بنو اُمیّہ دے دور اِچ رائج عربی فنِ خطاطی

بنو اُمیّہ دے دور اِچ رائج عربی رسم الخط

ڄݙاں حجازی عرباں نے فتحِ کوفہ دے بعد خطِ مکی اَتے خطِ مدنی کوں فنِ کتابت دے اُصولاں اَتے قاعدیاں دے نال لکھݨا شروع کیتا او طرزِ تحریر ’’کوفی خط‘‘ دے ناں نال ترقی اَتے حُسن دی منزل اِچ داخل تھی ڳیا ہَا۔ اِیہو خط شام دے ملک اِچ ہِک نویں اسلوب دے اختیار کرݨ دی وجہ نال خطِ شامی دے ناں نال جاݨا ڳیا۔ کیوں ڄو دمشق بنو اُمیہ دے دور اِچ دارلسلطنت ہَا ہِیں سانڳے ’’شامی خط‘‘ دا ظہور فطری اَمر ہَا(بحوالہ رسالہ الکتابت (ابو حیان) صفحہ نمبر29) ابو حیان نے خطِ کوفی دِیاں کئی قسماں دا ذکر وی کیتے۔ حضرت امام زین العابدین رضی اللہ عنہٗ دے نال منسوب اِیں مصحف اِچ علامتاں حرکات (زیر، زبر وغرہ) اَتے نقطیاں دیاں علامتاں وی واضحط واضح طور تے موجود ہِن۔ ہِک صفحہ اِچ  16 سطراں ہَن۔

کوفی مغربی دا اندازِ تحریر

خطِ کوفی مغربی دا تزئینی تخلیقی اَنداز

اِیں طرز کوں کوفی اُندلسی وی اکھیندے۔ مغربی دنیا اِچ خطِ کوفی کوں وݙی خوبصورتی نال لکھیا ویندا ہَا۔ اِیں رسمِ کتابت دے کئی سوہݨے اسلوب مسجدِ قرطبہ اَتے قصرِ الحمرا (غرناطہ اندلس) اِچ نظر آندن۔ مسجدِ قرطبہ دی تعمیر دا سہرا خلیفہ عبدالرحمن الراخل دے سِر تے ہِے۔ الداخلؔ کوں  سلاطینِ اندلس اِچ اُوہو مقام اَتے مرتبہ مل ڳیا ہَا ڄیڑھا شاہانِ مغلیہ اِچ شاہ جہاں کوں ملیا ہَا۔ خلیفہ عبدالرحمن نے مسجدِ قرطبہ دے بان اَتے سقف کوں اِیں خطِ کوفی توں مزیّن کرایا ہَا اَتے برِ صغیر اِچ شاہجہاں نے تاج محل کوںوِی۔ ڄݙاں ڄو تاج محل تے زیادہ خطاطی خطِ ثلث اِچ اَتے نستعلیق اِچ ہِے۔

خطِ نسخ دی ایجاد

زمانۂ قدیم اِچ ایران اِچ ڄیڑھا طرزِ تحریر ہئی اوندا ناں ہئی خطِ مسماری، وت خطِ پہلوی دا ذکر آندے ڄیندیاں سَت طرزاں ہَن دین دفتریہ، دیش دبیریہ، الکتج، شاہ دبیریہ، نامہ دبیریہ، راز سہریہ، راس سہریہ۔ بعد اِچ ابنِ مقلہ دی تقلید اِچ ایران اِچ ڄیڑھیاں جدتاں تھِیاں اِنہاں اِچ توقیع، (مناشیر) ، محقق(مطلق)، نسخ، ریحان، رقاع اَتے تعلیق ہِن۔ بعد اِچ عربی خط نسخ دے ایرانی خط تعلیق کُوں رَلا کے ہِک نواں طرزِ تحریر ایجاد کِیتا ڳیا جیندا ناں ’’نسخ تعلیق‘‘ اِی رَکھیا گِیا بعد ’’خ‘‘ حذف تھی گیا تَاں ’’نستعلیق‘‘ آکھیا ڳیا۔

خطِ نسخ دے وچ دوائر گول ہَن تاں نستعلیق دے وچ دائرے بیضوی بݨائے ڳئے، حروف دی نوک پلک زیادہ خوبصورت کر کے ’’ج‘‘ دی ڳچی باریک کیتی گئی۔ اَتے ’د، ر‘ وغیرہ دے تلویں حصے کُوں باریک نوکدار کرڈتا ڳیا۔ اِیں خطِ نستعلیق دے مُوجد خواجہ میر علی تبریزی ہَن ڄیڑھے عہدِ تیموری 77ھ، مطابق 801ء اِچ خطاط اَتے شاعر ہَن اِنہاں دے بعد میر علی مشہدی دا ناں مشہور ہِے جِنہاں کُوں سلطان حسین تیموری نے ’’قبلۃ الکتابت‘‘ دا خطاب ݙتا۔ وَت میر علی الکاتب ہروی 909ھ میر عباد الحسینی قزوینی وَت اِنہاں دے بھݨیڄے عبدالرشید دیلمی ترتیب وار خطاطی دے پنڄویں امام آکھے ڳئے۔

خطِ ثلث طرزِ بخارا

سمر قند اَتے بخارا اِچ امیر تیمور دے دور دیاں اُساریاں ڳیاں مسجداں، مقبریاں، عمارتاں اَتے درسگاہواں تے اے طرزِ تحریر نظر آندی ہِے۔ ڄیڑھی کاشی کاری اَتے پتھراں تے وی کَندہ تھیندی ہئی۔ خطِ ثلث دے خوبصورت سونے توں لکھے اِیں انداز اِچ قرآن پاک دی کتابت دا ہِک صفحہ، اُتے تلیِ خطِ کوفی دیاں تحریراں ہِن۔   ۔

۔

ٻِیا ݙیکھو

• قدیم زباناں اِچ فنِ خطاطی دی پِچھاݨ۔

• بنو عباس دا دورِ خلافت اتے ملتان دے لوک فنون۔

• عرب وِچ لوک فنِ خطاطی

• مصحف طوب قبو اَتے لوک فنِ خطاطی۔

• لوک فنِ خطاطی وِچ خطِ نستعلیق

ٻاہرلے جوڑ

• سئیں ابنِ کلیم احسن نظامی دا اُردو وکیپیڈیا تے تعارف

• سئیں ابنِ کلیم احسن نظامی (مرحوم) دا ٻِیا پورھیا

• گُلِ رعنا ادب سوسائٹی دے ٻئے کتاباں۔۔