سرائیکی زبان دی کہانی خلاصہ م م رمضان ارائیں

۞۞سرائیکی زبان دی کہانی۞۞

ہِک بَن٘دےدےجینویں کَئی ناں تھی سڳدِن کوئی ناں پیؤ ماء ݙاݙے تےنانےدا رکھیا ہویا ہون٘دےیا وَت کوئی ناں پیارےمَن بھان٘ولےسن٘ڳتی وی رَکھین٘دِن چاـ اینویں زبانیں دےناں وی کئ تھی سڳدِن. اَڄ کَنوں ݙُو سوسال پہلےتک اُردو زبان دے کَئی ناں سُݨݨ کُوں مِلئین. ہِندوی، ہندی، دہلوی، دَکنی تےریختہ جیہے کَئی ناں ہن. اینویں ہی سرائیکی زبان دےپُراݨےنان٘ویں دی ڳول پھرول کروں تاں عربیں دےآوَݨ توں پہلےمُلتان جیہےپُراݨے مُلخ ءچ این٘دا ناں مُلتانی ہا. مُلتان دے زوال تُوں بعد جیویں علاقےاَن٘ج تھی ڳئےتاں وَل اُچ ءچ اُچی، ریاست بہاولپور ءچ ریاستی، بہاولپوری، دیرہ غازیخان ءچ ڄَٹکی ناں تے صوبےسِندھ ءچ سرائیکی پَئےڳیا ـ اِین٘کوں ہِندی، ہِندوی، تَھلی تےلہن٘دا یا لہن٘دی زبان وی اکھین٘دےرہ ڳئن ـ پاکستان بَݨݨ تُوں کئی پَندھراں سالھیں بعد ٦اپریل ١٩٦٢ء کُوں مُلتان وچ میر حَسّانُ الحیدری ہِک تنظیم سرائیکی اکیڈمی دےناں نال قائم کیتی جین٘دے وچ سرائیکی زبان دےوَݙے لکھاری، مُہاندرےتے دانشور کَھٹےتَھئےتے اپݨی زبان دا ہِکو ناں "سرائیکی"رکھݨ تےاتفاق کیتاسوہݨےوطن پاکستان دےچوناہیں صوبےوچ اَلیجݨ والی ایں مِٹھی زبان تے این٘کوں ٻولݨ والےلوکیں دا ناں سرائیکی مشہورتھی ڳیاـ سرائیکی زبان دا اصل ڄاہ ٹِکاݨہ تاں پاکستان دا وِچلا مرکزی علاقہ یعنی مُلتان، بہاولپور تے دیرہ جات ہن ـ سرائیکی وسیب کَنیں ٻَاہرصوبہ سِندھ دے سِرےلَمّےدےعلاقےریاست خیرپور میرس، صوبہ بلوچستان دےکَچھی، لَسبیلہ، نصیرآباد تےٻَئےاُنہاں دےنال لڳدیں علاقےوچ، صوبہ خیبرپختونخواہ دےضلعےدیرہ اسماعیل خان، ٹان٘ک، بَنوں تےاُوندےنال وچ وَسدے ٻَہوں ساریں لوکیں دی مادری زبان سرائیکی ہےـ اِنہیں علاقےوچ سندھی، پشتو، بلوچی زبانیں دےنال نال سرائیکی زبان گھریں، ڳلیں تےبَزاریں اَن٘در روز ݙہاڑی دی حیاتی وچ وَرتین٘دی ہِے تےادبی تخلیقات ءِچ اُچیرا ناں رَکھین٘دی ہےـ اُونویں تاں سرائیکی لوک روزی سان٘گےدُنیا دی ہَر چُنڈ وچ لَبھ پوسِن پرپاکستان تُوں علاوہ سرائیکی ٻولݨ والییں دی وَݙی تعداد ہندوستان وچ راہن٘دی ہےـ جیڑھے اِتھاؤں لَݙ ڳئےہَن ـ زبان اپݨےماحول دا شیشہ ہون٘دی اے تےاپݨے چودھار شَئیں کیتےلوظ بݨیدی ہےـ سرائیکی ٻولݨ والییں لوکیں دے وچ قدیم تَل وطنی لوکیں دےنال نال دُنیا جہان دےوِچوں مختلف نسلیں دےلوک اِتھاں آن٘دےتےوَسدے رہ ڳئن تے اپݨیاں عربیاں، فارسیاں، بلوچکیاں، پٹھاݨکیاں سَبھ وِسار کراہیں اِتھاؤں دےتھی ڳئےتےہُݨ او سرائیکی اَلین٘دِن. سرائیکی وَسیب دےواسیں دی روزی روٹی دا وَݙا ذریعہ رَڑھ رَاہکی رہ ڳئے ہِیں ڳالھوں ایں زبان ءچ زراعت بارےݙھڳ الفاظ موجود ہِن.مظفرگڑھ وچ ہک انگریزاسسٹنٹ کمشنر او برائن ہون٘دا ہاجیندی کتاب "گلاسری آف ملتانی لینگوئج"١٨٨١ءوچ چھپی. اُوں اپݨےانگریزپڑھݨ والیں کوں ݙَسیں جو تُساں سَمجھدوجوانگریزی وان٘گوں ہکوجہیں نظرݨ والی کہیں شئےکیتےٻس ہک لفظ کافی ہےجیویں انگریزی لفظ (stalk) سٹاک ہےجیڑھاجُوار، ٻاجھری، چاول یا کَݨک دےٻُوٹےدی ݙَنّی کیتےوَرتِین٘دےاوں حیرت نال لکھیےجو سرائیکی وچ جُوار دی ݙَنّی کیتےٹانڈا، ٻاجھری کیتےکانگڑی، چاول کیتےپرالی(پلال) تےکَݨک دی ݙَنّی کیتےناڑ دا نویکلالفظ موجود ہےاُوں لکھیےجو کَھجی دےحوالےنال میں چَھویھ(٢٦) لکھین اُون٘دےبعداُتلےٻَئےلفظ وی لَبھ گِھدم. جیویں جوسرائیکی ءچ سَن٘ڳ سِیر، سوتر، مُلیر، پھپھیر، سَن٘ویاں رشتیاں کیتےانگریزی وچ چَھڑا"کزن"دا ہک لفظ موجود ہےاےسرائیکی دا سوہݨپ ہے، ہُݨ جیڑھیاں زباناں کمپیوٹر دےزمانےوچ داخل تھی کراہیں اپݨی سماجی تےمُعاشی ضرورت محسوس نہ کروا سَڳھسِن اُنہیں دےمَرݨ دا خطرہ ہے. ایں ویلھےدُنیا ءچ سَت ہزار کَنیں وَدھ زباناں ٻول چال وچ ہن جنہیں وِچوں تَرےہزار زباناں مَرݨ دےخطرےوچ ہِن تےاےزباناں تعلیم، دفتری کم کار یا وَݨج وَپارکیتےنئیں وَرتیندیان پیاں تےاُنہیں دےٻولݨ والےاپݨےگھریں وچ ٻالیں نال وی اے زباناں ٻولݨ چھوڑی ویندن تےݙوجھیاں تکڑیاں زباناں ٻولݨ شروع کیتی پئن. سندھی زبان دا رسم الخط انگریزیں ١٨٥٦ءوچ سرکاری طورتےبݨاکراہیں نافذکیتاہَئی اینویں اردو رسم الخط وی بݨیونیں پرسرائیکی رسم الخط ہُم وَن٘ڄ سانجھا تَھئےتےاینکوں سرائیکی لکھارئیں، دانشوریں تےماہرین لسانیات غیرسرکاری طورتےتیارکرتے رواج ݙتے. ایں نستعلیق رسم الخط توں پہلےارشادامین ݙینہوار"سُڄاک"ملتان کیتےکمپوزنگ سافٹ وئیرتیارکرایا. اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور، بہاؤالدین زکریا یونیورسٹی ملتان دےسرائیکی شُعبیں، ظہوراحمد دھریجہ جھوک پبلشرز دےذریعےایں رسم الخط دےوَدھارےکیتےمحنت کیتی اینویں پروفیسرشوکت مغل سرائیکی لسانیات تےݙھڳ سارےکم کیتے. سرائیکی ادبی بورڈملتان، سرائیکی ادبی مجلس بہاولپور، سرائیکی اکیڈمی ملتان، ملتان انسٹی ٹیوٹ آف پالیسی اینڈ ریسرچ، بزم ثقافت ملتان، سرائیکی ادبی سن٘گت کراچی، سرائیکی سن٘گت لاہور، خواجہ فریدؒفاؤنڈیشن کوٹ مٹھݨ تےٻیاں سرائیکی تنظیماں سرائیکی زبان و ادب دےکم کوں یادگار بݨایاہینے. ہُݨ میٹرک، ایف اے، بی اے دی سطح تےسرائیکی وسیب دییں تعلیمی اداریں وچ سرائیکی پڑھاوݨ کم شروع تھی ڳئےتےسرائیکی وسیب دییں چالیھ کنیں وَدھ کالجیں وچ سرائیکی لیکچررزبھرتی تھی تےسرائیکی پڑھیندےپَئن. بہاولپور، ملتان تےاسلام آباد دیاں یونیورسٹیاں سرائیکی وچ ایم اے، ایم فل تےپی ایچ ڈی کرویندیاں پئن. ریڈیو، ٹی وی، فلم تےتھیٹر وچ سرائیکی لوک کم کریندےپئن، سرائیکی ٹی وی چینل وی ایں میدان ءچ آڳئن. کمپیوٹرکمپوزنگ نال ملتانوں سرائیکی دا ہک اخبار ڈینہہ وار"جھوک"کݙوکݨاں چھپدا پئےاینویں ٻَئےکَئی رسالے، میگزین چھپدےپئن. وِچوں اکادمی ادبیات پاکستان دی سالانہ ادبی جائزہ رپورٹ مطابق سندھی، بلوچی، پشتو، اردو سن٘ویں پاکستانی زباناں دے مقابلے وچ سرائیکی. زبان وچ ڈھیرادبی کتاباں چھپدیاں پیاں ہن اےساریاں ڳالھیں سرائیکی زبان دےمستقبل بارےحوصلےݙویندیاں ہِن پر حالی ڈِھڳ سارا کم کرݨ دی لوڑ اے خلاصہ م م رمضان ارائیں