھراں، چاچڑاں، پکالاڑاں، جہانیاں، سݨانواں ، ججہ عباسیاں۔
اݨی:نتکاݨی ، مندراݨی، شیداݨی، تنگواݨی، کنڈاݨی ، ملکاݨی، طلباݨی۔
بار:نیلی بار، ساندل بار۔
ٻیلہ :خان ٻیلہ ، لس ٻیلہ ، مکھݨ ٻیلہ ، قاسم ٻیلہ ، شکر ٻیلہ ، رائو ٻیلہ ۔
پتݨ:پاک پتݨ۔
پور:خان پور،ڄام پور، راجݨ پور، حاجی پور، فاصل پور،نورپور، احمد پور، لیاقت پور، فتح پور، حاصل پور، رسول پور، خیر پور، میر پور، شاہ
پور، سید پور، دھوڑ پور، لائل پور۔
پیر :زندہ پیر، جھمپیر، لال پیر۔
دڑو:موئن جو دڑو (موہنجو دڑو)، لاکھو دڑو۔
سال / شالہ : دھرم سال/ دھرم شالہ، گائو سال / گئو شالہ ، ٹکسال، درسال، گھڑسال، پاٹ شالہ ۔
سرا/ سرائے : لنگر سرائے ، مہمان سرا، حرم سرائے ، کارواں سرائے ۔
کوٹ : محمود کوٹ، سلطان کوٹ، نواں کوٹ، کندھ کوٹ، سیالکوٹ، شور کوٹ، زور کوٹ، شہزاد کوٹ، شیر کوٹ، اندرکوٹ، کوٹ سبزل‘ کوٹ قطب۔
گھاٹ:نشتر گھاٹ، غازی گھاٹ، دھوبی گھاٹ۔
ڳڑھ:زور ڳڑھ، خان ڳڑھ، مظفر ڳڑھ، تاج ڳڑھ، امان ڳڑھ، شیر ڳڑھ، شکر ڳڑھ، کاٹھ ڳڑھ۔
گھر :چڑیا گھر، تار گھر، ٹکٹ گھر، بجلی گھر، کتاب گھر، ناچ گھر۔
گوٹھ:چنی ڳوٹھ، غنی ڳوٹھ، ماچھی ڳوٹھ، مانجھی ڳوٹھ، پیر جو ڳوٹھ۔
شاہ:جمن شاہ ، راجن شاہ ، شیر شاہ ، حبیب شاہ ۔
جی:گوسر جی ، باگڑجی ، کولار جی۔
منڈی: میوہ منڈی ، سبزی منڈی ، غلہ منڈی ، لکڑی منڈی، ٻکر منڈی ، وہاڑی منڈی ، جہانیہ منڈی ۔
کے :مرید کے ، کاموں کے ، نانکے ، ݙاݙکے، پیکے ۔
نگر:بہاول نگر، احمد نگر، اقبال نگر، عباس نگر، دھریجہ نگر، شام نگر، رسول نگر، پریم نگر، محمد نگر۔
واڑہ :مچھی واڑہ ، ٹھٹھی واڑہ۔
وال :احمد وال، مکڑوال ، خانیوال ، گیلے وال ، چکوال، بھلوال، ساہی وال۔
والا:ٻچی والا، ساہو والا، حیدر والا، خیرے والا، کلانچ والا، محراب والا، نور والا، مہرے والا، دُلے والا، باقر والا، داد والا، پیر والا
والی : مڑھاں والی ، دَلے والی ، ڈھولے والی ، میاں والی ، ٻاجھرے والی ، سکھاݨی والی ، سلاں والی ، طاہر والی ، روہیلاں والی ، فقیر والی
واہݨ :آدم واہݨ، شیخ واہݨ، سلارواہݨ، چیلے واہݨ ، بھٹہ واہݨ، مسو واہݨ۔
-13 اردو / فارسی لاحقیں نال بݨݨ آلے اسم ظرف مکاں :
آباد:حیدر آباد ، جیکب آباد، جہان آباد، اورنگ آباد، الہ آباد، کرم آباد، وزیر آباد، مظفر آباد، اسماعیل آباد، رحیم آباد، کریم آباد۔
خانہ :کتب خانہ ، ڈاک خانہ ، غسل خانہ ، باورچی خانہ، شراب خانہ، بت خانہ، قید خانہ، مسافر خانہ، بندی خانہ، سلی خانہ، بھنگڑ خانہ،
دان:نمک دان، قلم دان ، پان دان، عطر دان، آتش دان، گل دان۔
داݨی :سرمے داݨی ، مچھر داݨی ، صابن داݨی، راکھ داݨی۔
دوارہ: گورودوارہ، ٹھاکر دوارہ، رام دوارہ، ہری دوارہ۔
ستان:گلستان، بوستان، نخلستان، ریگستان، گورستان، پاکستان، بلوچستان، افغانستان، تاجکستان، چولستان ، قبرستان، راجستان۔
باڑہ/ باڑی: امام باڑہ، رسول باڑی ۔
واڑہ: ڈھیر واڑہ، ہرواڑہ، پچھواڑہ، اڳواڑہ۔
ال/ یال: سسرال ، ددھیال ، ننھیال۔
گاہ: بارگاہ، عید گاہ، چراگاہ، گزر گاہ، بندر گاہ، قربان گاہ، جلسہ گاہ، درگاہ، آرام گاہ، سیر گاہ ، تفریح گاہ، عبادت گاہ، پائیگاہ۔
کدہ:آتش کدہ، غم کدہ، صنم کدہ، میکدہ، ماتم کدہ، نعمت کدہ ۔
زار:لالہ زار، گلزار، خار زار، مرغزار، سبزہ زار ،سمن زار۔
گنج :فاروق گنج، فیروز گنج، بلال گنج، حبیب گنج، صادق گنج، میکلوڈ گنج۔
محل :نورمحل، تخت محل ، گلزار محل، شمس محل ، تاج محل۔
گھٹ:مرگھٹ، پنگھٹ۔
-14عربی اوزان تے آوݨ آلے اسم ظرف مکاں:
مَفعَل’:مقتل، مکتب ، مسکن ، مطبخ، مدفن ، مرقد، معدن ،معبد، مذبح، محشر۔
مَفعِل’:مجلس، محفل، محمل، مسجد، منزل، مشرق، مغرب، مخرج۔
مَفعِلَہ’:مدرسہ، مکتبہ، مقبرہ، مرحلہ ۔
-15عربی سابقئیں نال بݨݨ آلے اسم ظرف مکاں:
بیت :بیت اللہ ، بیت المقدس، بیت الحرام، بیت الحکمت، بیت المال، بیت الخلاء ، بیت الحزن، بیت العتیق، بیت العلوم
دار:دارالحکمت، دارالخلافہ، دارالاسلام، دارالسلطنت، دار المطالعہ، دارالحدیث، دارالآخرت، دارالاقامتہ، دارالامان، دارالحرب، دارالشفاء، دارالضرب، دارالعلوم، دارالعمل، دارالفنا، دارالقضا، دارالکتب، دارالمحن، دارالمکافات، دارالیتامیٰ، دارلبقا، دارالشوریٰ۔
-16 کجھ محدود تے غیر محدود اسمائے ظرف مکاں:
الف: محدود ظرف مکاں: باغ، مدرسہ ، محل، گھر، مسجد (مسیت) ، مندر، آبشار، مکان، صراحی، جھر، جھارا، جھنگی ، چراگاہ، براٹا، ٹٻہ، بھاݨاں، پتݨ، سالھ، تڑ، وساخ، پڑ، لانگھا، بھاݨ وغیرہ وغیرہ ۔
ب: غیر محدود ظرف مکاں:اگوں ، پچھوں، ایݙے ، اوݙے ، اُتے ، تلے ، اَوَس’ پَوَس’، اِتھاں ،اُتھاں، اِنتے ، اُنتے ، لمے، اُبھے، ݙنبھاروں، ݙلھاہوں، جتھاں ، کتھاں وغیرہ وغیرہ ۔
-17 کجھ ٻئے اسم ظرف زماں:صدی ، سال، چھمانہیں، مہینہ، ہفتہ، ݙینہہ، اڄ، کل ، کلتھوں، اڑتھوں، پڑتھوں، اترسوں، پَر، پرار، اتویری، سیکنڈ، منٹ، لحظہ، گھڑی، پل، سدا ، ہمیشاں ، ݙینہہ لتھا/سجھ لتھا، ݙینہہ ابھریا(سجھ ابھریا)، سنجھ(شام)، نماشاں(مغرب) ، رات، ادھی رات، ستئیں لوکیں، پچھلی رات، دھمی ، صبح صادق، صباحیں، ݙوپہر۔
-18 الف : سال دے مہینے:
-1انگریزی
جنوری ، فروری ، مارچ ، اپریل ، مئی ، جون ،جولائی ، اگست ، ستمبر ، اکتوبر، نومبر ، دسمبر۔
-2قمری
محرم ، صفر ، ربیع الاول ، ربیع الثانی ، جمادی الاول ، جمادی الثانی، رجب المرجب، شعبان المعظم، رمضان المبارک، شوال المکرم، ذی قعدہ ، ذی الحج۔
-3بکرمی
چیتر، وساکھ، ڄیٹھ، ہاڑ، ساوݨ، بدراں، اسوں، کتئیں، منگھر، پوہ، مہماں، پھگݨ۔
ب۔ ہفتے دے ݙینہہ : سوموار(سنوار)، منگل، ٻدھ، خمیس(جمعرات)، ذمہ (جمعہ)، چھنچھن(ہفتہ) ،آݙت (اتوار)
ج۔نمازاں دے ناں: فجر، پیشیں(ظہر)، دیگر(عصر)، نماشاں(مغرب)، عشا۔
د۔ موسمیں دے ناں:بہار ، پت جھڑ (خزاں)، برسات، انھالا(گرمی)، سیالا( سردی)۔