بنو عباس دا دورِ خلافت اتے ملتان دے لوک فنون
حضرت علی کرم اللہ وجہہٗ، حضرت امام حسنؓ اَتے حضرت امام حسینؓ تک دِیاں تحریراں یعنی لکھتاں اِیں خطِ حیری یا قدیم خطِ کوفی اِچ ہن۔ قدیم یعنی پراݨے خطاں یعنی لکھتاں دی تاریخ دا حوالہ اِتھاں مکیندے ہیں اَتے اے بیان کریندے ہِیں ڄو عربی ابجد یا خطاں دا دور کِتھوں شروع تھیندا ہِے۔ مشہور مؤرخ ہشام بن محمد دی روایت دے مطابق عربی خط دا بانی قبیلہ نصر بن کنانہ اِچ ہَا ݙوجھی روایت اِچ حمیر بن سبا کوں ایندا موڄد آکھیا ڳے ڄیڑھے قبیلہ قریش دے فرد ہَن۔ [١]۔
اُموی خلافت دے دَور اِچ اَٹھتّی وَرھیاں تئیں سندھ اَتے ملتان عرب حکمراناں دی عملداری اِچ ریہے۔ وَل ڄݙاں عباسی خلیفہ ابو العباس عبد اللہ بن محمد السفاح (750ء اِچ) تخت سنبھالیا تَاں سندھ اَتے ملتان اِچ بنو اُمیہ دے باغی گورنر منصور بن جمہور الکلبی دی حکومت ہئی۔ عباسی عہدِ خلافت اِچ سندھ اَتے ملتان دا ݙوجھا گورنر موسیٰ بن کعب تمیمی مقرر تھِیا ہا۔ جامع مسجد ڄیڑھی ڄو قلعہ ملتان دے اندر ہئی دا ودھارا کیتا۔ شہر پناہ (فصیل وی اُساری) اَتے فنون خطاطی، نقاشی دا ودھارا تھیا اَتے ملتان دی اِیں دھرتی تے وَݙے پیمانے تے آباد کاری اُوندے دَورِ گورنری دے وݙے اہم واقعے ہِن۔ اُوندے دَور اِچ ٻہوں سارے قابل لوکاں دا عراق توں اِتھاں آ تے اَباد تھی وَنجݨاں اَتے علم و فن کوں وَدھارا ݙیوݨاں اتے ثابت کریندے ڄو ایں قدیم آباد دھرتی تے عربی تہذیب و تمدن دا وی رَلانواں اَثر تھِیا۔ ہِک واری تاں اِیں وی تھیا ڄو خلیفہ المہدی بن سلیمان بن علی ہاشمی کوں سندھ اَتے ملتان دی امارت ݙتی ڳئی تاں او خود عراق اِچ رِیہا پر عبدالمالک بن شہاب مسمعی کوں آپݨاں نائب بݨا کے رواناں کیتا۔ وَت نصر بن محمد بن اشعث خزاعی دے بعد سندھ اَتے ملتان دی امارت حضرت عباس بن عبدالمطلب دے پڑ پوتے زبیر بن عباس بن قیم کوں وی ملی۔ قصہ کوتاہ اِے ڄو عباسیہ خلافت دا یکا زمانہ ملتان اِچ علم اَتے فن دے ودھارے دا زمانہ ہئی۔ [٢]۔
محمد بن قاسم دے بعد ہِک ٻئے توں اَڳوں واری واری بنو اُمیہ دے ݙَہ گورنر سندھ اَتے ملتان تے حکمران تھئے۔ ہِک ویلا آیا ڄݙاں خلیفہ ہشام بن عبدالملک نے محمد بن قاسم دے پُتر عُمرو کُوں وی سندھ اَتے ملتان دا گورنر مقرر کِیتا۔ وَت خلافتِ عباسیہ 750ء تُوں 1258ء اِچ سندھ اَتے ملتان دی دھرتی تے سَروسوٹ (تسلسل نال) عراق دی دھرتی توں خطاط اَتے ٻئے ہنر مند آندے رِیہے۔ اِیں سانگے ݙٹھا ونڄے تاں ملتان دی دھرتی تے براہِ راست عراقی خطاطی دا ڈنکا وڄ ڳیا۔ تھیااِیں ڄو عباسیہ دَور اِچ دنیائے خطاطی دی پردھان شخصیت اِبنِ مقلہ دے شاگرد اَتے مُحبتی خطاطاں نے اِیں ملتان دی دھرتی تے آکے اِیں فن کوں ترقی ݙتی۔[٣]
ٻِیا ݙیکھو
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]حوالہ جات
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]- ↑ ماخذ ’’خطاطی اور ہمارا رسم الخط‘‘ مصنف سید یوسف بخاری دہلوی، طبع شدہ ایجوکیشنل پریس کراچی، مئی 1959ء بمطابق شوال 1378ھ
- ↑ بحوالہ مضمون: ’’ملتان سدا آباد‘‘ ۔ تحریر: حفیظ خان ۔ مطبوعہ: روزنامہ ’خبریں‘ ملتان۔ 9جولائی 2010ء
- ↑ از: "ابن کلیم" "ملتان دے لوک فنون وِچ روائتی خطاطی دا ارتقاء" (١٩٧٠ء تُوں پہلاں)، باہتمام: دبستان فروغ خطاطی (رجسٹرڈ)۔ (غیر مطبوعہ سرائیکی مقالہ)۔