وسیبی سماج وِچ سُنڄاݨ دا بحران

"سنڄاݨ دے بحران" دا ہک منطقی نتیجہ ایہ وی ہوندے جو ایندے اثر تلے وسدے لوک ݙوں علمی دے رستے اُتے ٹر پوندن۔ انہاں دی ݙوں رخی شخصیت انہاں دے قول تے قول تے فعل اِچ پُٹھپ (تضاد) پیدا کر ݙیندی اے۔ ایندی بنیادی وجہ ایہ ہے جو پراݨے عقیدے اتے اَڄوکے دور اِچ فاصلے ودھ ویندن۔ ول وقت دے لوڑھ (دھارے) اِچ ٹُٻیاں مریندے ایہ بے چہرہ لوک کوئی ڈھنگ دا فیصلہ وی نی کر سڳدے۔ اساں اَڄ ایں مسئلے دا شکار ہیں۔ اساں خود غرضی، مفاد پرستی اَتے موقعہ پرستی اِچ وسدی قوم ہیں۔ بھل قوم ہیں وی کائناں کیوں جو قوماں تاں آپݨی سنڄاݨ دی بنیاد اُتے بݨدن۔ موجودہ نسل اِچ شایت ای کوئی پڑھا لکھا بندہ ایجھاں ہووے جیڑھا ڄاݨدا ہووے جو سندھ وادی دی پنڄ ہزار توں چھ ہزار سال پراݨی تہذیب ہے۔ اِتھاں دنیا دے سبھ توں پراݨے قبائل وسدے ہن جنہاں اِچوں ہک (منڈا قبیلہ) وی ہے۔ انڈیا دا ناں وی ہیں شیر دریا انڈس نال مناسبت رکھیندے۔ دنیا دا سبھ توں امیر ادب ’’رگ وید‘‘ وی ایں وادی اچ تخلیق تھئے۔ وݙے وݙے صوفیاں دی شاعری اِچ سندھ وادی ٻولیندی اے پر اَڄ دے نینگراں کوں ایجھی کہیں حقیقت نال کوئی غرض کائینی جو اُنہاں دا پچھوال (ماضی) کیا ہا۔ او چھڑا آپݨا ذاتی تحفظ چاہندن۔ ہر جائز ناجائز طریقے نال امیر تے طاقتور بݨݨ چاہندن۔ محبت، انسان دوستی، بھرا بھرپی، رواداری ہک ݙوجھے نال اُٹھݨ ٻہݨ، رل وسݨ نال ودھددی پَھلدی اے۔ ایندی بنیاد ہک تکڑی اَتے لا زوال سنڄاݨ اِچ لُکیل ہے۔

ہیں ڳالھ کوں سامݨے رکھیندے ہوئے سدھ پوندی اے جو ریاست، نصاب، سیاست کار اَتے ݙوجھے ادارے ذمے وار ہن۔ جیڑھیلے ریاست آپݨے لوکاں کوں تحفظ اتے حقوق ݙیوݨ اِچ ناکام تھی ونڄے، نصاب اِچ آپݨی تاریخ، تہذیب اتے ثقافت کوں تعلیمی حکمتاں نال نہ پڑھاوے۔ سیاست کار کوئی تکڑا سیاسی نظام نہ بݨا سڳن۔ نویں نینگراں دا مستقبل بے یقینی دا شکار ہووے، ریاستی ادارے کم نہ کرن۔ تعلیم جدید تقاضیاں نال ہم آہنگ نہ ہووے۔ تعلیم طبقات اِچ ونڈی ہوئی ہووے۔ ایجھے حالات اِچ لوکاں دی جڑت، عقیدت آپݨے ملک، آپݨی دھرتی اَتے لوکاں نال نہ ہووے تاں ایندے اِچ حیران تھیوݨ دی کیڑھی ڳالھ اے۔ جیڑھی دھرتی اتے مختلف ممالک، دھرم، مذاہب اَتے ڈھڳ زباناں ٻولݨ دے مسائل تاں پیدا تھیسن۔ سنڄاݨ انسان دا فطری تے بنیادی تقاضا ہے۔ آپݨے آپ کوں منواوݨ، آپݨی ذات دا احترام کراوݨ، انسان دی سِک رہی اے پر ساݙے ملک اِچ ذات برادری اَتے دین دھرم دے اتنے پُٹھپ (تضادات) موجود ہن جو ملک دی ہک وݙی آبادی آپݨے آپ کوں ایجھے نظام زندگی دا حصہ وی نی سمجھدی۔ پاکستان بݨیئے کوں پوݨی صدی تھیوݨ آلی ہے لیکن حالی توݨیں ملک اِچ وسدیاں چھوٹیاں قوماں اسٹیبلشمنٹ دے رحم و کرم اُتے ہن۔ سچی ڳالھ اے ایندے پچھوں او طرز احساس ہے جیڑھا اَݨ ڄاݨ ݙر دا شکار اے۔ چھوٹیاں قوماں کوں حقوق ݙیوݨ تلوچڑ (مقامی) زباناں کوں احترام ݙیوݨ اتے اقلیتاں دی من منا نال کہیں دا کوئی نقصان نی تھیندا۔ ایہ سبھو کجھ کیوں ہے؟ ایندی بنیادی وجہ ایہ ہے جو قومی سطح اُتے کوئی ایجھی سنڄاݨ کائینی جیڑھی ساکوں بھرا بھرپی تے روا داری دا رستہ ݙیکھاوے تاں جو متوازن معاشرے دی بنیاد کھڑی تھی سڳے۔ جے ایں پس منظر اِچ ݙٹھا ونڄے تاں اَڄوکے دور اِچ پاکستان دیاں علاقائی زباناں اِچ تخلیق تھیوݨ آلی شعریات اَتے ادبیات، ’’ما بعد نو آبادیاتی‘‘ مطالعے آلے پاسے گھدی ویندن۔ تلوچڑ (مقامی) ثقافتاں، کرداراں دا آپݨی دھرتی آلے پاسے ولݨ دا درس، دراصل اوں بیگانگی اَتے اُوپرپ (اجنبیت) توں محفوظ رکھݨ دا درس ہے جیڑھا شناختی بحران دی وجہ توں پاکستانیاں دا مقدر ہے۔ المیہ ایہ وی ہے جو اتھاں وسدے آپݨی اصلی سنڄاݨ کوں سمجھݨ کیتے وی تیار کائینی۔ او آپݨی سنڄاݨ، آپݨی زبان، تہذیب، ثقافت اَتے تاریخ دی بجائے مذہب اچ ڳولیندن۔ ایہ تماشہ اساں مشرقی پاکستان ہتھوں ݙے تے ݙیکھ ٻیٹھے ہن۔ مولانا ابو الکلام آزاد ۱۹۴۶ء اِچ ہک انٹرویو ݙیندے ہوئے آکھیا ہا ایہ جیڑھے مشرقی تے مغربی پاکستان بݨدے پئین صرف ہوں ویلے تئیں متحد راہسن جے تئیں محمد علی جناح اَتے لیاقت علی خاں جیندے راہسن کیوں جو مشرقی پاکستان اتے مغربی پاکستان اِچ سوائے اسلام دے کوئی شئے سانجھی کائینی ݙوجھا اَڄ تئیں مسلمان ملکاں اِچ ہیں سانگوں پائیدار اِتحاد قائم نی تھی سڳیا کیوں جو اتھاں مذہبی، تہذیبی اتے ثقافتی سطح اُتے ٻہوں سارے پٹھپ (تضادات) موجود ہن۔ مولانا ابو الکلام دا ایہ بیانیہ سچ ثابت تھئے جو قوماں کوں مذہب جوڑیندا بھل دھرتی ݙیندی اے۔ اڄوکے پاکستان اچ شناختی بحران اڄ دی شدت نال موجود ہے۔ کیوں جو دھرتی تاں سارے رل وسدیاں دی سانجھی ہوندی اے جݙاں جو مذہب تے مذہبی عقائد آپواݨے ہوندن۔ سنڄاݨ دے مسائل آپت سمائی دی محبت تے رواداری نال حل تھی سڳدن۔

ٻِیا ݙیکھو

• سُنڄاݨ دا پس منظر اَتے پاکستانی سماج

• انگریز حکمران اتے وسیب دی تہذیبی سُنڄاݨ

ٻاہرلے جوڑ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔ ۔ ۔ ۔