ادب وچ تنقید دی لوڑھ

جیویں جو ہر جان کیتے ساہ گھنݨ ضروری ہے اونویں ادب آرٹ وچ وی تنقید ضروری ہے تاں جو تخلیقی کم مزید نکھرے سنور تے سݨہپ نال سامݨے آوے۔ تنقید دا فائدہ تخلیق کار کو ں ای تھیندے جو تنقید دے بعد وچ آوݨ والی تخلیقات اچ کوئی کمی نہ رہ ونجٖے تاں جو تمام نقص توں پاک آرٹ سامݨے آوے ۔ جیویں جو گھر وچ تریمت مٹی تے صبّی نال گھر دے تھاں دھوتے چمکا گھِندی ہے۔ ایو یں تنقیدی سوچ دی چھتر ی تلے تخلیق تھیوݨ والی تحریر منجھی تے مانجھی ہوئی سامݨے آندی ہے۔ ایں تخلیق کوں سنوارݨ دی خاطر کہیں بدیسی ادبی سو جھواݨ ٹی ایس ایلیٹ آکھیا ہئی جو نواں تجربہ ول ول پراݨی شئے توں بہتر ہے۔

تجربے وچ وی اتنی جان تے عام انسانی سطح تک اینکوں سمجھݨ دا اشارہ موجودہ ہے تاں ول ایہ کامیاب تجربہ ہے۔ اگر عوامی سوچ کوں نی اَپڑ سڳدا تاں ایہ تجر بہ تجربہ گاہ تک رہ ویند ے۔ ادب وچ وی جدت ہک خاص حد تک عوامی ذہناں تے سفر کریندی ہے اگر ایہ گالھ عوامی ذہنی سطح توں ہٹ کے کیتی ونجٖے تاں ایہ شہکار یا ایندی شہرت اڳی تے سفر نی کر سڳدی۔ جدید تخلیق کاری دے ایں سفر کوں ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے ݙیکھݨ ، پرکھݨ ، بھالݨ تے جانچن دی اَہر کیتی ہے۔ ایہ موضوع ایہ انگ ساݙے ویلھے دی لوڑ وی ہے ۔ جو ساݙا اجٖوکا نینگر تنقیدی رَویاں توں آشنا تھیوے تے تخلیق دے سہݨپ دے ورتا ر ے تے اٹکلا ں دی سُنجٖاݨ رکھے۔ ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے ایں تنقیدی سوجھلے کوں جدید رنگ اچ کیویں ݙٹھے اُنھاں اینکوں اپݨی کتاب ’’جدید سرائیکی شاعری‘‘ اِچ چھی حصیّاں اچ تقسیم کیتے۔ جدید شاعری دی وجوہات کیا ہن ۔

شاعراں اچ ایہ رویے کیوں آئن، جدید شاعری دے مسائل تے انھاں دے سوب بارے ایہ ڳوئڑ کیتے نیں جو ساݙی بھوئیں تے ساݙی زبان دے علاوہ لوکیں ساݙی سُنجٖاݨ کھسݨ دی شعور ی تے غیر شعوری کو شت کیتی ہے۔ جیویں جو ریاست بہاول پور وچ پنجابی آبادی کاراں دی آمد یا وت ملک وچ بݨݨ والے وݙے ڈیماں تربیلا ڈیم، منگلا ڈیم دے نیڑ ے وسڑینک لوکاں کوں ساݙی بھوئیں تے آباد کیتا ڳئے۔ چولستان اچ ریٹائر تھیوݨ والیا ں کو لاٹاں ݙتیاں ڳن۔ یاجعلی کاغذات تے روہی اچ اپر پنجاب دے لوک لاٹاں گھن تے آباد تھیندے پِن تے تل دا وسٹرینک روہیلا اونویں سُنجٖا رہ ڳئے۔ اینویں ای پاکستان بݨݨ ویلے سرائیکی وسیب اچ مہاجرین دی آبادی کاری دے علاوہ انگریز اں دی غلامی تے خوشامد کرتے جاگیراں حاصل کرݨ والے وݙے زمیندار اَڄ زبردستی سرمائے دی وجہ توں ساݙے آقا تے سردار بݨے وَدن۔ وسیب دے غریب تے شو دے لوکاں جاگیرداراں دا ݙڈھپ تے اندر دا کجھپ ، وسیب واسیاں کو ں اپݨی آواز بلند کرݨ تے مجبور کر ݙتے۔ ایں سمجھو جو ساݙے لکھاری نے اپݨی بھوئیں تے معاشی ، معاشرتی ، ثقافتی ادبی ، تاریخی تے علمی استحصال کوں جبر تے زورز للھل کوں محسو س کریندے ہوئیں اپݨی شاعری تے اپݨی لکھت دے موضو عات کو ں بدلیے۔ا تے شاعری وچ فکری تے فنی سطح تے انسان دوستی تے امن کو ں لِیکݨ دا اَہر کیتے۔ ایں طراحویں شاعری اچ ثقافتی اسلو ب دے اجرک رنگے رنگاں اچ مزاحمتی تے ملامتی تے علامتی رنگ تے انگ نتر تے سامݨے آڳئے۔ ایہ نشابر رنگ ایں ساݙی اجٖوکی شاعری دی سُنجٖاݨ بݨ ڳئے۔ ایندے وچ مختلف شاعراں ہائیکو ، سرائیکو ، نظم، کافی، انقلابی گیت تے ݙوہڑ ے وچ اپݨی جدید سوچ دے موتی پوتن، اجٖوکی شاعری اچ ظلم تے ݙڈھپ دے نظام نال نفرت ، بے انصا فی دا خاتمہ ، ملکی وسائل وچ برابر دی حصہ داری، و ڑنج تے کلنج ،بھوئیں واسیاں دا کُر لاٹ، ویݨ، غریب امیر وی وِ تھ،مال عزت آبرو، جان دا تحفظ نہ ہووݨ ، سوُ دی تے موذی نظام دا ݙنگ خاص موضوع ہِن۔ ڈاکٹر گل عباس مونڈھی مُکھ پنے اچ جدت تے سُݨہپ داویورا کیتے تے نتا ر انتار تے جدید سرائیکی شاعری دے انگ کو ں نشابر کتیس ۔

تریجھے پّکھے وچ ڈاکٹر گل عباس سئیں نے ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصرؔ تے غزل دے تو انا شاعر اقبال سوکڑی دی شاعری اچ جدید انگ ڳولین، ایہ جدید ادب نویں نکور رُحجانات دا اظہار ہے۔ اجٖوکے جدید موضوعات اچ سماجی قدراں وی بھَن تروڑ ، اجٖوکے واچھے لچھݨ کوں لِیکیا ڳئے تے انسانی معر اج تے فائز روّ یے دی وی تلاش کیتے ڳئے ہِن ۔ شاعری اچ بندے توں بندے نال اوپراپن ، دِ لاں دی وِ تھ فاصلیاں دی وِتھ تے غالب آڳئی اے ۔ اجٖوکی آپ تٹراپی ، غلام نظام توں بے زاری، اخلاقیات دا مکو ٹھپݨ، دین دھرم تے عمل دا ݙیوالہ ، بے عملی پاروں انسان دا روشا، اسطو ر ی پچھوال دی ڳول اچ اڳوال دی دُ ھند نال جڑی شاعری ساݙے ادب تے بھوئیں دی سُنجٖاݨ بݨی ہوئی ہے۔ جدید شاعری میݙے نزدیک چود ھاروں عمیق فکری نظر دا ناں ہے۔ ایہ سماجی حقوق بھوئیں و ا سیاں کو شعور ونڈݨ دے نال نال بے وسی دے ویݨ ہن ۔ ڈاکٹرگل عباس اعواݨ جدید شاعری دا مُنݙھ ڳولیندیں ایں ڳالھ تے پُجِٖن جو ایندا مُنݙھ خواجہ غلام فریدسائیں نے سو سال پہلے ٻد ھ چھوڑیا ہئی۔’’اپنی نگری آپ وسا تو ں پٹ انگریزی تھاݨے‘‘ جہیں روّیے استحصالی قوت دے چنبے گھتݨ دی اطلاع ہئی ۔ ایہ آوݨ والے وقت کتیے ہوکا ہئی ۔ خواجہ سائیں دے بعد جہڑا نرم ملائم تے کُولا چسُو لا لہجہ اختیار کیتا جیویں جو

؂ شالا کڑکی غیبی گولا (رحیم طلب)