نواب مظفر خاں شہید

نواب مظفر خان18 فروری1780 کنوں 2جون 1818تئیں ملتان دا حکمران ریہا. پہلے گورنر دی حیثیت دے نال اتے بعد اچ خود مختار نواب دی حیثت نال. اسداللہ خاں سدوزائی قبیلے نال انہاں دا تعلق ہا. احمد شاہ دورانی دے پتر تیمور شاہ دورانی اینکوں ملتان دا گورنر بݨایا. تیمور شاہ نواب مظفر خاں توں 3 لاکھ روپے ٹیکس گھندا ہا.

نواب مظفر خان دا پیؤ نواب شجاع خاں صوبیدار ہائی تے ݙاݙا نواب زاہد خان وی ملتان دا صوبے دار ہائی.

رنجیت سنگھ دے ملتان تے حملے

رنجیت سنگھ مسلسل 8 حملے کیتے مگر کامیاب نہ تھی سڳیا. پہلا حملہ 1802 وچ رنجیت سنگھ ملتان تے کیتا

ݙوجھا حملہ 1806ء

تریجھا حملہ 1807ء

چوتھا حملہ 1810ء

پنجواں حملہ 1813ء

چھیواں حملہ 1816ء

ستواں حملہ 1817ء

اٹھواں حملہ 1818ء

ایں حملے وچ رنجیت سنگھ نہ آیا تے اوندا پتر کھڑک سنگھ حملہ کیتا. دائرہ دین پناہ دا نواب عبد الصمد بادو زائی رنجیت سنگھ دا ساتھ ݙتا اتے صعور دے نواب قطب الدین خاں کوں اپݨا وکیل بݨا تے نواب مظفر خاں کول بھیجا. اوں نواب مظفر خاں کوں آکھیا جو ’’ تساں ضد چھوڑ ݙیوو تے اپݨی مرضی نال جو گھنݨ چاہو گھن گھنو تے قلعے دیاں چابیاں انہاں دے حوالے کر ݙیوو،،. نواب مظفر خاں اونکوں جیڑھا جواب ݙتا او ہیٹھ ریت اے:ـ

’’ملتان میݙی یا میݙے پیئو دی ملکیت کینی. اے ہک اسلامی مملکت ہے تے میں ایندا نگہبان تے پاسبان ہاں. پاسبان دا کم حفاظتِ مال وچ اپݨی جان ݙے ݙیوݨ ہوندے. ملتان کہیں کوں نئیں مل سڳدا. ملتان دیاں چابیاں میݙے پیٹ اچ ہن جیڑھا اینکوں پھاڑیسے او ملتان دا مالک بݨسے،، نواب مظفر خاں ہک سرائیکی پٹھاݨ ہا. ݙاڈھا جوش تے جذبے والا خوبصورت تے خوفناک نواب ہا. دلپت رائے لاہوری نواب مظفر خاں دے بارے وچ جیڑھی وار لکھی اے اوندا ہک بند ݙیکھو..

میں ہوآں پٹھاݨ، سلام کروں سکھوں کو؟ میـــرے من اندر تیغ وار ہونے کا چـــاہیں

لاکھـــاں ہــزاراں کروڑاں کے کی اے گنج، کھــــڑک سنگھ راجہ مونہہ ہلا فـرمائیں

نِویــاں ملتـــــان کـــوٹ‘ امــــر من مـــولا کا، ســـــن مـــــــــــــدفر دروازہ بجــائیں

اتے لـــوک ڈولیں نہ ڈولے مـــــدفر خـاں، چار چــک کہیں ’’اے نــــواب واہ واہیں‘‘

مظفر خان سدوزاٸیؒ شہید زندہ باد، "سر دھرتی دی ویل"

رنجیت پلیت سنگھ اتے اوندی اولاد تے لعنت بے شمار.

نواب صاحب دے بارے وچ شاکا سانگھڑی دی ہک لکھت

کہیں جھیڑے وچ پئے مُتوں میں ترائے ڳالھیں کریساں ۔۔۔ نمبر ہک ۔۔۔۔ رنجیت سنگھ یا نواب مطفر خان تے ٻئے اینجھے سبھے کردار اڄ دے معنی وچ قوم پرست نہن۔ اڄوکی قوم پرستی ٻہوں ساری کالونئیل تے پوسٹ کالونئیل ماڈرنیٹی دی پیداوار اے ۔۔۔۔ جے رنجیت سنگھ پنجابی قوم پرست ہوندا تاں او ایسٹ انڈیا کمپنی نال باقاعدہ معاہدہ کر کنیں پنجاب دی ونڈ نہ کریندا ۔۔۔ ستلج دے پار سارا پنجاب ایسٹ انڈیا کمپنی دے قنضے وچ ہئی تے ایندے نال رنجیت سنگھ سہمت ہئی ۔۔۔ سچ تاں اے ہے جو انگریزی سَمراج نال اوندا ہک اٹوٹ اتحاد ریہہ ڳیا ۔۔۔ ٻیا تے ٻیا ایسٹ انڈیا کمپنی تے سکھ فوجی 1838 وچ کابل تے کٹھی چڑھائی کیتی۔۔۔ جݙاں مظفر خان رنجیت سنگھ دے خلاف ایسٹ انڈیا کمپنی نال رابطہ کیتا تے اے آفر کیتی جو اونکوں کمپنی اپݨی باجگزاری وچ گھن گھنے تاں ایسٹ انڈیا کمنی صاف انکار کرݙتا ۔۔۔۔ ایں سبھ دے پچھوں ایسٹ انڈیا کمپنی دی اپݨی ڳنڑتری ہئی۔ ۔۔۔۔ تفصیل وچ نئیں ویندا جو اے لکھت دریگھی تھی ویسی۔۔۔۔۔ میݙا آکھنڑ دا مطلب اے ہے جو نہ رنجیت سنگھ اڄوکے معنی وچ قوم پرست ہئی تے نہ نواب مظفر خان ۔۔۔۔۔

نمبر ݙو ۔۔۔۔۔ تاریخی طور تے نواب مظفر دی فیملی مغل بادشاہ شاہ جہان دور وچ آ کنیں مُلتان وچ آباد تھئی۔۔۔۔ اے کوئی حملہ آور نہن ۔۔۔ اوں ویلھے افغانستان ݙو حصیں وچ ونڈا ہوئیا ہئی ۔۔۔ کابل تے پچھادھی اُبھا افغانستان مغل ایمپائر دے زیر تسلط ہئی تے قندھار تے جڑواں علاقہ ایران دی صفوی ایمپائر دا حصہ ہئی۔ مغل تے ایرانی صفوی بادشاہ افغانستان وچ اپݨے تسلط کیتے ہک ٻئے نال بھڑدے ریہے ویندے ہئین۔۔۔ ایں حوالے نال مغل فوجیں کئی دفعہ قندھار تے حملہ کیتا ۔۔۔۔ مُلتان دی ایں حوالے نال خاص حیثیت ہئی جو اے وݙی مغل چھاؤݨی ہئی جتھوں کنیں درہ بولان دے راستے قندھار تے فوج کشی تھیندی ہئی۔۔۔ اوں ویلھے قندھار دے سدوزئی آپت وچ ونڈے ہوئے ہئین ۔۔۔ احمد شاہ ابدالی تے اوندے وݙکے ایران دے نال ہئین تے نواب مظفر دے وݙکیں مغلیں دا ساتھ ݙتا ۔۔۔ جݙاں قندھار وچ مغلیں کوں شکست تھئی تاں نواب مظفر دے وݙکیں کوں مغلیں رنگ پور وچ منصب داری ݙتی ۔۔۔ ایں حساب نال نواب مظفر دے خاندان کوں ملتان وچ سکونت کیتے وݙا عرصہ تھی چکیا ہئی تے اے شجاع آباد شہر وی اوندے پیو آباد کیتا ہئی ۔۔۔۔ ٻنہیں مہاجریں وانگ او ہولیں ہولیں مقامی تھی ڳئے ہئین۔۔۔۔ سرائیکی ٻولی ٻلیندے ہئین تے اتھو دے رسم و رواج اختیار کر ڳئے ہئین ۔۔۔۔ جے تائیں افغانستان دے ابدالی حکمرانیں دی باجگزاری دی ڳالھ ہے تاں اوں ویلھے وادی سندھ دے سبھے مقامی راڄواڑے اُنہیں دے باجگزار ہئین ۔۔۔۔ اے کلہا نواب مظفر دی فیملی دی ڳالھ نئیں ۔۔۔۔ ٻیا تے ٻیا اٹھارویں صدی دے چھیکڑ وچ رنجیت سنگھ وی احمد شاہ ابدالی دے پُتر شاہ تیمور کنیں لاہور تے قانونی حکمرانی کیتے پیسے ݙے کنیں سند گیدھی ۔۔۔۔ وت جݙاں شاہ شجاع اپنڑے مخالف دوست محمد دے ہتھوں افغانستان بدر تھی لاہور پُڄا تاں رنجیت سنگھ اوں کنیں کوہ نور ہیرا ہتھیکا کرݨ دے نال نال وت اپݨی حکمرانی دی سند وی ہک واری ولا گیدھی ۔۔۔۔ اے ٹھیک اے جو نواب مظفر کوں سدوزئی ہوونڑ دی وجہ توں کُجھ چھوٹ ملدی ہئی پر او مقامی تے اندرونی طور تے مُلتان دے رڄواڑے دا خود مخیتار حاکم ہئی ۔۔۔۔۔

نمبر ترائے ۔۔۔۔ کوئی وی قوم پرست تحریک ہووے او اپݨے ماضی تے تاریخ دی ننویں سروں تعبیر تے تفہیم کریندی ہے تے اونکوں اپݨی اڄوکی سیاست دا حصہ بݨیدی ہے ۔۔۔ ایندے وچ کئی حیرت دی ڳلھ نئین ۔۔۔ دھرتی تے تھیونڑ والے ماضی دے دھاڑیں کوں اڄوکی دھاڑ نال تشبیہہ ݙتی ویندی ہے ۔۔۔۔ اے کم ہر قوم پرست تحریک کریندی اے ۔۔۔ جیویں اڄوکی پنجابی قوم پرست تحریک رنجیت سنگھ کوں ہک علامت دے طور ورتیندی ہے ۔۔۔ کوئی پنجابی قوم پرست اے سوال نئیں کریندا جو کیویں رنجیت سنگھ پنجاب دی ونڈ تے سہمت تھیا تے کیویں اوں اپنڑے پنجابی بھراویں دا قتل عام کیتا ۔۔۔ اے سبھ علامت سازی کُجھ پرکھ پرچول تے ودھ سیاسی لوڑھ دے تحت تھیندی اے ۔۔۔۔۔ جے سرائیکی قوم پرست تحریک اپنڑے خطے تے دھرتی دے ماضی تے تاریخ دی ننویں تفہیم تے تعبیر کریندی پئی اے تاں اے کوئی اچنبھے دی ڳالھ نئیں ۔۔۔۔۔ ایں ننویں تاریخ دی تفہیم تے تعبیر وچ جے نواب مظفر ہک ہیرو دے طور تے پیش کیتا ویندا پئے تاں اے وی کوئی اچنبھے دی ڳالھ نئیں ۔۔۔۔ ایویں تھیندا ریہے، تھیندا رہسی ۔۔۔۔ پر اچنبھے دی ڳالھ اے ہوسی جے سرائیکی قوم پرست تحریک مُلتان دے انگریزی محاصرے تے مول راج دی مزاحمت کوں ایں ننویں تفہیم وچ جاہ نہ ݙتی ۔۔۔۔۔ تے چھیکڑی ڳالھ اے ہے جو سرائیکی ہک پوسٹ کالونئیل تحریک اے تے اینکوں روایتی قوم پرستیں تحریکیں وانگ ایتلا ہیروز دی لوڑھ نئیں ۔۔۔۔ ہک پوسٹ کالونئیل تحریک دے طور ایندیاں کئی تݙاں تے طاقتاں ہن جنہیں تے انج ڳالھ تھی سڳدی اے ۔۔۔

ہک اے ڳالھ وی چیتے وچ رکھݨی پوسی جوسرائیکی وسیب دی تاریخ دی ننویں تفہیم تے تعبیر وچ سیاسی کنیں ثقافتی مواد ودھ ہے ۔۔۔ برہمنیں وانگ اساں سرائیکیں تاریخ نویسی گھٹ کیتی اے تے ثقافت سازی ودھ کیتی اے ۔۔۔ اے ہک معجزہ ای تاں ہے جݙاں گنگا جمنا وادی دے مُسلمان اسلامی بنیاد پرستی دو ویندے پئے ہئین تے اُتھاں نقش بندی مجددی، طریقہ محمدیہ (جیندی ہک پیداوار سید احمد بریلوی وی ہئین) تے وت مدرسہ دیوبند بنڑیندے ودھیندے ودے ہئین تاں سرائیکی وسیب وچ سئیں نور محمد مہاروی، قاضی عاقل، خواجہ جمال مُلتانی، خواجہ شاہ سلیمان تونسوی، خواجہ غلام فرید عشق محبت تے روادری دے سلسلہ چشتیہ کوں پورے سرائیکی وسیب وچ کھنڈایا۔ ایہو دور ہئی جݙاں سرائیکی وسیب دے ہندو ۔۔۔ کراڑ کرشنا بھگتی دی گرفت وچ ہئین تے دیرہ اسماعیل خان کنیں گھن بہاولپور تائیں گجرات تے راجستھان دے پُشتی مارگ دی اٹھویں گدی دا دور دورہ ہا ۔۔۔۔ جے اساں سرائیکیں اپنڑی تاریخ تے ماضی دی ننویں تفہیم تے تعبیر کرنڑی اے تاں ساݙے کولہوں اینجھا ڈھڳ مواد اے جیڑھے اڄ دے پوسٹ کالونئیل سکالرشپ وچ اساں وݙائی نال پیش کر سڳدے سے ۔۔۔ خود سرائیکی ٻولی دی تحریک ہک اچنبھے کنیں گھٹ نئیں ۔۔۔ سرائیکی لینگوئیج پلاننگ دی جے کوئی متوازی مثال اے تاں او تامل زبان اے ۔۔۔ سکرپٹ کنیں گھن لٹریچر دے ودھارے تائیں کہیں ٹکے دی سرکاری تے سیاسی مدد متوں اینجھا کم کرنڑ تاریخ اچ شاذو نادر ای ملدے ۔۔۔۔۔ وت اوندے نال اے اعزاز جو ایں سارے کم وچ ہک بندہ وی نئیں مویا ۔۔۔۔ ساݙے کولہوں فخر تے وݙائی کیتے ٻہوں کُجھ اے پر ساکوں پیر فرید دی ݙس جو "دھواں دھار فقیر تھیوسے ۔۔۔۔ فخر وݙایاں چھڈیاں. (شاکا سانگھڑی)