سرائیک قبائل

سرائیکی النسل/سرائیک قبائل Ethnic Saraiki Clans
سرائیکی
خطہ:	سرائیکی وسیب
پاکستان اچ شرح آبادی:	10.4 فیصد
سرائیکی قوم اچ شرح آبادی:	68 فیصد
مرکزی شہر:	ملتان
زبان :	سرائیکی، کھیتراݨی، ڄٹکی، جافری، بلوچی

سرائیکی النسل قبائل یا سرائیک قبائل (سرائیکی: نسلی سرائیکی ڳوتاں، انگریزی: Ethnic Saraiki clans) سرائیکی وسیب دے مقامی تے اکثریتی قبائل ہن۔ سرائیکی وسیب یا خطہ سرائیکستان، برصغیر دا قدیم ترین جغرافیائی علاقہ ہے جیندا مرکز ہمیشہ کولوں ملتان رہیا اے۔ سرائیک دا مطلب اے عزت دے قابل، عزت کیتے منتخب کیتا گیا یا نسلا" سرائیک قبائل جو اپڑا تعرف سرائیک کریندن ۔ ایندے ݙوجھے معنی ہن، دریاواں دی بھک تے آباد واسی مقامی لوک یا دریاواں دے کنارے تے کاشتکاری کرݨ والے یا دریاواں دی وچلی سُکی جاہ یا زمین تے آباد یا ول کاشتکاری کرݨ والے واسی. نسلی سرائیکی ذاتاں یا سرائیکی ڳوتھاں، سرائیکستان دے تمام اضلاع وچ اکثریت نال موجود ہن تے اپݨے ناں دے نال سابقے یا لاحقے دے طور تے ملک، رائے، راݨا، مہر، میاں، سردار، رئیس, ڄام وغیرہ دے خصوصی الفاظ دا استعمال کریندن. سرائیکستان وچ وسݨ والے راجپوت، ڄٹ، دیراوڑ تے روہیلے قبائل یا برصغیر دے کہیں نسلی گروہ نال تعلق رکھݨ آلے ذاتاں جیہڑے سرائیکی زبان ٻولیندن او نسلی سرائیکی ہن. ایں فہرست اچ مسلمان ذاتاں دے علاوہ ہندو تے سکھ وی شامل ہن جیہڑے کہ سرائیک نسل نال تعلق رکھدن۔ کئی بلوچی ٻولݨ والے قبائل سرائیکی ٻولیندن جنہاں اچ گورچاݨی زیادہ مشہور ہن۔ ایں طرح بلوچستان دے ضلع بارکھان دا اکثریتی قبیلہ کھیتراݨ نسلی طور تے سرائیکی اے تے اے کھیتراݨی لہجہ ٻولیندن۔

قوم دی تعریف تے سرائیکی قومیت دا تصور

کہیں مخصوص جغرافیائی حدود اچ مشترکہ زبان، ثقافت تے روایات رکھݨ آلے لوگ ہک قوم ہوندن جیہڑے ہک یا ہک توں ودھ نسلاں تے مشتمل تھی سڳدن۔ ایں لحاظ نال سرائیکی قوم دے نسلی گروہاں اچ سرائیک قبائل، سرائیکی بلوچ قبائل، پٹھاݨ و ترک قبائل، قدیم عرب قبائل وغیرہ شامل ہن۔

سرائیک قبائل دی تاریخ

سرائیکی وسیب دی قدامت معلوم تاریخ توں وی پراݨی اے تے ایں طرح اتھوں دے پراݨے تے اصلی واسیاں دی بدولت ہی اتھوں دی ثقافت تے زبان اڄ وی قائم و دائم ہن، تہوں پراݨے ادوار اچ اتھاں آکے وسݨ آلے عرب، ترک، پٹھاݨ یا بلوچ قبائل اتھوں دی زبان تے ثقافت اچ ڈھل ڳن تے تقسیم ہند دے بعد آوݨ آلے مہاجرین دی وݙی تعداد وی سرائیکی ثقافت دے خطے دا ہک جزو بݨ چکی اے۔ ایں ڳالہوں اے ضروری اے کہ وسیب دے قدیم سرائیک قبائل دی تاریخ تے ثقافت کوں پھرولا ونڄے تے انہاں تے تحقیق کیتی ونڄے کیونکہ انہاں دی وجہ کولوں ای ہر بیرونی نسلی گروہ مقامی ثقافت اچ ڈھلدا ڳیا تے بجائے اپݨی ثقافت تے زبان رائج کرݨ دے سرائیکی رنگ اچ ہمیشہ کیتے رنگیج ڳیا۔ سرائیک قبائل اچ دیراوڑی تہذیب دے واضح اثرات ملدن۔

سرائیک قبائل دے مشترکہ رسوم و رواج تے ثقافت

سرائیکی یا ملتانی تہذیب قدیم وجود رکھدی اے۔ سرائیکی وسیب یا قدیم خطہ ملتان اپݨی زبان، ثقافت، میلے تے خوشی غمی دے ریت رواجاں پاروں مشہور اے۔ گھریلو زندگی ہووے یا کاروبار، رڑھ واہی ہووے یا شادی ویاہ، سیاست تے سرداری ہووے یا روحانی گدی نشینی، سرائیک قبائل انہاں سمیت حیاتی دے ہر پہلو اچ اپݨا وکھرپ رکھدن۔

سرائیکی ڳوتاں دی ڈیموگرافی تے جغرافیائی حداں

سرائیک قبائل ایں وقت بہاولپور، ملتان، سرڳودھا، ڈیرہ اسماعیل خان تے ڈیرہ غازی خان ڈویژناں سمیت سارے سرائیکی وسیب اچ اکثریت دی حیثیت نال وسدے ہن۔ سرائیکی زبان ٻولݨ آلیاں اچ سرائیک قبائل دی آبادی ہک اندازے دے مطابق 68 فیصد اے۔ ملک دی کل ٻارہاں فیصد سرائیکی آبادی اچوں 8.4 فیصد آبادی سرائیکی النسل لوگاں دی ہے۔ ایں طرح ضلع جھنگ، چنیوٹ تے فیصل آباد اچ ڄٹکی سرائیکی ٻولݨ والے قبیلے زیادہ تر سرائیک النسل ہن۔ بلوچستان دی سرائیکی آبادی اچ بلوچاں دے نال سرائیکی النسل قبیلے وی کثرت نال موجود ہن۔ ایں طرح کراچی دی سرائیکی آبادی زیادہ تر انہاں قبیلیاں تے مشتمل ہے۔

سرائیک النسل ذاتاں دا آبادکار اقوام ولوں جبری انتقال قومیت تے ایں مسئلے دا حل

1818ء اچ رنجیت سنگھ دے صوبہ ملتان تے قبضہ تے بعد اچ 1849ء اچ قدیم خطہ ملتان دی تاریخی صوبائی حیثیت دا خاتمہ سقوط بغداد، سقوط غرناط تے موجودہ دور دے سقوط ڈھاکہ دی طرح ہئی۔ سقوط ملتان نے خطہ ملتان دی ہزاراں ورہیاں پراݨی حیثیت کوں ختم کرکے سرائیک قبائل دی ملتانی وحدت کوں پارہ پارہ کرکے انہاں کوں منتشر کر ݙتا۔ انہاں قبائل دے انتشار دا فائدہ ہمسایہ قوماں نے چاتا جنہاں اچ بلوچ، پنجابی تے پتھاݨ شامل ہن۔

بلوچ قبائل نال سرائیک قبائل دا فرق زبان، نسل تے سرداری نظام دا ہے، لیکن ثقافت، رسوم و رواج، رہݨ سہݨ، خاندانی نظام تے طرز زندگی ٻہوں حد تک آپس اچ ملدے ہن۔ ایندا فائدہ سقوط ملتان دے بعد بلوچ سرداراں نے پوری طرح چایا تے سرائیکی بلوچ سرداراں نے اپݨے علاقیاں دے مقامی سرائیکی قبائل کوں زبردستی بلوچ بݨا گھدا تے انہاں دی شناخت ختم کرکے اپݨا اقتدار انگریزی سرکار دے تعاون نال صدیاں کیتے مضبوط کر گھدا۔ اڄ نتیجے دے طور تے ضلع راجن پور، ضلع ڈیرہ غازی خان تے ضلع تونسہ دے اکثریتی سرائیک قبائل خود کوں بلوچ آہدن یا کہیں بلوچ قبیلے دا حصہ بݨے ودن۔ ایہا صورت حال بلوچستان دی سرائیکی آبادی کوں وی درپیش اے۔ ہݨ ضرورت اے کہ سرائیک قبائل آپس اچ اتحاد قائم کرن تے اپݨی حیثیت بحال کرن۔

سقوط ملتان دے بعد سرائیکی وسیب دا مشرقی علاقہ ڄٹکی سرائیکی لہجے پاروں پنجابی استعمار ولوں ہتھیایا ڳیا۔ ضلع جھنگ، چنیوٹ، سرڳودھا، ساہیوال، اوکاڑہ، پاکپتݨ، وہاڑی، خانیوال تے بہاولنگر دے سرائیکی النسل لوگاں کوں لہجے دا فائدہ چیندے ہوئے، مزید مشرقی پنجاب اچوں ارائیں تے ڄٹ آبادکاراں دے ذریعے آہستہ آہستہ پنجابی بݨا ݙتا ڳیا۔ قیام پاکستان دے ریاست بہاولپور کوں زبردستی پنجاب اچ شامل کرکے چولستان دی لکھاں ایکڑ زمین پنجابی آبادکاراں کوں ݙے کے اتھوں دی سرائیکی النسل آبادی دی ڈیموگرافی بدل ݙتی ڳئی تے پنجابی آبادی دے سینکڑاں چکوک قائم کیتے ڳئے جنہاں دے ذریعے مقامی سرائیکیاں دا خوب استحصال تھیا۔ اتھوں دے آبادکاراں نے بہاولپور صوبے دی تحریک کوں پنجاب حکومت نال مل کے طاقت دے زور تے کچل ݙتا جیندے نتیجے اچ کجھ شہادتاں وی تھیاں۔ او بہاولپور صوبہ محاذ ناکامی دے بعد سرائیکی صوبہ محاذ اچ تبدیل تھیا۔ ہݨ پنجابی آباد کار پنجاب حکومت نال مل کے بہاولپور صوبہ تحریک چلائی پئے جیندا مقصد سرائیکی لوگاں کوں آپس اچ لڑاوݨ اے۔ لیکن سرائیکی تحریک انہاں دے ایں مقصد کوں پورا نی تھیوݨ ݙیندی۔ سرائیکی قومی تحریک وسیب دے اتحاد دی علامت اے۔

ملتان دی صوبائی حیثیت دے خاتمے دے بعد سقوط ڈیرہ اسماعیل خان انگریز حکومت دا سرائیکی وسیب تے ہک وݙا ظلم ہئی جیندی تکلیف ہݨ وی سرائیکی قوم کوں ہے۔ ڈیرہ اسماعیل دے صوبہ سرحد اچ شامل تھیوݨ نال وسیب تاں انتظامی لحاظ نال تقسیم تھیا پر اصل شامت ایندے نال سرائیکی النسل قبائل تے آئی۔ پشتون آبادکاری دے ذریعے سرائیکی آبادی دی شرح گھٹائی ڳئی تے ݙوجھی طرف فرقے دی آڑ اچ سرائیک قبائل دی نسل کشی شروع تھئی جیہڑی اڄ وی جاری اے۔ ڈیرہ دے بعد میانوالی وی پشتون نسل پرستان دے نشانے تے ہے۔ ایں ضلعے اچ مسلسل نسل پرستی دے ذریعے اتھوں دی سرائیکی شناخت کوں ختم کرݨ دی کوشش کیتی ڳئی اے۔ ضلع میانوالی اچ نیازی قبائل دے علاوہ سرائیک قبائل دی ہک وݙی اکثریت ہے۔ ضلع ڈیرہ اسماعیل خان تے میانوالی اچ سرائیکی تحریک موجود اے تے سرائیکی جماعتاں دا موقف انہاں علاقیاں بارے ایہو ہے کہ اے سرائیکی وسیب دا قدیم تے تاریخی حصہ ہن تے مجوزہ سرائیکی صوبے اچ ضرور شامل تھیسن۔

سرائیکی نسل دیاں ڳوتاں دی سانبھ، سرائیکی قومیتی تحریک تے سرائیکی نسل دا مستقبل

سرائیک قبائل دا وجود سرائیکی صوبے دے قیام تے منحصر اے کیونکہ انہاں قبائل دا اتحاد سقوط ملتان پاروں تھیا ہئی. سرائیک قبائل، سرائیکی صوبے دے قیام دے بعد نہ صرف متحد تھی سڳسن بلکہ انہاں دا بقاء دے وسائل وی میسر تھیسن ایں طرح سرائیکی ثقافت پروان چڑھسی تے زبان وی ترقی کریسی۔

سرائیک قبائل دی تندیر

(الف)

اندھڑ ، اُتِرا، اُنڑ، ادواݨی، اروڑا، آہوجا، اَماں، اندھا، اموندھا، ابڑا، انگڑا، اولکھ، ارِیا

(ب، ٻ)

بھٹہ، ٻرڑہ، ٻراݨہ، بھرواݨہ، بھینڈ‍، بترا، بھاٹیہ، بھٹی، بودلہ، بھوں، بھابھڑا، بھابھہ، بریار، بھݙیرا، بھلر، بھایا، بھیلا ، بھپلہ، بکھر، ٻُچہ، ٻگھیلا، بجاج ، ٻوہڑ، بھارا، ٻوسݨ ، بھیلہ، ٻلہوڑا، ٻلورا، بھواݨہ، بھوݨ ، بھوت، ٻݙاݨی، ٻُٹ، ٻݙاݨی، ٻپی، ٻکروال، بداڑا، ٻدھ، بھٹیلہ،بوکھیا، بھیٹ

(پ)

پرہار ، پونٹہ، پہوڑ، پراچہ، پنوہاں ، پنوار ، پہوجا ، پلواݨی، پرارا، پنوالی، ٻپی، پوݨیہ، پتل

(ت، ط)

تھہیم ، ترڳڑ، ترہیلی

(ٹ)

ٹانوری، ٹواݨہ ، ٹھیٹھہ

(ث، س، ص)

سہونترا ، سولنگی، سندھڑ، سندھا‍ سیال، سمیجہ، سراء، سرڳاݨہ، سہو، سپل، سپرا، سڳرا، سیوڑہ، سومرہ، سمہ ، سیہڑ، سندیلہ، سرڳاݨی، سڳو، سرہاݨی، سرہاݨہ، سوڈھیکا، سیہول، سنانواں، سانول

(ج، ڄ)

جکھڑ، جھنڈیر، جھٻیل، جبلہ، جوئیہ، جونیجہ، جھلݨ، ڄڑھ، جھتیال، جھامکی، ڄلواݨہ، جاڑا، جھکمار، ڄٹاݨہ، ڄوٹہ، جھانب

(چ)

چنڑ‍، چدھڑ‍، چاچڑ‍، چنہ، چھینہ، چوغطہ، چھڄڑا، چوہان، چوکر، چاولہ، چھڄا

(ح، ہ)

ہمݨ، ہنجرا، ہرل، ہانس، ہمشیراہ، ہنجیرا

(خ)

خالطی

(د‍)

دھریجہ، دایا، دولتاݨہ، دھکڑ، درگھ، دستی، ددھوڑا

(ڈ، ݙ)

ݙمرہ، ݙاونج، ݙاہا، ݙاہڑ، ݙیوالہ، ݙیپال، ݙومرا، ݙمرلا، ݙل، ݙوݙیکا، ݙیرا، ڈھول، ڈھانڈلہ، ڈھڈھی، ڈھاڈھی، ڈڈا

(ر)

رک، رتیکا، رڄواݨہ، رتھیب، راں، رونگھا، رݙ

(ش)

شجراء، شرما

(ع)

عاربی

(ف)

فتیاݨہ

(ق، ک)

ککارا، کلاسݨ، کلاسرہ، کھونہارا، کلیار، کھوکھر، کھاکھی، کھرل، کھر، کٹیسر، کھتر، کھراݨہ، کھاڑک، کچالہ، کنہوں، کھیڑا، کیہل، کانجو‌، کھٹیک، کھچی، کٹپال، کھڳا، کٹاݨہ، کھلول، کھلمنگ، کھڑیالی، کھور، کارلو، کھکھ، کات، کھیڑا، کھیارا، کھوجا، کھیواݨی، کھراݨہ، ککریجا، کامرا، کھکھل، ککڑا، کھنبڑا، کمیاݨہ، کھاروا، کھنڈو، کھمیٹا، کہاوڑ، کنیال، کیس، کمبوہ، کانجݨ، کنیرا، کلُو،

(گ، ڳ

ڳیرا، گھلیجہ، گھلو، گوندل، گھنجیڑا، گاذر، گلاٹی، گروور، گلیاݨی، گانگا، ڳرڑ، گرواں، ڳیڑی، گنواں، گدارا

(ل)

لانگ، لکھویرا، لنگڑیال، لٻاݨہ، للو، لنگاہ، لالیکا، لٻیرا، لاڑ، لشاری، لودھرا، لاٹکی، لنگراݨہ، لکھیسر، لاکھا، لک، لڳویرا

(م)

ماچھی، متیاݨہ، میتلا، موہاݨہ، مسݨ، منجھ، مڑل، ملہی، مہے، مور، ملاݨہ، منجوٹھہ، مکول، مہوٹا، ماڑھا، مہیسر، مینگھوار، میاݨہ، مندھیرا، میراݨی، مہتا، مدان، ملہوترا، میندھرا، مہتم، مکوال، مَترو، ماہڑا، مونڈا، میہوار

(ن)

نون، نوناری، نارنگ، نرڳا، نانگری، نیکوکارہ، نانڈلہ، نائچ

(و)

ورند، وریاء، وارݨ، ویھہ، واگھا، واݙو، وینس، وٹو، ورما، وادھوا، وسیر، ویہائی