مخمور قلندری
اصل ناں سید وسیم عباس
قلمی ناں مخمور ؔ قلندری
جمن 1970ء
تعلیم بی اے
پیشہ شعر و شاعری
فون نمبر 03440999514
جاہ پتہ کوٹلہ سیدان، ڈیرہ اسماعیل خان
شاعرِ با کمال ، سرائیکی ادب دا مان ،ڈیرہ اسماعیل خان دی پہچان ،شعری مجموعہ ’’ترشنا‘‘ دے خالق مخمور ؔقلندری سرائیکی وسیب دے مقبول ترین شاعر ہن ۔جنہاں دے اشعار زبان زدِ عام ہن ۔ غزل ، آزاد نظم تے پابند نظم ایہ آپدیاں پسندیدہ صنفاں ہن۔ مخمورؔ قلندری جئیں ویلے کوئی نظم لکھن واسطے قلم چیندے تاں اوں ویلے آمد دی ہک مسلسل بہار ہوندی ہے ،جیندے ذریعے تخیّلات دی پرواز بہوں بلندی توں چونویں الفاظ جھپ کے صفحہ ئِ قرطاس تے گھن آندی ہے، تے مخمور صاحب منظم طریقے نال انہاں کوں بالترتیب اشعار اچ فِٹ کر ڈیندن ۔جیندے نال موضوع دے مطابق نظم دا تسلسل وی برقرار رہندے تے حالات و واقعات دا وی ہک منظر اکھیں دے سامنے آویندے۔ایں حوالے نال آپ دی ہک آزاد نظم ’’جھلار‘‘ دیاں چھیکڑی چند لائناں ملاحظہ فرماؤ!
اے بابا سئیں فرمیندے ہن
ساڈے گھر دے نال کراڑاں دا
ہک کھوہ ہئی وہندا رہندا ہئی
ہک چھٹ درباری لٹھّاں دی
اِتھ پانی آن کے پیندی ہئی
او ویلا پیار پریت دا ہئی
نہ لٹھے کلمہ پڑھدے ہن
تے نہ او پانی کافر ہئی
؎ـ
وسوں تیݙی مونجھی ہے
کاں تیݙے مونجھے ہن
ٹالھی تیݙی مونجھی ہے
لالی تیݙی مونجھی ہے
کونجھ تیݙی مونجھی ہے
دریاوی مونجھاہے
؎ـ
روہ الایا
ساوݨ ساوݨ
؎ـ
بھوئیں ٻولی
ساوݨ ساوݨ
ـAnimism روحیت /مثالیت ہک پورافلسفہ ہے، جیندے وچ ایں بھوئیں دی ہرہک شئے خواہ او نباتیے، جماداتیے یاول حیواناتیے ہوون انہاں کوں جیندا جاگدا الیندا ٻولیندا ݙٹھا ویندے. انیمزم کوں کجھ لوک ہک مذہب دا ناں وی ݙیندن، اصل وچ اے ہک مذہب توں ودھ، بھوئیں مرکز فلسفہ ہے. اے او مقامی ماحولیاتی حوالہ ہے جیندے وچ بندے سمیت ایں جیاجون دی ہرہک شے کوں جیندا جاگدا تے آلیندا ٻولیندا سمجھا ویندے. اے فلسفہ اصل وچ بھوئیں دی ہر شے کوں آدر ݙیندے، بھانویں او دریاہونون، پہاڑ ہونون، پکھو تے وݨ ہون. ہرشے جیندی جاگدی تے بولیندی الیندی ڄاپدی ہے. جݙاں اساݙا اے عقیدہ ہوسے جو دریا جیندی شے ہے تاں اساں کݙاہاں وی دریاکوں کوتراناں کریسوں. جݙااساݙااے عقیدہ ہوسے جو بھوئیں، اے روہ اے وݨ جیندے جاگدے تے الویندے ٻولیندے ہن تاں اساں انہاں کوں کݙاہاں برباد ناں کریسوں.
مخمور قلندی سئیں دی شاعری اینمزم دی شاعری ہے. جیندے وچ بندہ اپݨی بھوئیں تے اوندیاں شئیں نال، بھوئیں تے بھوئیں دیاں شئیں اپݨی وسوں دے بندے نال الوینداں نظردن. قلندری سئیں دی شاعری وچ صرف بندہ آپ نئیں الویندا، بھلکہ بھوئیں، روہ، ٹالی لالی ہرشے الویندی ہے اے او ٻولی ہے جہڑی ٻولی تل وطنی ٻول تے سمجھ سگدے. دریا، دریادے ککھ کانے، روہ روہ دے ٻوٹے، کاں لالیاں، کھوہ، کھودے ڈیݙر وسوں دے وݨ تے پکھو جھئیاں چیزاں انہاں دی شاعری دے جیندے جاگدے کردار ہن.
قلندری سئیں دی شاعری اپݨی وسوں، وسوں دیاں جھئیں تے شئیں لوکاں انہاں نال جڑیاناسٹلجیادی شاعری ہے ، تے اپݨی وسوں دی نویں سراؤں دریافت تے بازیافت ہے. قلندری سئیں مکلاندی مت دا او مسیحا ہے جہڑا اج وی کتھائیں مکدے رشتیاں تے انہاں وچ مکدیاں ویندیاں محبتاں ڳولݨ ٹرا ودےـ انہاں دی شاعری ماحولیات تے اوندے سنگوڑ دی کتھا ہے. پکھواں دی چہکار دی بجائے بندوخ دیاں گولیاں داتڑکار ہے، فضاوچ پھلاں دی خوشبودی بجائے برود دی بو ہے. درخت کپیندے ویندن، جنگل ٻیلے سنگڑدے پین، شہردھگردے ویندن ـ انہاں وݙیاں ماحولیاتی تبدیلیاں ول قلندری سئیں اساݙی توجہ کرویندن ـ
اینمیزم دی طرانویں فلسفہ وحدت الوجود وی اصل وچ ایں وسوں تے اوندیاں شئیں کوں آدر ݙیندے ـ وسوں دی ہرشے وچ جݙاں خدا دا پچھانواں ڄاپسی تاں ول بندہ اوں شے کوں کینویں برباد کرسڳدے، جیندے وچ خدا دا روپ ݙسے اوشئے کیوں ناں قابل تکریم ہوسے . قلندری سئیں کوں وسوں دی ہرشے وچ خداداروپ تے حسن ڄاپدے ـ قلندری سئیں دا تصور خداوی مقامیت وچوں نسردے ـ
؎ـ
دھمی دھمی ویلے اللہ سوہݨاتلے لتھاودے
دھمی دھمی پہلے پہلے کال کڑچھی جاگی
دھمی دھمی پہلے پہلے کال کڑچھی ٻولی
اللہ سوہݨاایویں سوہݨاجیویں سوہݨی ٻوہڑ
اللہ سوہݨاایویں مٹھاجیویں تھل دے ٻیر
اے قلندری سئیں جھیاں مقامی تے تل وطنی بندہ ای تھی سڳدے جہرا وسوں دی مکدی ہرشے داارمان مکدے بندے جتلاکریندےـ
؎ـ
موئے کونجھاں موئے لالیاں دا
بندے موئے جیݙاارمان میاں
کپی ٻوہڑداکپے ٹالھیاں دا
بندے موئے جیݙاارمان میاں
اصل وچ ترش اپݨے وسیب دی بے وسی تےبے وسیلی دی شاعری ہے. ایں وسوں کوں وسائل توں ودھ مسائل دی غیرمتوازی ونڈ پاکے ازل توں ترسارکھاگے.اے ترش ودھݨ کار ہے. قلندری سئیں اوگرو ہے جہڑا ایں وسوں سے جمبوریاں (نویں نسل) اگوں ایں وسوں کوں بچاوݨ سانگے کئی سوال چیندے.
؎ـ
بول جمورا
جی استادا
ٻول جمورا وسوں والی ساول کن گئ
ڄی استادا ایں وسوں دی ساری ساول
ایں مٹی دی ساری ساول
مٹی رنگے تِݙے کھا گئے
ٻول جمورا
مالی ، بلبل باغ دا کیا تھئ
ڄی استادا
باغ کوں ٻاغ دے مالی ساڑے
بلبل دریا پار دو اݙگئ
ٻول جمورا
وسوں کیا تھئ
ڄی استادا
وسوں وچ بارود دی بو ہے
بول جمورا
مجرم کون اے
جی استادا
میں مجرم ہاں
ٻول جمورا
تو کیوں مجرم
جی استادا
مجرم میں ہاں
میڈا جرم اے
ڈس نی سگدا
مجرم کون اے
ایں بھوئیں تے کوئی اتوں قاہر نئیں ترٹا، ایں بھوئیں تے بندے نے آپ اپݨے گھرکون بھالئی ہے، ایکوں آپ اجاڑی ویندے، او آپ ای مجرم ہے.
(قلندری سئیں دا لکھ تھورا جو انہاں اپݨاں تریجھا شعری ترش دان کیتا، سئیں دی شاعری میݙی خاص دلچسپی دا باعث ہے. اے تفصیلی پڑھت دا تقاضاکریندی ہے.)
تعارف
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مخمور قلندری سرائیکی زبان دا شاعر ہے، اپنڑی وسوں اپنڑی ٹالھی تے لالی دا شاعر ہے مٹی نال عشق تے اپنڑی بولی نال محبت کریندے
شاعر اپݨی وسوں دا راکھا ہوندے اپݨی ڄݨ دھݨ اپݨیاں کھیڈاں اپݨے دریا اپݨے پکھݨو دا اساں اپݨے ٻالیں کوں ڈسݨا ہے
اساں ڈسݨا ہے دریا ساڈا ہے
اساں ڈسݨا ہے ساڈی بولی مٹھی تہوں ہے جو اے پکھیاں دے بولی ہے ہر باراں پندراں میل تے جیرے لہجے بدلدن اے کیتھائیں کوئل دی بولی ہے کیتھائیں لالی بختاں والی پئ بولیندی ھے کیتھائیں چِڑی چلکدی پئ ہے روہی ،تھل، دامان ساڈی بولی بولیندے اساں ہک بھاگ وند وسوں دے وسندڑ ہیں ساڈے بھاگ کوں بھا ناں لئ ونجے ساکوں اپݨی سنجاݨ ڈتی ونجے ساڈا ہووݨ منا ونجے
دریا وسوں دا استعارا ہے اساں جڈاں دا دریا ہے اونہہ ویلے دے ایتھوں دے ہیں جڈاں دی روہی ہے جڈاں دا تھل دامان ہے اساں ایتھاوں دے ہیں تے ایہا ٻولی ٻولیندے سے ساڈا وڈا ڈکھ اے ہے جو
کیتھائیں ساڈی روہی دی ہرݨی کوں عربی سیکھا ڈتی گئ ہے کیتھائیں دامان کوں روہ کھادی ویندن کیتھاں دریا دی مچھی دریا دی کمی کوں بارود بھریاں کنڈیاں نگلوائے ویندے پین پورے دریا وچ بارود دی بو ہے
اساں ڈسوں اپݨے بالاں کوں کوئ ہکو جہیں کپڑیاں آلی مخلوق تہاڈے کھیڈݨ دیاں جاہیں کھا گئ ہے
اساں ڈسوں اپݨے نسلاں کوں وسوں دی ساول کیتھائیں روہ دے تِڈے تے کیتھائیں مٹی رنگے تِڈے کھا گین
ساڈا اے ڈسݨ ہک ڈینہہ تاریخ بݨسی تے ہزاراں سالاں بعد دے لوک آکھسن تے سرائیکی وچ آکھسن
اچھا اچھا ہک او دور وی ہئ جڈاں ساڈی وسوں اے ݙکھ ݙٹھے ہن تے کڄھ لوک ہن جیرے اونہہ دور وچ وی آدھے ہن ساݙا دریا بچاو ساݙی وسوں بچئو ساݙی ٻولی بچاو تے او دریا وچ گند نہ ہن سٹیندے او دریا وچ پھل سٹیندے ہن
اساں اپݨے ٻالاں کوں ڈسوں اساں بہوں وڈے جاگیردار ہیں ساڈی جاگیر وچ روہی تھل دامان ہے ساڈی جاگیر وچ دریا ہن ساڈی جاگیر وچ پکھݨو ہن اساں آپ ایں جاہ دے گودے ہیں
مخمور قلندری
ڄم پل
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]دیرہ اسماعیل خان نال تعلق ہے۔ پہلی جنوری 1976 کوں ڄمے۔ وستی سید نگر درابن روڈ کوٹلہ سیدان اے وستی دیرہ اسماعیل خان دے ڈیلاہوں 4 کلو میٹر تے ریڈیو پاکستان دے ڈینہہبھاروں 1 کلو میٹر ہے
سید مخمور قلندری دے والد دا ناں سید عارف حسین شاہ ہے عارف حسین شاہ ڈویژنل اکاونٹ آفیسر ہن 2008 وچ ٹارگٹ کلنگ وچ مارے گئے ہن انہاں دے قاتل دا ناں عمران گنڈہ پور ہے جیرا کہیں مزہبی دھشت گرد تنظیم دا صدر ہئ تے مخمور قلندری دا نکے ویلے دا سنگتی ہئ مخمور قلندری دا پہلا مجموعہ کلام خزاں دی جھنڑک اوندے ناں ہئ بعد وچ جڈاں مولویاں لوگاں کوں شعیہ سنی وچ تقسیم کر ڈتا ہے تاں عمراں گنڈہ پور وی ایں تقسیم دا حصہ ہئ تے دھشت گردیاں کریندا رہے
سید عارف حسین شاہ ایل ایل بی کیتی ہئ اونہہ ویلے جڈاں گومل یونیورسٹی وچ پہلی وکالت دی ڈگری ملی او گومل یونیورسٹی وچ ڈگری دا پہلا سال ہا عارف شاہ ہک دیانت دار ، محنتی تے سوہنڑاں افسر ہا اگر کوئ شخصیت کہیں دی فیورٹ ہوندی تاں مخمور قلندری دا فیورٹ اوندا والد عارف شاہ صاحب ہے
کتاباں
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]1۔ خزاں دی جھنڑک 2001 صوبائ ایوارڈ یافتہ
2۔۔۔ ترشنا ۔۔۔ 2015
3۔۔۔۔۔ ترش. ۔۔ 2021
نمونہ کلام
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]حمد
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]دھمی ویلے اللہ سوہݨا تلے لتھا ودے
دھمی دھمی پہلے پہلے کال کڑیچھی جاگی
دھمی دھمی پہلے پہلے کال کڑیچھی بولی
اللہ سوہݨا ایویں سوہݨا جیویں سوہݨی بوہڑ
اللہ سوہݨا ایویں مٹھا جیویں تھݪ دی بیر
دھمی دھمی پہلے پہلے کالا تتر جاگا
دھمی دھمی پہلے پہلے کالا تتر بولا
کیڈی سوہݨی ٹالھی اوندی کیڈی سوہݨی جال
سب اللہ دا مال وے سائیاں سب اللہ دا مال
دھمی دھمی پہلے پہلے یکے چڑیاں جاگے
دھمی دھمی پہلے پہلے یکے چڑیاں بولے
ساڈی چوگ دا وارث اللہ اللہ چوگ دا وارث
اللہ چوگ دا وارث ساڈی چوگ دا وارث اللہ
دھمی دھمی پہلے پہلے جاگے اللہ والے
دھمی دھمی پہلے پہلے بولے اللہ والے
چھیڑ فقیرا چھیڑ فقیرا سر جیوݨ دے چھیڑ
اپݨی آپ نبیڑ فقیرا اپݨی آپ نبیڑ
دھمی دھمی کوئل جاگی کوئل ماری کوک
دھمی دھمی ککڑ جاگا ککڑ ڈتی بانگ
دھمی دھمی پہلے پہلے اکھ کھولی ہے پھولاں
بعد اچ جاگے کھوہ دے ڈیڈر بعد اچ جاگے ملاں
مخمور قلندری
جگارے
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ملک،،سجا،،
جیرے ڈینہہ توں
کن اے میڈے
یار الا دے سونہے تھئے ہن
میں اوں ڈینہہ توں
سݨدا آنداں
گھر دے نال مسیت دا ملاں
لاوڈ سپیکر اتے
جئیں اے کل کائنات بݨائ ہے
جیندے اپݨے ست اسمان ہن
اوندے گھر دا چندہ منگدے
یا ول موت دیاں خبراں ڈیندے
یا ول جیندی کوئ شے پھٹے
اوندے گھر اعلان کریندے
جیرا خبر جہان دی رکھدے
اے مسلے سب اوندے مسلے
اے چنتے سب اوندے چنتے
ساڈا مسلہ ساڈا چنتا
،،ملک سجا،،
ایکوں آکھو
اے ایندی آواز گھٹاوے
سم نئیں سگدے
مخمور قلندری
غزل
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]اکھ توں ہنجھ دی قطار آئی ہوسی
جیڑھی دامن دے پار آئی ہوسی
مونجھی مونجھی ہوا نظر دی ہے
وت سنیہا وسار آئی ہوسی
ساڈے پاسے اونویں خزائیں ہن
تیڈے پاسے بہار آئی ہوسی
کتنی ونگیں دے نال ٹولی وچ
ونگ تیڈی بزار آئی ہوسی
تھکی، تھکی ہے زندگی ساڈی
پہلے کہیں کوں گزار آئی ہوسی
کہیں دےخوشیاں دا قافلہ مر گئے
سائیں دے ہتھ ءچ مہار آئی ہوسی
کیویں نکھڑیا ہے گھر بھرانویں دا
کیویں ادھ ءچ دیوار آئی ہوسی
کتاب ترشنا وچوں
غزل
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ناں کوئ سینگھی ناں سنگتاݨی
ہر ہمسائ ہے لسی تاݨی
پیو دا راجہ ہے ب تاجا
ماء دی راݨی پیروں راݨی
پیوݨی ہے پیوݨی ہےٻس
کیا چھاݨی تے کیا آݨ چھاݨی
دنیا ساری ونگ دے وانگوں
جندڑی شوہدی ونگو واݨی
دل داماں اچ اتلی تس ہے
سکدی سک گئ تن دی لاݨی
شعر تاں آکھݨ لوظ پرندے
بیل غزل دی ہنج دا پاݨی
ول آوے ہا گزاریا ویلا
وقت کوں ڋیوے کوئ بھرکاݨی
م۔ق
۔۔۔۔۔۔ غزل۔۔۔۔
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ہر پاسوں تیݙی خوشبو ہے.
کئیں مست ہوا دے پر کھولن
ہک بال کبوتر چھوڑیا ہے، ！
ہک بال خدا دے پر کھولن
اوں آپ اجازت ڈتی ہے
اوں آپ گناہ دے پر کھولن
ہک چہرہ ہے جیہڑا ایں لگدے!
کئیں بلہدی بھاہ دے پر کھولن
میݙی چیک اسمان تے ونجݨا ہئ
میڈی مونجھ الا دے پر کھولن
مخمور قلندری
Makhmoor Qalnadry
۔_
کوئی ہووے ہا
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]کوئی ہووے ہا
جیہڑا آکھے ہا
گھر شام کوں جلدی آیا کر
تیڈے نال دے سینگھے ڈیکھ تاں سہی
کوئی چندر دے سیراں کر آئے
کوئی تارے تروڑ آسمانوں آئے
کوئی روہ دی چوٹی چم آئے
کوئی قید ہوا کوں کیتی پئے
تیڈے نال دے سینگھے
آکھ کرائیں کوڑیجے ہا
کوئی ہووے ہا
جیڑھا آکھے ہا
توں اتنی سگریٹ کیوں پیندیں؟
تیڈا چہرہ پیلا کیوں تھی گۓ؟
ونج گھر دو ونج، میڈے آندیاں تئیں
تیں گھر توں بہر نکلنا نئیں
جیں ویلے گھر دو آوے ھا، سمجھاوے ہا
کوئی ہووے ہا، جیڑھا آکھے ہا
تیڈی رات دی روٹی ٹھر گئی اے
مخمور زمانہ ٹھیک نوی
گھر شام کوں جلدی آیا کر
میکوں بابا اج احساس تھئے
کوئی ہووے ہا، جیڑھا آکھے ہا
سندھو تیڈی سیڑھ اتے
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]سندھو تیڈی سیڑھ اتے بیڑی اساں ٹھیلی ہے
نیلے نیلے پاݨی وچ پھول اساں لوڑھے ہن
سندھو تیڈی خیر اساں دم دم منگی ہے
مچھی اساں نپی نی پونگے اساں چھوڑے ہن
دیگری دا ویلہ ہے کندھی اتے میلہ ہے
کونجھیں ذی قطار ہے ہنساں دے جوڑے ہن
چوڈویں دا چن ودا سپیاں گلیندا ہے
ریت ہے رات ہے میں ہاں مکوڑے ہن
کاشی؛ تیڈا ،، ڈپھی ،، والا بیٹ ایویں وسے پیا
منجھیں ذے مہاگاں ـکلے ، ـکلے اتے گھوڑے ہن
__________،،،،،،،،،،،،،،______________
شعر
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]رات ساڈی روہ دی چوٹی اتے لنگھی ھے
ـکڑی ـکڑی ݙیوے جیویں تارے لتھے ودے ہن
پروں کوئ کماݨ وچ تیر چھکی بیٹھا ہے
ہرݨی دے نال ٻال سارے لتھے ودے ہن
رات ایویں لہندی پئ ہے جیویں کوئ آیت ہے
ویلہ ہے نزول دا سپارے لتھے ودے ہن
اوٹھاں اوتے گھر لڈے چھیو چھیو بولدے
دنبیاں سمییت ونجارے لتھے ودے ہن
-----------------------------_---------------------------------
مݨکے مݨکے ڳل مݨکے مݨکے
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مݨکے مݨکے گل مݨکے مݨکے
پیراں دے وچ گھنگرو چھݨکے
انگلیں دے وچ مندریاں چھلے
نیناں دے وچ تس درشن دی
اندری اندر ݙیوے بلے
ہنج دے قطرے وچ دریا ہے
تار سمندر دریا تلے
درشن والی خالی تس ہے
خالی تس ہے ساݙے پلے
نظم
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]او نئیں منیندا
او نئیں منیندا
جو اوندی خاطر
میں اپݨی محفل
نشے تماشے
سبھے جوانی دے جشن چھوڑن
او نئیں منیندا
جو میڈیاں ذولفاں دی ساری کنگھی ونجیج گئ ھے
تے میڈے ماضی دی کالی کاپی
کئیں دھوڑ دے وچ پوریج گئ ہے
او نئیں منیندا
جو میں محبت دے گھاٹے جنگل دی آدھی وچ ہاں
میں درد نگری دا ہک مسافر
اوں شاد نگری دے واسی کولوں
جو لہظہ منگیے تاں کیا چا کیتم
گناہ چا کیتم
میں روز وسبے دے پرلے بن تے
اے کالیاں رات کوں آکھ آنداں
او آ ونجے تاں ڈسئے چا اوکوں
اکھئے چا اوکوں
جو روز مخمور آ کے ایتھاں
تیڈے ناں دیاں صدائیں ڈیندے
دعائیں ڈیندے
بابا سئیں فرمیندے ہن
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]بابا سئیں فرمیندے ہن
ساڈا ویلہ چنگا ویلہ ہا
ساڈا ویلہ سادا ویلہ ہا
ساڈے ویلے پگ دی قیمت ہئ
ساڈے ویلے ڳال انگوٹھا ہئ
ساڈے ویلے پردہ اکھ وچ ہئ
ساڈے ویلے گھریں اچ باریاں ھن
ساڈے ویلے یاریاں یاریاں ھن
ساڈے ویلے قاصد پکھݨو ہن
ساڈے ویلے وقت پچھاویں اچ ہا
دھوں ڈس ڈیندے ہن وسوں دی
ساکوں تارے رستہ لیندے ہن
اے بابا سئیں فرمیندے ہن
جتھ شہر دا چوک ہے اوں ویلے
اتھ ساڈے جوڑے واہندے ہن
جتھ کوٹھی ھے سرداراں دی
ایں ڄاہ تے بوھڑ ہوندی ہئ
ڄتھاں ہاڑ اچ مال بدھیندا ہا
بابا سئیں فرمیندے ہن
ساڈے گھر دے نال کراڑاں دا
ہک کھوہ ہئ واہندا راہندا ہئ
ھک چھٹ درباری لٹھاں دی
اتھ پاݨی آݨ کے پیندی ہئ
او پیار پریت دا ویلہ ہئ
نہ لٹھے کلمہ پڑھدے ہن
نہ کھوہ دا پاݨی کافر ہئ
کھوہ دے بیت۔۔۔ کتاب ترش وچوں۔۔
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]کلہی بوہڑ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ااج وی کھوہ تے
پورے کھوہ تے
آدم بو دا بھئو پھردا ہے
کھوہ دی ٻیر آخری گالھڑ
کھوہ دی ٻیر کوں چھوڑ گیا ہے
کھوہ دا پپل۔۔ کھوہ دیاں ڄالیں
کہیں وݨ ویڑھ دی ویڑھ اچ آ گئے
ڋریاں ڋریاں کھوہ دیاں پریاں
اڋ گئیاں کوہ قاف دے پاسے
کھوہ دی راکھی
کھوہ دے راکھے
کوئ پتہ نئیں کنتے گئے ہن
روہ دو اڈ ڳئ کھوہ دی ماکھی
روہ دے ڋینبھو
قابلی ڋینبھو
کھوہ دے ڳل تے پہرے ڋیندن
کھوہ دے چار چدھاروں کھکھریں
کھوہ دا نانگ وی
کھوہ دیاں چڑیاں
کھوہ دی لالی
کھمباں سودھی نڳل ڳیا ہے
تابع تھی گئے کاݨے دیہہ دے
کھوہ دی بوہڑ کلہی رہے ڳئ
،،ہر شے تسی،،
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]پاݨی
کھوہ دا پاݨی
سارا پاݨی
کھاتا پاݨی
گاڊھی
کھوہ دے ڳل دی
ڳاڊھی
کھوہ دے تل وچ
بھنی ہئ ہے
کھوہ دا ٻوکا چھوڑ کے آخر
ٻاہروں بھر ڳئے کھوہ دی رسی
کھوہ دے اندر کوئی بد بو ہے
کھوہ دے باہر
ہر شے تسی
کوکڑی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]کتاب ترش وچوں
دھمی دھمی جاگا میڈے کھوہ دا کاگا
ٹلیاں نی وجیاں چپ ھے مہاگا
میڈے کھوہ دیاں چھائیں ، چھائیں ہیٹھ قسماں
میڈے کھوہ دی بوھڑ ،بوھڑ تے دھاگا
میڈے کھوہ دا ویلہ چگے آن گرجھاں
نر بھاگ تھی گئے میڈا کھوہ سبھاگا
میڈے کھوہ دی بلبل میڈے کھوہ دی سیتا
میڈے کھوہ دی کوئل میڈے کھوہ دی رادھا
مخمور قلندری
ڈوجھی۔۔ کوکڑی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]تسی تسی ٹالھی تسے کھوہ دے گل تے
تسی تسی لالی تسے کھوہ وچالے۔۔۔۔۔۔
راکھی ناں راکھے ٹلیاں دی چپ ہے
بھاڃڑ کوں رہے گئے ٻاریں دے بھالے
میڋا کھوہ وکئو تھئے بر تھئ حویلی
ڋیوے اموندھے جالاں تے ڄالے
میڋے کھوہ دیاں چھائیں میڋے کھوہ دی چھپری
میڋے کھوہ دیاں ٻیریں رب دے حوالے
اللہ کھوہ وساوے میں آپ گھنساں
ویݨی دیاں ونگاں کناں دے والے
تریجھی۔۔ کوکڑی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]تسی تسی ٹالھی تسے کھوہ دے ڳل تے
کوئ لوط چنبڑی پاݨی دی ول تے
کوہ قاف ول ڳئے میڋے کھوہ دے پریاں
چڑیاں دی چپ ہے اچڑے پپل تے
کہیں روہ دو اڋ ڳئے میڋے کھوہ دی ماکھی
میڋے کھوہ دے طوطے موئے آݨ تھل تے
سرمی نئیں رادھی کݨکاں نئیں رادھے
میڋے کھوہ دے گیدے نئیں آئے ول تے
میڋے کھوہ دی جھنگی جھنگی دے بغلے
جھنگی دے بغلے سندھڑے دے تل تے
چوتھی۔۔۔۔ کوکڑی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]تسے کھوہ توں اڋ گئے چڑیاں دے جوڑے
سک گئ ہے ڄنڈی مر گئے مکوڑے
میڋے کھوہ تے چنبڑی وݨ ویڑھ تس دی
وݨ وݨ دے لڑیاں دی رس نچوڑے
ناں ساوی تھئ ہے ویڑھے چنبیلی
ناں گجرے کیتے کہیں پھل تروڑے
ول کہیں وی لڑ نئیں پینگھاں ہنڈایاں
ول کئینی کھیڋے لاڋو ٻلوڑے
ناں ہل پنجالی ناں زین ٹلیاں
ناں نیلے منجھیں ناں اتھے گھوڑے
ٻولی ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کئ تاں ٻولی ٻول
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کن ڳئے کھوہ تیڋے دے ڃوڑے
ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کن ڳئ کھوہ تیڋے دی رادھی
آکھ ڑی ٹالھی آکھ ڑی ٹالھی کجھ تاں توں وی آکھ
ٻول وے طوطا پنجرے والا کیا شے ہے آزادی
ٻولی ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کئ تاں ٻولی ٻول
لالی میڋے کھوہ دی کالی ست زباناں ڃاݨے
ست ست گاوݨ، گاوݨ والی کیویں چپ تھی گئ ہے
ڄیویں سارے کھوہ دی ٻولی چوری تھی ڳئ ہووے
ڃیویں کہیں دا کئ مر ویندے ایویں چپ تھی گئ ہے
ٻولی ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کئ تاں ٻولی ٻول
ٻولی ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کئ تاں ٻولی ٻول
کاگا میڋے کھوہ دا کاگا کٹھے کر تو کاگے
کھوہ دی راکھی کھوہ دے راکھے چوری کر کے بھاگے
کھوہ دیاں ٻھیڈاں تھی گیاں ہن پار دے ناہر حوالے
کوئ تاں کھوہ تے ہووے پیا کوئ تاں کھوہ تے جاگے
ٻولی ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کئ تاں ٻولی ٻول
کوئل میڋے کھوہ دی کوئل کوئی تاں بیت سݨا
پیر فرید دی کافی یا ول بابا بولے شاہ
کوئل میڋے کھوہ دی کوئل توں تاں چپ ناں تھی
لطف علی دے سراں وچوں سچل سئیں کوں گا
ٻولی ٻول وے پکھݨو کھوہ دا کئ تاں ٻولی ٻول
ناں مال ناں ماہیوال ہے---
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ناں مال ناں ماہیوال ہے
کڈاں دا مویا کال ہے
ٹلی ولا کوئ ٹنگ ناں تھئ
ویݨی تے نویں ونگ ناں تھئ
در کن نئیں بھالے تھی سگدے
جالے نئیں کالے تھی سگدے
چلہے دے وچ دھون نئیں ریہا
پلے دے وچ بھوں نئیں ریہا
سرمی ہنڈایاای ساگ نئیں
ساڈا او پہلا بھاگ نئیں
ہے گھپ اندھارا جھوک تے
ماچے نئیں نکھتے چوک تے
سیندھیں دے سر وچ دھوڑ ہے
ویہڑا بہارݨ کوڑ ہے
ہتھیں دی مہندی لہہ گئ
کجلے دی قطرہ ویہہ گئ
خالی سفیلاں تھی گئیاں
دھر دھر دلیلاں تھی گئیاں
ہائے ہائے او ویلے راج دے
ہائے ہائے او برتن ڋاج دے
لیپے تے چوہے نئیں بچے
پیپوں تے لوہے نئیں بچے
سینگھیاں دے ہݨ او سنگ نئیں رہے
ساڋے او پہلے رنگ نئیں رہے
ناں زلف ول والی اڑی
تھی تھی پھراں ڳالھی اڑی
چنی دے تارے ترٹ گئے
سارے سہارے ترٹ گئے
اساں تاں سینگھیاں کے گئے
اساں تاں سینگھی لٹ گئے
سندھو تیڋی سیڑھ اتے ٻیڑی اساں ٹھیلی ہے
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]سندھو تیڈی سیڑھ اتے بیڑی اساں ٹھیلی ہے
نیلے نیلے پاݨی وچ پھول اساں لوڑھے ہن
سندھو تیڈی خیر اساں دم دم منگی ہے
مچھی اساں نپی نی پونگے اساں چھوڑے ہن
دیگری دا ویلہ ہے کندھی اتے میلہ ہے
کونجھیں دی قطار ہے ہنساں دے جوڑے ہن
چوڈویں دا چن ودا سپیاں گلیندا ہے
ریت ہے رات ہے میں ہاں مکوڑے ہن
(مخمور قلندری) Makhmoor Qalnadry
اللہ کرے خیر بہوں ابالھی ویندی پئ ہے
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]اللہ کرے خیر بہوں ابالھی ویندی پئ ہے
شام دا ویلہ ہے تے لالی ویندی پئ ہے
چلہے اتوں چھاں گئ نلکے تے دھپ ہے
گاڈے اتے ویڑھے والی ٹالھی ویندی پئ ہے
جت تیڈے اٹھاں دی قطار ایویں جاپدی
پپلاں دی جیویں کوئ پالی ویندی پئ ہے
پروں کوئ تانگ جیندی خوشبو دے ہلے ہن
مہندی والے ہتھاں وچ تھالی ویندی پئ ہے
تار کندھی والا وڈا گھر ملکانڑی دا
لسی والی ڈولی جتھوں خالی ویندی پئ ہے
مخمور قلندری
مخمور قلندری دا چیف آف دی آرمی سٹاف کوں کھلا خط
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مخمور قلندری دا چیف آف دی آرمی سٹاف کوں کھلا خط
26 اپریل 2021
محترم جناب چیف آف دی آرمی سٹاف
اسلامی جموریہ پاکستان
جان دی امان ہووے
توں تاں بادشاہ ہیں
اسلام علیکم
سلام دے بعد عرض اے ہے ڃو امید ہے تساں خیریت تے امن دے نال ہوسو تے ساکوں خیریت تے امن دی اشد ضرورت ہے
سرکار جیویں جیویں ساڋے شعور دی اکھ کھلدی آندی ہے ساکوں ٻہوں ساریاں شئیں صاف ڈسݨ لگ گئے ہن
محترم چیف صاحب میڈا تعارف اے ہے جو میں ہک دھرتی واس ہاں ایں وسوں دا شاعر ہاں تے وسوں میکوں مخمور قلندری دے ناں نال جاݨدی ہے میڋا گھر اسماعیل دے دیرے وچ ہے تے میں اتھاں اوں ویلے دا ہاں جڋاں دی زمین ہے
سرکار تساں تاں۔ قلعے وچ محل وچ ،ٹینک ۔وچ، بکتر بںد وچ یا جہاز وچ ہوندے ہیوے اساں اپݨی وسوں تے اپݨے لوکاں نال زمین تے راہندے سے جیری ساڋے تے تنگ تھیندی ویندی ہے جان دی امان ہووے تاں کجھ ڋکھ ہن جیرے ڋسݨا چاہندے سے
سرکار ساکوں سمجھ نئیں ہئ آندی جیرے ساڋے شہر دے ٻالاں دیاں کھیڋݨ دیاں جاہیں ہن جیرے ساڋے شہر دیاں سوہݨاں جاہیں ہن اناں تے تہاڋے لوک قبضہ کریندے ویندن تہاڈے دفتر یا بارکاں بݨدے ویندن
تساں ب شک چیف آرمی ہو جنگاں لڑو دنیا فتح کرو بھلا سرکار اساں تاں شاعر ہیں اساں جنگجو نسے اساں صرف اونہہ جاہ دے سونہیں ہیں جیری ساڋی جنم بھومی ہے جتھاں اساں جمے ہیں جیری ساڈے اندر ٹردی ہے
ساڋی جنم بھومی ساڋی وسوں ساڋے دیرے تے تہاڋے لوک قبضہ کریندے ویندن تے اساں اتنے کمزور تھی گئے سے جو اے گال تہاکوں وی نسے آکھ سگدے
ساڋا مسلہ اے ہے سرکار ڄو ہݨ اساں اونہہ راہ توں وی نسے لنگھ سگدے جتھاں چھوٹے ویلے اساں سنگتی اپݨی اپݨی سائیکلی تے چڑھ کے دوڑاں دے مقابلے جیتے ہیں جیندی خوشی کہیں گولڈ میڈل توں زیادہ ہئ
اساں کئیں واری جیرے رستے تے اے شرطاں لا کے بھجے ہیں ڄو کون پہلے دریا تے پہنچدے جیرا ہار گیا برف دا گولا(چسکی ) کھویسی اساں ہݨ اونہہ راہ توں نسے لنگھ سگدے ہݨ اوتھاں کہیں ٻال دی سائیکل نئیں چلدی تہاڋے ٹینک چلدن
جتھاں ساڋے سینما ہن تے کیتھوں کیتھوں دیرہ وال آندے ہن اپݨے من دیاں مونجھاں مارݨ او وی بارکاں بݨ گین یا ول تساں اناں لوکاں تے ویچ ڈتے ہن جیرے کہیں روہ توں لتھن جیرے ایتھوں دے ناں ہن
سرکار جیرا ساڈا پولو گراونڈ ہئ ساڋے دیرے دا سب تُوں وڋا گرونڈ اوتھاں تہاڋے ہیلی کاپٹر لہندن ہݨ ساڋے ٻال اوتھاں نی کھیڈ سگدے جتھاں 12,12 ٹیماں اکٹھیاں کھیڈدیاں ہن تساں ساکوں او پولو گرونڈ تاں ولا ڋیوو
پولو گراونڈ توں پہلے ہک ٻور لگا ہویا ہوندا ہئ صادق عدیل فرشتے دی ہٹی دے پچھوں
ایں بور دے اگوں سڑک ہئ جیری اونہہ ٻور تک ویندی ہئ جیرا مڈوے دے پچھوں ہئ ایں سڑک کوں ٹھڈی سڑک آدھے ہن ایں سڑک تے سندھ ساگر دیاں ٹھڈڑیاں ہیلاں ہوا دیاں دیرہ والا دے والاں کوں کنگھیاں کریندیاں ہن ہوا سیندھ کڈھدی ہئ
ایں روڈ نال بہوں ساریاں دیرہ والاں دے بہوں سارے جزباتی رشتے ہن ہݨ اناں رستیاں تے وی تہاڈیاں بارکاں ہن تہاڈیاں کندھاں ہن
محترم جناب چیف آف آرمی صاحب
ہݨ اساڈے کول سندھو سئیں دی مݨ بچ گئ ہئ او وی ہݨ مکمل تہاڋے قبضے دے وچ ہے ڈکھ اے ہے جو جیرے ویلے اساں اپݨے شہر وچ اپݨے دریا تے ویندے ہیں تاں او لوک ساڋے کول تلاشی کریندن ساڋی سنجاݨ منگدن جیرے اتھوں دے نئیں جنہاں نال ساڋی زبان ساڋا جݨ دھݨ ساڈی کھیڈ ساڈے کپڑے وی نئیں ملدے او پچھدن توں کون ہیں جنہاں کول اے سوال اساں پچھݨا ہئ ڄو تو ساڋے پاسے کیا کرݨ آیا ودیں
تساں ساڋے دیرے آݨ کے ڈیکھو
دھپاں آلے ٻن توں گھن کے میکݨاں آلے ٻن تک تہاڈا قبضہ ہے دریا تے
چیف آف آرمی صاحب تہاکوں کیا پتہ دھپاں آلے ٻن دی چس دا
اے تاں ساڋے شہر دا ہک پاسا ہے سرکار ساڈا شہر تاں پھولاں دا سہرا ہئ ایں سہرے دی خوشبو سہرے دے پھول اساں ہیں سرکار ہار ترٹدا پئے پھول مرجھا گین
ساڈے شہر دیاں ساریاں سوھنڑیاں جھائیں تساں مل گئے ہیوے
میکوں یاد ہے ہک ہاتھی پارک ہوندا ہئ جیرا اجاں وی ہے بھل او ساڋے ٻالیں کیتے نئیں میڈا دل آدھے میں اپݨے بالاں کوں او پارک ڈکھاوں جتھاں ساڈا نکا ویلا گزرے بھلا تیڈے نزدیک جذبات دی کیا اوقات ہے تہاڈے نزدیک جذبات دا کیا احترام ہوسی میں پچھلی عید تے ساری ڈیوار تیڈے پہرے داراں کوں اے منت کریندے گزاری ہے جو اج عید دی ڋیوار ہے میڈا دل تھیندے میں اناں سڑکاں کوں ڈیکھاں جتھاں میڈا نکا ویلا گزرا ہےجتھاں میں سائیکلی چلائ ہےجتھاں میڈی جوانی سنگت نال ٹھکارے مریندی ہوئ لنگھی ہے جتھاں میں فلماں ڈٹھیاں ہن بھل تیڈے پہرے دار میکوں پاگل آکھ کے سوٹیاں مارن
کجھ ڈیواراں توں ولا دریا وچ ہک دیوار اساری ویندی ہئ ہے ہک نواں ٻن بنڑدا پئے ایں ٻن نال دریا دا ہک پورا چھاڑا بند تھیندا ہے تے ہزاراں ایکڑ زمین ولا تہاڈے کول لیلامی دے کیتے آندی پئی ہے یا ول پتہ نئیں ایں ٻن دا کیا فائدہ چیندے ہیوے تساں ایں دریا تے قبضے نال وی تہاڈا من نئیں بھریجا
تساں پرلے پاسوں ٹانک اڈے توں تھیندے ہوئے وستی درکھاݨہ والی دے پچھوں تے ایویں ٹانک روڈ نال ظفر آباد تک پہنچ گئے ہیوے تے تھوڑا تھوڑا روڈ بند کریندے کریندے سارا مل گئے ہیوے قلعے دا رقبہ اتنا زیادہ تاں ناں ہئ سرکار ہݨ تساں ایں تاں ناں کرو
سئیں اے گالیاں تہاکوں کوئ وی نئیں کر سگدا
کہیں کوں اپݨی نوکری دی فکر اے
کوئ ڈھکیجݨ توں ڈردے کوئ مریجݨ توں ڈردا ہے کہیں کوں اپنڑے گھر بار دی کہیں کوں اپݨے بالاں دے در بدر تھیوݨ دی چنتا ہے
میں ہک شاعر تے میں جتھاں راہندا ہاں او جاہ دا ناں اسماعیل دا دیرہ ہے میڈی فکر اپݨے دیرے دی اپݨی جنم بھومی دی اپݨے لوکاں دی فکر ہے صرف اپݨی فکر میڈا مسلہ نئیں
سئیں تساں میڈے دیرے آؤ تساں میکوں ہک دیرہ وال جیرا سرائیکی الویندا ہووے کوئ ہک دیرہ وال ایہو جہیاں گول ڈیوو جیندا کوئ ناں کوئ اپݨا قتل ناں تھیا ہووے
ساڋے دیرہ وچ کوئ وی گھر نئیں بچا جیرا زخمی ناں ہووے کئیں دا چاچا کہیں دا ماما کہیں دا بھرا تے میڈا بابا
گالیاں بہوں ساریاں ہن اے جہیاں گالیاں ہن اے جہیاں سوال ہن جیرے موت ہن کوئ نئیں چیندا او سوال تے انہاں وچ ہک اے سوال وی ہے جیرے ویلے دھشت گرد دیرہ اسماعیل خان دی جیل بھنیندے پئے ہن تے او جیل جیری شہر دے وچ ہے جیری تہاڈے توں ہک کلو میٹر وی دور نئیں اوں ویلے تساں کیتھاں ہاوے
بہوں سارے ایہو جہیاں سوال ہن جیرے عام آدمی دی موت ہن جڈاں تہاڋے چوکیاں کائنہ ہن اونہہ ویلے امن ہئ اے اپݨے چوکیاں ولا گھنو ساکوں اپݨا امن ولا ڈیوو
میکوں وی پتہ ہے میں کئیں آݨ سونہی گولی دا نشانہ تھی ونڄݨے او گولی دھشت گرد دی ہوسی یا ول ۔۔۔۔۔ ؟ نئیں پتہ
بہر حال محترم جناب چیف آرمی صاحب میکوں ہک گال دی سمجھ نئیں آندی پئی ہک ویلا ہئ ہک دور ہئ اساں نکے نکے ٻال ہوندے ہاسے کڈاہیں کڈاہیں پاک فوج دی ڳڈی ٹپدی ہئ اساں وستی دے ٻال قطار اچ کھڑ کے اناں دا آدر کریندے اناں تے پھول سٹیندے ہاسے سلوٹ مریندے ہاسے تے ہݨ ساڈے بال پاک فوج دی ڳڈی ڈیکھ کے گھر اچ وڑ ویندن یا لک ویندن اے قصور کیندا ہے
جناب عالی تساں تاں ریٹائرمنٹ دے بعد روہی وچ تھل دامان یا بلوچستان وچ کیتھائیں سرکاری زمین دی سیکڑاں کنال دی اراضی الاٹ تھئ ہوئ لاٹ تے لگے ویسو اساں جیکر دیرہ چھوڑوں تاں ساڈے کول کوئ وی ٻیا پاسا کونی
ساڋے ست نسلاں دے قبراں وی
ساڋی رادھی وی
ساڈے گھر وی ہن
ساڈا دریا وی
کوئ دریا چھوڑ کے ویندا ہے
اذ
دیرہ وال
بیت باز ۔۔۔ مخمور قلندری
لکھت وقاص بلوچ۔۔۔مخمور قلندری دا نظریہ جمالیات
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]سیاسیات وچ جان لاک فطرت دا تصور ڈتے جتھاں او اہدے فطرت اوں ویلھے نشابر تھیندی ایہ جتھاں معاشرہ حکومتاں، سلطنتاں، اقتدار دے تسلط کنوں آزاد ہووے۔ اینجھے فطرت دے ظہور کوں تصور وچ گھن آونؕ میڈی خاطر مشکل تھیندا ہا کہ اینجھی فطرت دی حالت کڈاہیں نہ پڑھی ہاسے، نہ سنڑی ہاسے اَتے نہ ڈٹھی ہاسے۔ دنیا داری وچ رہ ونجنؕ نال ایہ گالھ اگو نہ ٹری تے اتھائیں میڈے چیتے وچ میڈے تحت الشعور وچ دفن تھی گئ۔ چند ڈیہاڑے پہلے قلندری صاحب محبت نال ساکوں اپنی نویں چھپی شاعری دی کتاب "ترِش" سانجھ کیتی۔ ایں شاعری ساڈے چپ تھئے تحت الشعور دے آثار پٹیے تے کھنڈوریے۔ ساکوں محسوس تھئے جو فطرت جتھاں سیاسی مقاصد دا دخل نہ ہووے او قلندری صاحب دی کتاب وچ صحیح معناں وچ نشابر ہے۔ جان لاک دی فطرت وچ صرف انسان کوں دخل ہا لیکن "ترِش" کوں پڑھ کے محسوس تھیندے فطرت دی ہستی صرف انسان دے عنصر دے ظہور دا ناں نئیں بلکہ اے فطرت جیکوں قلندری سئیں روہی اَتے تھل دا ناں ڈیندن انہیں وچ انسان دا کردار ٹرشری یا کوارٹرنری لیول دا ھ۔ ایں فطرت کوں بنؕاونؕ وچ پہلا کردار پھلاں، پکھوواں، حشرات اَتے دریاواں دا ہے۔
دھمی ویلھے اللہ سوہنؕا لتھا ودے
دھمی دھمی کوئل جاگی کوئل ماری کوک
دھمی دھمی ککڑ جاگا ککڑ ڈتی بانگ
دھمی دھمی پہلے پہلے اکھ کھولی ہے پھلاں
بعد اچ جاگا کھوہ دا ڈیڈر بعد اچ جاگا ملاں
قلندری سرکار دا جگ جمالیات دے نویں زاویے ڈکھیندے۔ بوہڑ، ٹالھی، کال کڑِچھی، کھوہ، لانیاں، ڈیڈر، پھلاں نال آباد ایہ جگ بندے کوں ڈسیندے جو فطرت دی تکمیل اناہیں شئیں نال تھیندی اے، فطرت کیتے انسان دیاں مصنوعی چالاں ساریاں بے معنی ہِن۔ انسان دیاں نمائشی کارستانیاں حکومتاں، بادشاہتاں ، بندوخاں، ہتھیار، فطرت دی تکمیل دی سراسر نفی ہِن۔ مخمور قلندری دی شاعری وچ اہم جمالیاتی پہلو سچ دا پہلو ہے۔ قلندری مٹی جایا ہے، اوکوں اردو دے درباری شاعریں آلی کار کہیں دے جھوٹے قصیدے آکھنؕ دی لوڑھ کینی۔ اِت واسطے مخمور دے قلم وچوں جیہری گالھ نکلدی ایہ او پوِتر ہوندی ہے، ہر بیت کھیر دھوتا ہوندے۔ او ہر قسم دیں سیاسی چالیں کنے آزاد تخلیق کار ہے۔ ایں واسطے میکوں اے آکھنؕ کے کوئی عار کینی کہ قلندری دی شاعری کم از کم اردو دے ہر شاعر کنیں وڈی جمالیات اَتے سنؕہپ رکھدی اے۔
کھوہاں تے پکیاں واڑیاں
کوئل سنؕاوے گیت وو
گیرے مریندن تاڑیاں
انگل تیں سَر دا چیر وو
سینگھیاں چا چنیاں پاڑیاں
چلہے اتوں چھاں گئ نلکے تے دھپ ہے
گاڈے اتے ویڑھے والی ٹالھی ویندی پئ ہے
تھل میڈا آپنؕا تلور میڈے آپنؕے
ساوے ساوے کھگلاں دے بور میڈے آپنؕے
بغلا اپنؕی گچی کھن کے
ہولیں ہولیں ٹردا ویندے
اہدا ویندے
ساونؕ آ گئے
سینگھی سینگھی ساونؕ آ گئے
مٹی دی خشبو دے ہُلے
سِنے گوہے سِنے چُلہے
بال ونڈاون چنؕے پھُلے
وحدت الوجود دے قائل مخمور کوں فطرت دے ہر جسم اچ ای نئیں پکھڑوواں دی آواز اچ ای اللہ نظردے۔ پھلیں دی شبنم وچ تے کلیاں دی خشبو وچ، ڈھول دی تھاپ اچ، اتے ٹلیاں دے کھڑکار وچ رب ڈسدے۔
اللہ سوہنؕا ایویں سوہنؕا جیویں سوہنؕی بوہڑ
اللہ سوہنؕا ایویں مٹھا جیویں تھل دی بیر
پھل سرمی وچ اللہ میاں بہوں پیلا ہے اللہ
میں ڈٹھا ہے اللہ میاں میں ڈٹھا ہے اللہ
گرجے اندر اللہ میاں مسجد مندر اللہ
گوتم اندر اللہ میاں گالھے اندر اللہ
رب کوں کڈاہیں وہم دے بکل وچ تے کڈاہیں راتیں دے خواب وچ اَتے کڈاہیں بندے دے باطن وچ گولنؕ آلے قلندری کنوں کیویں تھی سگدا ہا جو اوکوں کہیں مادی اَتے فطری شے دے وجود کوں مسمار کرنؕ دا ارمان نہ تھیوے ہا۔ اِت واسطے ٹالھی دے کپیجنؕ دا ارمان اوکوں اوں بندے جیڈا لگدے جیندے وچ رب وسدے
موۓ کونجھاں دا موۓ لالیاں دا
بندے موۓ جیڈا ارمان میاں
کپی بوہڑ دا کپے ٹالھیاں دا
بندے موۓ جیڈا ارمان میاں
وڈا بندہ او نئیں ہوندا جیہرا اپنؕے محرومیں دا واویلا کرے، اپنی گالھ کوں سیاسی بنیادیں نال منواونؕ دی کوشش کرے۔ وڈا بندہ او ہوندے جیہرا اپنؕے مقدمے وچ جمالیات رچاوے۔ او ڈسے کہ میڈی بھوئیں دے ہر پرت وچ کتنا سُنؕہپ ہے۔ اتھو دی تَس وی ڈاڈھی قیمتی ایہ۔ ایں سُنؕہپ دی خشبو خود بادشاہ، جیہرا ہر وقت استعمار بنؕ کے رہندے، دی قوتِ شامہ کوں بیدار کرے جیں توں بعد خود ان آکھے یار توں سچا ہیں۔ میں کوڑا ہاں۔ قلندری کہیں وڈیرے، سردار، وزیر، مشیر در تیں ونج کے انہیں کوں گلہ نئیں ڈیندا بلکہ او اپنؕی گالھ وچ خشبو بھریندے۔ بادشاہ کوں اوہا خشبو ونج ڈسیندی اے جو ساڈے نال رل کے بہہ ساڈی وسوں دے تہذیب اچ رل کے ڈیکھ تیڈے چیتے وچ ایں دھرتی دی تَس دا ادراک تھیسی، تیکوں حکایت ملسی، تیکوں دانش ملسی۔ ورنہ قلندری دی خودداری ہے کہ او آپنؕی تَس دی وی قیمت نئیں لیندا۔ آپنؕا آپ نئیں وِچیندا۔
تس میڈی آپنؕی ہے مینہ میڈا آپنؕا
دیگری دا رٹھیا سرینہہ میڈا آپنؕا
شام میڈی آپنؕی اسور میڈے آپنؕے
سید لوک ساڈے معاشرے وچ اپنؕے شجرے دی پھوت وچ عام لوکیں کنوں خود کوں برتر سمجھدن لیکن قلندری سید ہوونؕ دے باوجود خود کوں وسوں نال گنڈھیندے، وسوں دی اواز بنؕدے کیوں جو اوندے مطابق جیویں پکھوواں، ٹالھیاں وچ اینجھی کوئی تقسیم کینی ایویں انسان دی فطرت وچ وی کوئی تقسیم کینی۔
یار کریمنؕ آکھنؕ لگے
یار قلندری چپل چا ڈے
اتنا بھولا، اتنا سادہ
اوکوں پتہ کینی
سید کولوں اے گالھ نئیں کرنؕی
اوکوں نئیں پتہ
سید کون ہے
کون ہے چوڑھا
شیعہ کون ہے
کون ہے سنی
ہندو کیا ہے
اوکوں تاں بس اتنا پتے
سب انسان برابر ہوندن
میں قربان
یار کریمنؕ
میں قربان
استعماری علوم کیتے ایں توں ودھ سوہنؕا مختصر مگر معنوی حاملہ لٹریچر اج تئیں میں نئیں پڑھیا
بول جمورا
جی استادا
بول جمورا
وسوں والی ساول کِن گئ
جی استادا
ایں وسوں دی ساری ساول
مٹی رنگے تِڈے کھا گئے
بول جمورا
مالی، بلبل، باغ دا کیا تھئے
جی استادا
باغ کوں باغ دے مالی ساڑے
بلبل دریا پار دو اُڈ گئ
بول جمورا
وسوں کیا تھئ
جی استادا
وسوں وچ بارود دی بو ہے
آدم بو ہے آدم بو ہے
بول جمورا
مجرم کون اے
جی استادا
میں مجرم ہاں
بول جمورا توں کیوں مجرم
جی استادا
مجرم میں ہاں
میڈا جرم اے
ڈس نئیں سگدا
مجرم کون اے
وقاص بلوچ
تحریر پروفیسر شہاب صفدر دیرہ اسماعیل خان کا مخمور قلندری پر تبصرہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]فدرتحریر شہاب صفدر دیرہ اسماعیل خان مخمور قلندری ۔۔۔۔ نہ مسیتی نہ مندری===
پتہ نہیں والدین نے جس بچے کو سید وسیم عباس کاظمی سے موسوم کیا تھا اس نے مخمور اور قلندری ہونا کب اور کیوں پسند کیا لیکن جب اس سے مری پہلی ملاقات ہوئی اس کے قدم زمین پر نہیں تھے وہ کسی اونچی پرواز میں تھا ۔۔۔ ہماری بستی کے ایک مشہور وکیل کی منشی گیری اس کے حالات کا قصہ سنا رہی تھی ۔۔۔ بعد میں پتہ چلا وہ ایک معروف اور کھاتے پیتے سید گھرانے کا چشم و چراغ ہے جو خود آندھیوں سے لڑنے سر۔دیوار آ گیا ہے ۔۔۔ شاید امجد فرینڈز بک والے کے پاس مجھے پہلی بار وہ ملا ۔۔۔ آنکھیں سرخ بال بکھرے ہوئے ۔۔۔ پھر اسے میں نے ایک مشاعرے کی دعوت دی اس میں قاصر صاحب خاور صاحب اور ڈیرہ کے بیشتر بزرگ و نوجوان لکھنے والے شریک تھے ۔۔۔ اس نے سب کو اپنے کلام سے یوں مخمور کیا کہ وہ بھی قلندری دھمال ڈالنے لگے ۔۔۔ اس کے اندر تخلیقی ابال کا درجہ ناپنا لفظوں کے بس کی بات نہیں ۔۔۔۔ وہ بے پناہ اور بے تحاشا شاعر ہے بعض اوقات مجھے سخت حیرت ہوتی ۔۔۔ ابتدا میں اس نے ایک دوہڑہ سنایا جس کی آخر سطر تھی
جیڑھی تختی قبر تے لگ گئی ھء ایہا تختی در تے ہوندی ہئی میں نے پوچھا کہ تم نے غلام عباس کا کتبہ پڑھا ہے کہتا ہے نہیں ۔۔۔۔ پھر ایک دن شعر سنایا
وقت دی رسی بھر کے ترٹ گئی سنگتاں تیلیاں تیلیاں تھی گئین تو مجھے غالب یاد آیا میں تھا گلدستہء احباب کی بندش کی گیاہ متفرق ہوئے میرے رفقا میرے بعد
اس کے مصرعے اور شعر اور نظمیں اس کی زندگی کے ایک ایک پل کی کہانی ہیں وہ پیدائشی میر باقر علی خان داستان گو ہے الاماں الحفیظ نثر میں جو کہانیآں جھوٹ لگتیں شعر میں آکر اور اس کی زندگی کا حصہ بن کر یوں سچ ثابت ہوئیں کہ اسے کہنا پڑا
تیں قیآمت دا صرف سنڑیا ھء ساڈے پاسے تاں ائی ودی رہئی ھء اس کے لفظ لفظ میں جزبے کی شدت اور حالات کآ کرب ہے کسی نے دہشت زدہ ڈیرہ کی تخلیقی ترجمانی دیکھنی ہو تو مخمور قلندری کی شاعری پڑھے اس کی نثر دیکھے اس کے اندر مچتے مچ کی محفل میں شریک ہو اس کا ماضی اس کا حال اس کا مستقبل آپ کو خزاں دی جھنڑک اور ترشنا میں جھلکتا ملے گا ۔۔۔ میں نے اسے شعر کہتے نہیں شعر جھیلتے دیکھا ہے ایسا نہیں کہ شاعری سے جدا وہ کچھ نہیں وہ ایک شہید باپ کا سوگوار ایک بیوہ مآں کا سہارا یتیم بہن بھائیوں کی آس اپنے بیوی بچوں کی امید ہے اس لیے کبھی کبھی روزگار کے جھونکے اس کا نشہ ہرن کر دیتے ہیں اور وہ کچھ عرصے کے لیے سید وسیم عباس لگنے لگتا ہے لیکن وہ فرار کے راستے ڈھونڈتا رہتا ہے وہ دوستوں کا دوست ہے اگر اسے یاد رہے تو وعدہ ضرور پورا کرتا ہے تاہم اس پر نسیان کے حملے شدید ہوتے ہیں صرف دو واقعات پر اکتفا کروں گا ورنہ اس ضمن میں مرے پاس ایک پوری کتاب کا مواد ہے ایک بار مجھے اور ملک عزت کو ثوبت کی دعوت دی ثؤبت کے لیے ملک صاحب کہیں بھی کسی ٹائم بھی جآنے کے لیے تیار ہو سکتے ہیں سخت گرمیوں کی دوپہر ملک صاحب مجھے لینے پہنچ گئے بائیک پر پانچ چھ کلؤمیٹر طے کرنا بہت مشکل لگ رہا ملک صاحب کے آصرار پر ان کے سآتھ چل پڑا ۔۔۔ اس وقت ہمارا شاعر کریانے کی دکان چلآتا تھا ۔۔۔ جب ہم پہنچے تو حضرت بیٹھے اپنا دال ساگ تناول فرمآ رہے تھے ۔۔۔۔ سخت پریشانی اور حیرت سے ہمیں دیکھا اور کہا ۔۔۔۔ اوہ ہو قسم ء میکوں بھل گیا ہئی ۔۔۔۔ جمشید ناصر کو پہلی بار اپنے گھر لے جا رہے تھے ۔۔۔ ایک جگہ رک گئے ۔۔۔ پوچھا خیریت ؟ ساتھ چلتے ایک آدمی سے پوچھا عارف شاہ کا گھر کہاں ہے ۔۔۔۔ اس نے غور سے دیکھتے ہوئے کہا ۔۔۔۔ اوئے تو عارف کا بیٹا سیما نہیں ؟ کہتآ ہے ہاں بس اپنا گھر بھول گیا ہوں ۔۔۔ ایسآ استغراق تو اللہ والوں کا نہیں ہؤتا جیسا شاعری میں مخمور کا ہوتا ہے وہ مسجدوں مندروں کی قید سے آزاد چاچے اماموں کا مرید ہے ۔۔۔ عشق کا شہید ہے اس نے کسی سے دو پڑیاں ادھار لی تھیں وہی واپس کرنے کے لیے اسے ڈھونڈ رہا ہے ۔۔۔ کبھی ہواؤں کے ہاتھ سلام بھیجتا ہے کبھی اس کے نشان زد خار دآر رستوں پر دوڑتا پھرتا ہے اس کی ترشنا بڑھتی چلی جا رہی ہے ۔۔۔۔ اس سفر میں کب سے میں اسے دیکھ رہا ہوں ۔۔۔ کبھی کبھی پہچان لیتا ہے آکر کچھ دیر بیٹھتا ہے چائے لسی جو ممکن ہو پیش کرتا ہوں لیکن سچ یہ ہے اس کی پیاس کا حقیقی دارو مرے پاس نہیں ۔۔ میں اتنا قابل حکیم نہیں بس چھوٹی موٹی ہٹی چلا کر گزارا کر رہا ہوں جب کہ اسے کسی غلام فرید کسی سچل سرمست یا کم سے کم اشولال کی ضرورت ہے
شہاب صفدر
2021 مارچ7.
گلزار احمد کالم نگار کی تحریر۔۔۔پیاسی دھرتی کا شاعر مخمور قلندری۔۔
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]پیاسی دھرتی کا شاعر مخمور قلندری ||گلزار احمد
فیچر، کالم،تجزئیے گلزار احمد پیاسی دھرتی کا شاعر مخمور قلندری ||گلزار احمد
dailyswail مارچ 7, 2021 1 min read
TwitterFacebook مخمور قلندری شام کو تقریب میں پہنچے تقریب میں شرکت کی اور مجھے اپنی نئی کتاب ۔۔ ترِش ۔ بھی عنایت کی ۔ مخمور ہمارے وسیب کا وہ شاعر ہے جو ہماری پیاسی دھرتی روہی ۔تھل ۔دامان مارا مارا پھرتا ہے
گلزاراحمد
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
جمتہ المبارک کی صبح ممتاز شاعر مخمور قلندری کا میسیج آیا کہ وہ مجھے ملنا چاہتے ہیں کہاں ملیں ؟ میں نے انہیں فون پر بتایا کہ آج جمعتہ المبارک کی وجہ سے یونائٹڈ بک سنٹر پر ملنا مشکل ہے البتہ شام کو باب العلم ادبی فورم کی تقریب مفتی محمود کالج منعقد ہو رہی ہے وہاں آ جائیں تو ملاقات ممکن ہے ۔ مخمور قلندری شام کو تقریب میں پہنچے تقریب میں شرکت کی اور مجھے اپنی نئی کتاب ۔۔ ترِش ۔ بھی عنایت کی ۔ مخمور ہمارے وسیب کا وہ شاعر ہے جو ہماری پیاسی دھرتی روہی ۔تھل ۔دامان مارا مارا پھرتا ہے اور کبھی خدا سے دعا مانگتا ہے کہ اس دھرتی کی پیاس بجھا کبھی دوستوں کے ذریعے نلکے لگا کر اس پیاس کو کم کرنے کی کوشش کرتا ہے۔ چولستان کے تپتے صحرا کے ٹوبوں کے ارد گرد بیٹھ کر شاعری کرتا کبھی تھل صحرا کے ٹیلوں پر کہتا ہے اللہ آنڑ وساوے ساڈیاں جھوکاں کوں۔ مخمور اس صحرا کا عاشق جہاں بادل ٹوٹ کے کبھی برسا بھی نہیں ایک شاعر نے شاید مخمور کے متعلق کہا ہے ؎ میں وہ صحرا جسے پانی کی ہوس لے ڈوبی ۔۔۔ تو وہ بادل جو کبھی ٹوٹ کے برسا ہی نہیں۔۔ مخمور قلندری نے اپنی نئی کتاب ترش کے صفحہ 179 پر یہ سرائیکی اشعار لکھے ہیں ؎ میڈی روح دے وچ تس ٹردی۔۔ تس ٹردی ہے میڈے من دے وچ۔۔ میکوں آپنڑاں ہوونڑ نیں لبھدا۔۔۔ کوئی بانگ سنڑاوے کن دے وچ۔۔۔ کتاب کے صفحہ 115 پر تھل کے بارش کی دعا اس طرح مانگتا ہے۔۔؎ اللہ میڈا مینہ ڈے کوٹھے تے سرینہ ڈے۔۔۔کوٹھا تیڈا اچا کوٹھے تے ڈو باریاں۔ تھل ساڈا تسا ہے ہتھ جوڑی کھڑے ہاں ۔ ذات تیڈی اچی ہے ساڈیاں تاں زاریاں۔۔۔۔ صفحہ نمبر 69 پر مخمور قلندری لکھتا ہے؎ کھوہ میڈا وس پے خاب وچ ڈٹھا ہم۔
چھیڑو گاندے ودے ہن خواجہ سئیں دیاں کافیاں۔۔۔ جٹ پانی لائی ودے مونڈھے اتے کہی ہے۔۔پانڑیں وچ بغلے بنے اتے لالیاں۔۔۔ دریاے سندھ کے حسن کا ذکر کرتے ہوے صفحہ 71 پر مخمور کہتا ہے۔؎ سندھو تیڈی سیڑھ اتے بیڑی اساں ٹھیلی ہے۔۔نیلے نیلے پانڑیں وچ پُھل اساں لوھڑے ہن ۔۔رات اساں سچی مچی پری لاہندی ڈٹھی ہے۔۔رات اساں سچی مچی تارے ونج تروڑے ہن۔ اس کتاب کے صفحہ 33 پر مخمور قلندری لکھتا ہے ؎ تس میڈی وسما وے ساونڑ تس میڈی وسما ۔نیناں اندر کنڑ منڑ کنڑ منڑ ۔بت وچ بلے بھا۔ جیویں کہیں ملھار اچ دیپک۔۔ جھڑیاں نال اشا۔تتے ویلے ریت تے ٹردے ۔تس دا ہک دریا۔ مخمور قلندری کی شخصیت کو اگر ایک اردو کے شاعر غالبا”سلطان اختر کی نظر میں دیکھیں تو مجھے اس طرح نظر آتی ہے۔؎ سلسلہ میرے سفر کا کبھی ٹوٹا ہی نہیں ۔۔۔ میں کسی موڑ پہ دم لینے کو ٹھہرا ہی نہیں ۔۔۔ خشک ہونٹوں کے تصور سے لرزنے والو ۔۔ تم نے تپتا ہوا صحرا کبھی دیکھا ہی نہیں ۔ اب تو ہر بات پہ ہنسنے کی طرح ہنستا ہوں ۔ ایسا لگتا ہے مرا دل کبھی ٹوٹا ہی نہیں ۔ میں وہ صحرا جسے پانی کی ہوس لے ڈوبی تو وہ بادل جو کبھی ٹوٹ کے برسا ہی نہیں ۔ ایسی ویرانی تھی در پہ کہ سبھی کانپ گئے اور کسی نے پس دیوار تو دیکھا ہی نہیں مجھ سے ملتی ہی نہیں ہے کبھی ملنے کی طرح زندگی سے مرا جیسے کوئی رشتہ ہی نہیں یہ بھی پڑھیے:
ڳال مہاڑ... ناصر سلطان دی مخمور قلندری دی کتاب ترش تے گال مہاڑ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]دریا بہت بڑا ہے اور جس نے دریا کا رمز پالیا اُس نے بہت کچھ پالیا۔ مگر پیاس دریا سے بھی بڑی ہے اور جس نے پیاس کا بھید جان لیا اُس پر سب کھل گیا۔ یہ تشنگی، یہ پیاس، یہ ترش سلامت رہی تو دریاوں میں کشش زندہ رہے گی۔ یہ پیاس پھیلے تو ساری انسانیت کی داستان ہے اور سمٹے تو ہمارے "دامان" کی کہانی ہے۔ ہمارا دامان جو سندھ کنارے پیاسا بیٹھا ہے اور "ھل من ناصر ینصرنا" پکارتا ہے۔ مخمور قلندری کی شاعری اُن سب کے لیے ہے جو دریا اور پیاس کے رمز آشنا ہیں، جو فطرت کے سنگتی ہیں اور آئینہ دیکھنے کی جرات رکھتے ہیں۔ فطرت کو کئی واسطوں وسیلوں سے دیکھا گیا ہے مگر اس کا بلاواسطہ نظارہ کرنے کی ہمّت ہر کسی میں نہیں۔ نصف النہار کے سورج کو گھورنا اور منجھدار میں تیرنا کیا شے ہے، یہ رمز وہ نہیں جان سکتے جو کالی عینک چڑھا کر سورج کو دیکھتے ہیں یا کناروں پر کھڑے عافیت سے سیپیاں چُنتے جاتے ہیں۔ اپنی اپنی ترجیہات ہیں۔ کسی کو تجربہ عزیز ہے تو کسی کو عافیت۔ سرائیکی وسیب کا توانا شاعر مخمور قلندری ایک ایسا پیپل ہے جس کی جڑیں اپنی زمین میں بہت گہری ہیں۔ اِس پیپل پر طرح طرح کے پنکھ پکھیرو آتے اور نت نئی بولیاں بولتے ہیں۔ گلہریاں اور مکوڑے بھی اِس کے مضبوط تنوں پر کھیلتے پھرتے ہیں اور گھر بناتے ہیں۔ قلندری کے ہاں سب کچھ اپنے آس پاس سے لیا ہُوا ہے۔ ترش [پیاس]، ساون، دامان، کنواں، کھیت، مونجھ [اُداسی--- مگر شاید اِس لفظ کا ترجمہ ممکن نہیں]، سندھو [دریائے سندھ] یہ سب منظر بھی ہیں اور استعارے بھی۔ روایت سے جڑا رہ کر اپنے لیے نئی راہ نکالنا نہایت مشکل کام ہے مگر مخمور قلندری نے یہ کر دکھایا ہے۔ مثال کے طور پر اُس کی متعارف کردہ صنف "ابابیل" دیکھیے:
کوئ آکھے باغ دے پکھیاں کوں لب چولو بولی بولو کوئ کوئ آکھے باغ دے پکھیاں کوں کوئ آکھے باغ دے رکھیاں کوں اناں پکھیاں دے پر کھولو کوئ کوئ آکھے باغ دے رکھیاں کوں کوئ آکھے میڈیاں سکھیاں کوں من مونجھ دا دارو گولو کوئ کوئ آکھے میڈیاں سکھیاں کوں اناں دھونڑی دے وچ بکھیاں کوں اے کیری آنڑ پھرولو کوئ اناں دھونڑی دے وچ بکھیاں کوں کئ ورہیوں ترمندیاں اکھیاں کوں کئیں درشن ساویں تولو کوئ کئ ورہیوں ترمندیاں اکھیاں کوں
ڳال مہاڑ... شہاب صفدر
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مخمور قلندری کی ترش
اگر آپ نے سرائیکی وسیب سے گہری اور بےلوث محبت کا سُچا اور کھرا شعری اظہار ملاحظہ کرنا ہے تو مخمور قلندری کی ترش ضرور پڑھیں مخمور قلندری کی شاعری کی دو سطحیں ہیں ایک پانی کی طرح رواں دواں آپ کو اپنے ساتھ بہائے لیے جائے گی یہ سطح دلچسپ اور لطف بہم پہنچانے والی ہے سرائیکی لفظوں کی مٹھاس آپ کے آس پاس بکھرے منظروں کی تصویری جھلکیاں جس میں کال کڑچھیاں کاگے چڑیاں کبوتر ککریاں بیریاں شرینہہ ٹالھیاں آپ کی توجہ ادھر ادھر نہیں ہونی دیتیں منظروں کے یہ رنگ عوامی اور شاعری سے سماعت کا رشتہ رکھنے والوں کو مخمور قلندری کا دیوانہ بنانے کی پوری صلاحیت رکھتے ہیں دوسری سطح بہت دکھی کرنے والی ہے جس میں سرائیکی وسیب کا اجاڑ پن وسائل سے محرومی اور غم و آلام سے بھری زندگی کا بیان ہے... پریشان کن بات یہ ہے کہ وسائل سے محرومی اتفاقی یا قدرتی سے زیادہ جابر قوتوں کی سازش کا نتیجہ ہے جس میں مذہبی عناصر بھی ان کو پوری طرح سپورٹ کر رہے ہیں... ثقافت اور روایت کو گالی اور میلوں ٹھیلوں کو ناپاک مشاغل قرار دینے والے دلوں کے درمیان نفرتوں کی خلیج بڑھاتے چلے جارہے ہیں ان المیہ کیفیتون کو خالص شعر کی زبان میں جب شاعر پیش کرتا ہے تو روح تک اس کی ترش کے شعلے اپنی تپش کا اثر دکھاتے ہیں.... ترش مخمور کی شاعری کا اگلا پڑاؤ ہے جہاں سے اس کی دانش اور حالات فہمی کا ایک نیا سلسلہ شروع ہو رہا ہے... مٹی رنگے حشرات کا رنگینیوں کو برادہ کرنا ترش کے ہر صفحے پہ جھلک رہا ہے.... مخمور قلندری وسیب کا ہمدرد ہونے کے ساتھ ساتھ اس کے ضمیر کی آواز بھی ہے شاعری کی طرح اس کا خودنوشت دیباچہ بھی انت ہے جیو جانی ہمیں تم پر ناز ہے شہاب صفدر۔۔۔۔۔
تحریر۔۔ اسماعیل محمد..مخمور قلندری ٹردا، پھردا انگارا
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]چلتا پھرتا انگارہ ۔۔// ۔۔ بندا صرف مخمور ہی ہو تو اسے سمبھالنا مشکل ہو جاتا ھے اور اگر وہ ساتھ قلندری بھی ہو تو پھر معاملہ کافی گھمبیر ہو جاتا ھے، اس پوسٹ کی پہلی تصویر والا شعر جب پڑھا تو بے اختیار میرے منہ سے ہائے نکل گیا تھا،یہ شعر ڈیرہ اسماعیل خان کے شاعر مخمور قلندری کا ھے،سرائیکی زبان میں لکھنے والے اس شاعر کا پہلا وڈیو کلپ دیکھا،کسی شعر پر داد ملی تو مخمور نے سینے پر ہاتھ رکھ کر شرمیلی سی مسکراہٹ کے ساتھ "مہربانی سئیں" کہا تو مجھے ایسے لگا جیسے اس مسکراہٹ سے میں واقف ہوں، یہ مسکراہٹ کسی چہرے پر کبھی دیکھ رکھی ھے،پھر اپنے محلہ اکبری چوآخالصہ کے بھٹی لطیف صاحب کا چہرہ یاد آیا تو میری الجھن ختم ہوئی، سرائیکی میں آج کے لکھنے والے ادیبوں اور شاعروں میں مخمور کو ممتاز مقام حاصل ھے،مخمور قلندری کا اصل نام سید وسیم عباس ھے،مخمور قلندری کے والد بھی اس علاقے میں پھیلی فرقہ ورانہ آگ کے شعلوں کی نذر ہوگئے تھے، اور وہ قتل ہوئے بھی تو اس شخص کے ہاتھوں جو مخمور کا بچپن کا دوست تھا،اور مخمور نے اپنی پہلی کتاب بھی اسی دوست کے نام منسوب کی ہوئی تھی، مخمور کے لہجے میں دکھوں کے انگارے بولتے ہیں، ظلم اور غربت کے دکھ،اپنے دریا کے دکھ،اپنی زمین اور تھلوں کے دکھ،اپنے جنگل اور بیلوں کے دکھ،فرقہ واریت کے دکھ اور اپنے لوگوں کے دکھ، مخمور کو تو کٹی ہوئی ٹاہلیوں اور بوہڑ کو دیکھ کر بھی " بندے موئے جڈہا ارمان" لگتا ھے، مخمور کی نظموں میں ملال کے حاشیے ہیں، اور رنج کی لکیریں صاف دیکھی جا سکتی ہیں، بکھرے بالوں والے اس شاعر کی ایک نظم "بابا سئیں فرمیندے ہن" پڑھنے اور سننے والی ھے ۔۔ اس کی ایک نظم جو "ٹھک ٹھک" سے شروع ہو کر کسی کے پاگل ہو جانے پر ختم ہوتی ھے، یہ نظم مخمور کو ایک اور مقام پر لا کھڑا کرتی ھے،وہ مقام جہاں جالب بھی کھڑا ھے اور استاد دامن بھی، سرائیکی شاعروں کو پڑھتا ہوں تو مجھے ان کے کلام میں ایک اور ہی جہان نظر آتا ھے،الگ ہی آسمان دکھائی دیتا ھے، ان لوگوں نے ادب کے وسیع میدان کے ایک حصے میں ایک مختلف قسم کی جھوک بسا رکھی ھے، آخر میں یہ کہ مخمور صرف نام کا مخمور نہیں بلکہ بقول احمد ندیم قاسمی کے
"یہ فقط میرا تخلص ہی نہیں ھے کہ ندیم
کردار کا کردار ھے اور نام کا نام ۔۔ ! "
آپ سے گزارش ھے کہ فیس بک اور یوٹیوب پر مخمور کا کلام پڑھیں اور سنیں ، آپ کو میرے لکھے پر یقین آ جائے گا،
اسماعیل محمد
تحریر راوف قیصرانی. تسا آپو..
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مخمور اک پیاسا آہو
مرشد مخمور قلندری اپنی زمین پر لگے ہر زخم کی نشاندہی کرتا ہے اور جس کی ضرب سے یہ زخم لگے بڑی بہادری اور دلیری کے ساتھ ان کی نشان دہی بھی کرتا ہے۔ وہ اپنا قصہ لکھتا ہے تو خوبصورت افسانوی رنگ میں جبر کی سچی داستان رقم کر دیتا ہے۔ مخمور اس وقت انسانوں کے ساتھ ساتھ پنچھیوں، جانوروں، درختوں، جھاڑیوں، پودوں، پہاڑوں اور بہتے پانیوں کا وکیل ہے۔ فطرت سے مخمور کی جڑت کمال ہے۔ کال کڑچھی کے پروں کو چھوتا، تیتر کی اڑان بھرتا، لٹھے کے گلے کے سوز سے شناسا ہو کر سراپا فطرت بن جاتا ہے۔ وہ بہتی ندیوں کے سر میں ڈھلتا، سگریٹ کے دھوئیں سے بادلوں کے تصویر بناتا ایک سرشاری کی کیفیت طاری کیے انگنت سروں کو مٹھی میں دبائے ایک قلندر کی مانند مخمور رہتا ہے۔ قلندری استحصال کی ریت سے بنے صحرا کا ایک پیاسا اور زخمی آہو ہے لیکن وہ مایوس نہیں ہے۔ وہ زندگی کی خوبصورت صبح کا متلاشی ہے اور اسے امید ہے کہ اک دن دریا اور ساون مل کر اس کی پیاس ضرور بجھائیں گے۔ خدا کا شکر کہ میں اس قلندری عہد میں موجود ہوں اور مخمور کو پڑھ اور سن سکتا ہوں
راوف قیصرانی
ݪکھت وقاص بلوچ...سرائیکی دا ورڈ ورتھ مخمور قلندری
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]سرائیکی دا ورڈزورتھ مخمور قلندری
(مخمور دیاں نظماں میڈے ذہن دے انرجی سپین کوں قوت ڈیندن تاں ایہ نظماں میں ڈینہہ رات وِرد کریندا رہ وینداں)
ادب وچ رومانویت تحریک دا بابا ورڈزورتھ اہدے شاعری تِند و تار جذبات دا یکایک وِٹیج ونجنؕ ہے، ایندا منڈھ او احساسات بدھیندن جیہرے شانتی وچ کٹھے تھیندن۔ ایں تعریف کوں ڈیکھوں تاں ورڈزورتھ دے آپنؕے علاوہ بہوں گھٹ شعرا پورے لہسن۔ اگر ایں تعریف کوں حق منیا ونجے تاں مخمور قلندری ایں تعریف دا بھرپور مزاج رکھدے۔ مخمور دی شاعری وچ صرف جذبات ہِن احساسات ہِن۔ ورڈزورتھ ایہ گالھ اوں ویلھے کریندے جڈاں انقلابِ فرانس، امریکہ دی آزادی دی تحریک اَتے سائنسی تے صنعتی انقلاب توں بعد انسانی موضوعی اقدار دی نفی پئ تھیندی ہئ۔ انسانیں دی جاہ مشیناں پیا گھندیاں ہَن، ہر شے کیلکولیٹ پئ تھیندی ہئ۔ ورڈزورتھ انگریزی ادب وچ رومانویت (فطرت، تخیل، جذبات، جمالیات وغیرہ نال آہنگ لٹریچر) گھن آونؕ چاہندا ہا۔ موضوعیت گھن آونؕ چاہندا ہا۔ اوویں اج دے برق رفتار دور وچ جتھاں انسانی اقدار تے سر مستی کتھائیں گل گئ ہے مخمور اتھاں ولا احساسات دا شعور ڈیونؕ چاہندے۔ اج جتھاں ہر شے کوں سائنسی ریشنلزم نال تولیا ویندا پئے اتھاں مخمور جذبیں دی گالھ کریندے۔
مخمور دے احساس شانتی وچ کٹھے تھیندن ولا نِتر کیں باہرو نکلدن۔ مخمور ورڈزورتھ دے مسلک اتیں ہے ساکوں ڈسیندے جو شاعری تخلیقی شے ہے، ایندے کیتے سماجی رویے خاص ضروری کینی۔ ہر بندہ ایکوں آپنؕے مزاج نال ورتیندے۔ شاعری وچ صرف انفرادیت ہوسی تاں شاعری چنگی تھیسی۔ شاعری اجتماعی چیتے دا ناں نئیں۔ ایہ صرف فرد دے سکوت وچ حواس کٹھے کرنؕ دا ناں ہے کہ فرد کلھا تھی کیں کیا سچیندے، اوندے حواس دی اوندی ذات نال کیڈی سنگھت ہے۔ جیویں شراب دا خمیر نال، موسیقی دے آلات دا رتعاش نال سانگا ہے، سِجھ دا تپش نال اَتے پھلیں دا خشبو نال ایویں مخمور دی شاعری دا صرف شعریت نال سانگا ہے۔۔۔
میڈے نیناں کوں تس درشن دی
کوئی تس ہے اندر ٹردی ہے
کوئی درشن ہے جیہرا کرنؕا ہے
کوئی گول ہے گول ہمیشہ توں
کوئی پَک ہے وہم دے بُکل وچ
کوئی وہم ہے سامنؕے ڈسدا پئے
کوئی خواب ہے خواب اچ ہر شے ہے
کوئی نیندر اے خواب توں خالی ہے
کوئی ظاہر آڑ اچ باطن دی
کہیں روپ اچ آپ نظردا نئیں
ہر روپ اچ آپ نظردا ہے
کوئی ہے تاں سہی جیہرا ڈسدا نئیں
جئیں رنگ بھرے ہِن پراں وچ
جئیں کیڑا پالیا پتھر وچ
جئیں مرلی دے وچ سُر پاتے
جئیں گرو چیتے گُر پاتے
جئیں سِپی دے وچ دُر پاتے
کوئی سادھو دور پکارے وو
کوئی ہے تاں سہی جیہرا ڈسدا نئیں
جیہرا ڈسدا نئیں کوئی ہے تاں سہی
کیوں تس نئیں وسمی نیناں دی
شاہ جی پانؕی
خیر گڑھ توں دیراوڑ تائیں
دیراوڑ توں چاننؕا تونڑیں
روہی دے وچ
رُلدے رہ ہیں
سِر وچ ریت اے
اکھیں اچ ریت اے
روہی اندر اساں روہی ساڈے اندر
تریہہ ہے مرشد
جی بھگت سئیں پانؕی حاضر
ہنؕیں حاضر
شاہ جی پانؕی
پوری روہی چھانؕ کیں آۓ ہیں
ونؕ ونؕ نال الیندے رہے ہیں
پیر فرید دی روہی اندر
ٹولھے تلے
سہی دی سِک وِسما کے آۓ ہیں
کہیں ٹوبھے وچ پانؕی کونی
کتنا سیک سڑیہہ ہے مرشد
تریہہ ہے مرشد
جی مخمور قلندری صاحب
پانؕی حاضر ہنؕیں حاضر
شاہ جی صیب
مرید کوں آکھیے
پانؕی گھن آ
پانؕی آ گئے
ہکے جگ وچ کٹھا پانؕی
جگ دے نال گلاس الگ ہن
اتنی کاوڑ۔۔۔ اتنی نفرت
میں نئیں پیندا
میں نئیں پیتا
پانؕی کیویں کافر ہویا
اتلیں ڈو نظمیں کوں ڈیکھ کیں میں ہک گالھ بئی آکھنؕ چاہساں کہ مخمور اِتھاں آپنؕے ذہن نال، خیال نال، آپنؕے جذبات دی ترجمانی پیا کریندے۔ اور ہک نظم وچ مختلف بحراں ورتیندے۔ ایں ورتارے کوں اساں اگر مغربی لٹریچر دی عینک لا کیں ڈیکھوں تاں ایکوں اساں ode آکھسوں۔ ایہ سرائیکی وچ ہِک غیر روایتی طریقہ ہے جیہرا مخمور زبان کوں دان پیا کریندے۔ ایہ زبان وچ وھیک سنؕہپ گھن آونؕ دا رویہ ہے جیندی ضرور تعریف کرنؕی چاہیدی ہے۔
میں جڈاں شاعری پڑھی ہے میکوں معکوسی شاعری (palindromic/mirror poetry) آپنؕی اور چھِکیندی۔ اینجھی شاعری جیندے وچ لفظ یا حرف یا سطراں اُپٹھیاں آپ کوں دُہراون اوکوں معکوسی شاعری آکھ سگدوں۔ ایکوں پڑھنؕ نال ہمیشہ زبان کوں راحت تے دل کوں مٹھاس محسوس تھئ ہے۔ مخمور اینجھے شعر وی ورتا کیں آپنؕی نظمیں کوں ہک نیچرل جمالیات بشکیندے۔ انہیں دی ہک کافی دا معکوسی شعر ڈیکھو
ساڈی چوگ دا وارث اللہ، اللہ چوگ دا وارث
اللہ چوگ دا وارث، ساڈی چوگ دا وارث اللہ
وقاص بلوچ
لکھت یاسین بیگ ۔۔۔ کتاب ترش شاعر مخمور قلندری
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]مخمور ھر جا نظرسی۔۔وجود تے آؤندے خیالات وچار اچ۔۔اپڑی چا اچ تو تریہہ ترش اچ۔۔ایویں تھل دے ٹبے پچھو ھکلاں مار خواجے رلے کئی صدیاں گزریل قافلیں نال۔۔وسوں دے ہر ونڑ نال۔۔سعمہ کھل لا دامان تیں۔۔کالے روہ تیں۔نیں کار واندا سندھو دریا تک۔۔کھوہ دی لالی اچ ٹالہی اچ۔۔فطرت دا ہر چیلنج قبول کر تے اپنی مٹی گھر وسوں کوں چھنڈک بہاری ڈے وہیڑا صاف کریندا۔۔ایویں سر تیں تیل لا انگل پکڑ میلا ڈکھوے ت تے میلا لٹ گھنے۔۔ساڈی تہذیب دا مجموعی چہرہ مخمور ھے۔۔جادو ھے ھک نشہ ھے۔۔
ترش ھک تا ھے ھک سنیھا ھے۔امید ھے ھک حکیم دا مر مٹدیں شئیں کوں ڈکھیں کوں بچاونڑ سنجاڑن دا کمال علاج ھے۔نسخہ ھے۔سامنے رکھی ایکس رے ھے۔۔
مخمور ھک شاعر توں ھٹ کے ساڈے وسوں دا جیندہ ناول وانگوں کردار ھے۔
انہاں دی شاعری اچ سر ردھم گال منطق ھے۔۔
جیویں کہیں ڈوجھے سیارے تیں خلاباز ساڈی نیلی زمین دو اشارہ کرے جو اساں اتھاں دیندے ہیں۔۔مخمور دی شاعری وی ایویں ھے۔اوندا تھل دامان آوندی بھوئیں آوندا جغرافیہ آوندی دریا جال پکھی ۔ایویں شاعری اچ فوٹو کار چھاپیے تے خود بولیندے کھڑن۔
مخمور بشکل شاعر یا شخصی طور ہر جا ھوندے۔۔ایویں سفری ایویں تسا ایویں گاندا ویا۔۔ایویں بالیں وانگوں کھیڈدا ویا۔۔ایویں پیو ساڈے کار پدھاری تیں گزری ویہانڑی سنڑا تے نصیحت کریندا ویا۔۔۔
مخمور دی شاعری جیون دی کمال چنوتی ھے۔۔ھک چیلنج ھے۔۔جیکوں نبھاؤن والا امر تھیندے۔۔جیکوں پڑھن سمجھن گانونڑ والا وقت زمانہ توں ماورا ھزاراں سال جیندے۔۔۔
مرشد سلامتی ھووے
ریاض انجم سئیں دی دی ڳال مہاڑ ۔۔۔ کتاب ترش ۔۔۔ شاعر مخمور قلندری
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]@ سید نگر کے " مخمور قلندری " اور
--------------------------------
☆ ان کا مجموعہ کلام " ترش " ( Tarish )
------------------ ----------------------
☆ موئے کونجاں دا ، موئے لالیاں دا
بندے موئے جیڈا ارمان میاں
کپی بوھڑ دا ، کپے ٹاھلیاں دا
بندے موئے جیڈا ارمان میاں !
---------------------
ترجمہ : ( مردہ کونجوں اور مردہ لالیوں ( میناوءں ) کا بھی ھمیں اتنا ھی رنج ھونا چاھیئے ! جتنا ایک انسان کے مرنے کا ھوتا ھے !
برگد کے درخت اور شیشم کے پیڑ کے کٹنے کا بھی دکھ اتنا ھی ھونا چاھیئے ، جتنا ایک انسان کے مر نے کا ھوتا ھے
-----------------------
@ مخمور قلندری کا اصل نام " سید وسیم عباس " ھے -- اور وہ میرے پرانے دفترخزانہ ڈیرہ کے کولیگ ، لاء کالج کے کلاس فیلو اور پیارے دوست ،
سید عارف حسین شاہ ( شھید ) اکاونٹس آفیسر ڈیرہ ( ریٹائرڈ ) کے چار فرزندان میں سب سے بڑے ھیں !
میری ان سے بالمشافہ ملاقات تو کبھی نہیں ھوئی -- البتہ فیس بک اور whatsapp پہ ان کا سرائیکی کلام -- انہی کی اپنی زبانی ، کئی مرتبہ سننے کا اتفاق ھوا !
@ جب میں نے ان کا کلام سنا تو - وہ ، اگرچہ مجھ سے کہیں دور بیٹھے اپنی تخلیقات میں سے کچھ سنا رھے تھے -- تاھم مجھے وہیں سے یہ احساس ھو رھا تھا کہ :---
سادہ مزاج ، شاہ صاحب -- سچ مچ ، اپنے شاعری کے تخلص " مخمور قلندری ، کا جیتا جاگتا مصداق ھیں !
اپنے حلقہ احباب کے علاوہ ، جہاں جہاں تک ان کی سرائیکی شاعری کی گونج پہنچتی ھے --
وھاں وھاں تک ان کی مقبولیت بھی ساتھ ساتھ پہنچ جاتی ھے !
@ " اکھے بابا سئیں فرمیندے ھن "
" ساڈا ویلا چنگا ویلا ھئی ! "
ان کا یہ کلام --- نہ جانے میں نے کتنی مرتبہ سنا ، اور ھر مرتبہ انہیں بے تحاشا داد سمیٹتے پایا ! اور واقعی محظوظ ھوا !
@ ان کی کتاب " ترش " مجھ تک کیسے پہنچی ؟ @
----------------------------------------------
@ غالبا" ، یہ 26 فروری 2021ء کا دن تھا --- مجھے :
غلام عباس سیال کی 2 کتابوں :---
☆ 1 -- دلی دل والوں کی ! اور
☆ 2 -- " گزیٹیئر " ڈیرہ اسمعیل خان !
کے سلسلے میں ڈی آئی خان جانا پڑا -- تقریب کا اھتمام
مفتی محمود کالج میں کیا گیا تھا !
جونہی میں وھاں پہنچا -- تقریب کی صدارت میرے سپرد
کر دی گئی -
دوران تقریب ھی بشیرسیماب صاحب نے ایک کتاب مجھے
پیش کرتے ھوئے کہا کہ :--
مخمور قلندری صاحب نے یہ کتاب آپ کیلئے بھجوائی ھے
وہ دیکھیئے -------- سامعین کے اخر میں بیٹھے ھیں !
میں نے دیکھا تو اخری قطار کے بھی اخر میں تشریف
فرما تھے !
میں نے وھیں سے ھاتھ لہرا کر ان کا شکریہ ادا کیا --
انہوں نے بھی جواب میں ھاتھ ھلا کر تائید کی !
تقریب کے اختتام تک وہ اگر موجود رھتے تو میں ان سے
ضرور ملتا -------- لیکن وہ چلے گئے !
@ ان کا شعری مجموعہ میرے پاس موجود رھا ، لیکن یہ
وہ ایام تھے - جب میں اپنے سفرنامہ ایران کے مسودے
کی کمپوزنگ میں مصروف تھا -- سو کچھ لکھ نہ پایا !
اور یہ معاملہ مجھ پر ادھار رھا !
لیکن اج ؛--
میں ان کے شعری مجموعے کیساتھ حاضر ھوں
-----------------------------------
ترش ( Tarish ) کا لفظ ھماری سرائیکی بولی میں
عمومی طور پر -- " تریہہ " کے معنوں میں استعمال ھوتا
ھے ---- یعنی " پیاس " !!
چونکہ ھمارا سرائیکی وسیب ، زیادہ تر ، دامان ، تھل اور
روھی کے -- ڈگر ، صحراء اور ٹوبوں تک پھیلا ھوا ھے
بلکہ اس سے بھی کہیں اگے تک ! جہاں کی سب سے بڑی
ضرورت " پانی " ھے ! وہ پانی کہ :--
جسے نصیب ھے تو کسی نعمت سے کم نہیں -- اور جو
محروم ھے ، اسکی محرومی بھی دیکھنے اور سمجھنے
لائق ھے !
-------------------------------------------
اور سچ تو یہ ھے کہ :--- ھمارے سرائیکی وسیب کے بیشتر حصے کی قسمت میں یہ آبی نعمت کم کم ھی ھے ! جبکہ بعض علاقے تو مکمل محرومی سے دو چار ھیں ! اسلئے ھماری اس سوکھی دھرتی کے شعراء ، ادباء اور صاحبان فن نے " پانی " اور " پیاس " ھی کو
------------- اپنا موضوع سخن بنایا ھے ! لہذا مخمور
قلندری کے کلام میں بھی نہ صرف استعاروں ، کنایوں میں
پانی اور پیاس کا ذکر ملے گا ، بلکہ واضح الفاظ میں وہ
اپکو ھمیشہ ، اس وسیب کے پیاسے واسیوں کی طرح صرف اور صرف -- کنووں ، باولیوں ، نہروں اور دریاوں کے کنارے ھی گمشدہ حالت میں ملیں گے !
برگدوں کے پیڑ ، شیشم کے درختوں کی قطاریں اور کھوہ
ھی ھمارے ازلی اور ابدی ٹھکانے ھیں !
لہذا - ھمارے سرائیکی وسیب کے شعرا کے کلام میں عموما" اور مخمور قلندری کی ابیات اور نظموں میں خصوصا" -- اپکو اس طرز کے الفاظ پڑھنے اور سننے کو ملیں گے ! مثلا" :---
کھوہ ( کنواں ) ، تریہہ ( پیاس ) ، ساونڑ ( ساون ) ، مینہہ ( بارش ) ، سندھو دریا ( دریائے سندھ ) --- اسکے علاوہ :
بوھڑیں ( برگد ) ، ٹاھلیاں ( شیشم ) اور پپل ( پیپل )
کے ساتھ ساتھ میلے ٹھیلے ، اور کھیلوں کا واضح تذکرہ
ملتا ھے -
اور پھر ان سب پر حاوی - گذشتہ ڈیڑھ عشرے کی دھشت گردی -- جس نے انسانوں کو انسانوں ھی کا قاتل بنا دیا !
مخمور کا اپنا خاندان بھی اس کے براہ راست متاثرین میں شامل تھا -- تو فکر اور سوچ کے اس دھارے نے قلم کا
رخ اس جانب بھی موڑا ! لہذا ، ان کے شعری مجموعے میں ، اس کا تذکرہ ان کے اپنے انداز سخنوری میں اپ جگہ جگہ دیکھ پائیں گے !
-----------------------------------
@ مخمورقلندری کا اپنا اظہار خیال بطور "پیش لفظ "
ملاحظہ فرمائیے !
@ بادشاہ وے بادشاہ @
☆ اے قصہ ھے میڈی تریہہ دا ،
اے قصہ ھے میڈی وستی دا ، میڈی وسوں دا ، میڈیاں گلیاں دا -- انہاں تھلیاں دا ، جتھاں کئی چاندڑیاں راتیں ، ساڈی فجر کیتی ھے - اے قصہ ھے میڈے سنگتی ۔۔۔۔۔۔۔۔۔ !!!
کہیں قصے دے وچ ھک بادشاہ ھوندئے - جیڑھا پکھیاں دے بولیاں سمجھیندئے -- جیندا تخت روہ دی چوٹی تے ھوندئے ! ------- / ( کوہ سلیمان ) !!!@
کتھئیں کہیں قصے دے وچ ھک لشکر ھوندئے ، جیڑھا پکھیاں دی جھار توں ھار ویندئے / ( سورہ فیل کے ابابیل )
@ بادشاہ وے بادشاہ !!
اے وسوں تاں پکھیاں دی بولی دی ھیلک ھئی ---------- پکھیاں دی بولی وچ وی ھنڑ تاں ساکوں وینڑ سنڑیندے ھن !
ساڈے بال ھنڑ رات کوں قصے نئیں سنڑدے ، مر گئیاں دے حال سنڑدن !
اساں پکھو مزاج لوک ھاسے -- اساں آپڑیں مزاج ولا منگدے سے !
میں وی اپڑاں آدر ولا منگ سگداں ھاں اوں قصے وچ !
@ بادشاہ وے بادشاہ !
میں وی تیڈے قصے وچ آپڑی گلی ، آپڑیں محلے وچ جی سگاں --- میں آپڑیں قصے دا بادشاہ آپ ھوواں -- اوں قصے اچ میں آپڑی گلی اچ ، مڑ مڑ پچھوں تے نہ ڈیکھاں --- اوں قصے وچ کوئی کہیں وستی دا اجڑا ھویا -- دربدر تھیا ھویا بندہ اے نہ آکھے
" یار ! او جیڑھی ساڈے گھر اچ
بیر ھئی - او کتنی وڈی تھی گئی ھوسی ؟
اوں قصے وچ ھر محلہ ، اپڑی آپڑی گلی وچ نہ ھووے -- ھر گلی ، ھر کوچہ ، ھر محلے تک ونجے ! ،،،،،،،،،،،،،،،، الخ
مخمور قلندری
---------------------------------
@" ترش " مخمور قلندری کا تیسرا سرائیکی مجموعہ کلام ھے ---- اس سے قبل دو اور مجموعے -- " ترشنا " اور " خزاں دی جھنڑک " بھی چھپ چکے ھیں -
جہانتک " ترش " پر فنی اور (تکنیکی) لحاظ سے تبصرے کا تعلق ھے تو وہ سعیداخترسیال اور اس طرح کے دوسرے
سرائیکی سخنور اور نقادوں کا کام ھے وھی کچھ کہہ سکتے ھیں اور یقینا" انہوں نے تبصرہ کیا بھی ھو گا !
ھاں البتہ -- ان کے کلام کے جن شعروں نے مجھے متاثر کیا ھے -- ان میں سے کچھ ، میں دھرائے دیتا ھوں !
@ طویل نظم کے سارے شعر facebook سکرین پہ پیش کرنے کی چونکہ ، گنجائش نہیں ھوتی تو -- کچھ حصہ
مجبورا"چھوڑنا پڑا !
---------------------------------
@ دریائے سندھ سے خطاب !
☆ سندھو تیڈے مچھیاں دی ، پانڑیاں دی خیر وو
سندھو تیڈے منڑ دے ، موھانڑیاں دی خیر وو
جیڑھے پکھی واس ھن ، اوھے وسوں واس ھن
کندھی کندھی ، کیہل ، کٹانڑیاں دی خیر وو
راجہ تیڈا ھنس ھے ، تے کونجاں اتھاں رانڑیاں
راج تیڈا وسے ، تیڈے رانڑیاں دی خیر وو
منڑ اتے کلیاں دے وچ سقراط ھن --- !!!!!
سپی سپی موتی والے ، دانڑیاں دی خیر وو
---------------------------------------
@ دامان دی مینہہ دی دعا !
☆ اللہ سوھنڑاں مینہہ وسا ، کنڑکاں کوں پانڑی لا
کنڑکاں تھیون وڈیاں ، اساں بنہوں گڈیاں !!
اللہ سوھنڑاں مینہہ ڈے ، خیر آلا مینہہ ڈے !!
اللہ سوھنڑاں وائیں گھول ، مٹھیاں تے ٹھڈیاں
ویڑھے وچ سک گئی ، ویڑھے آلی بیر وی !!
خجیاں تھئے پھوترے ، پھوتراں دے تڈیاں !
ھک ھک کر کے ، خالی تھی گئے ھن !!!!!
ککڑاں دے ٹوکرے ، کبوتراں دے کھڈیاں !!!!
-------------------------------------
@ اللہ کرے خیر ، بہوں ابالھی ویندی پئی ھے
شام دا ویلا ھے ، تے لالی ویندی پئی ھے !
چلہے اتوں چھاں گئی ، نلکے تے دھپ ھے !
گاڈے اتے ویڑھے دی ، ٹالھی ویندی پئی ھے
جٹ ، تیڈے اٹھاں دی قطار ، ایویں جاپدی !
جیویں کوئی پپلاں دی پالی ویندی پئی ھے
پروں کوئی تانگ جیندے خوشبو دے ھلے ھن
مہندی والے ھتھاں وچ ، تھالی ویندی پئی ھے
تار کندھی آلا ، وڈا گھر ، ملکانڑی دا !!!
لسی والی ڈولی ، جتھوں خالی ویندی پئی ھے
-----------------------------------------
@ ساڈے رلے میلہ ڈیکھے ھا !
☆ سائیں شاہ عیسےا دی نگری ھے !
میڈے " مرشد پاک " دا میلہ ھے !
سئیں کیول رام دا میلہ ھے !
کہیں ، کافر کوٹ دا میلہ ھے !
کئی میلہ ھے !
اساں من دی تریہہ ، وسماونڑ لیوں
آئے ھاسے ، سائیں دے درشن تے !
ساڈے درشن تھئے !
اکھ تریہہ وسمائی !
روح تازی تھئی !
کوئی میلہ ھے !
کوئی دھوتی سٹ کے مونڈھے تے !
ایویں ٹردا ویندئے ، میلے وچ !
جیویں کل کائنات خریدی ھس !
کوئی ھانگرے ڈیندی ٹولی ھے !
جیڑھے لہظہ جیونڑ ائے ھوسن !
ھک رنگ دے جوڑے پئی ویندن !
اے میلے کوں رنگ لئی ویندن !
کئی میلہ ھے !
کوئی چادر چاڑن والیاں دی
ھک ٹولی ھے ، وچ دولی ھے
جیڑھے مرشد دے دربار اتے
ھر سال دی چادر چاڑ کرائیں
بے انت مراداں پا ویندن
جیڑھے من دی تریہہ وسماء ویندن
کئی میلہ ھے
اتھاں ھر کوئی جیونڑ اندا ھے
اتھاں ھر کوئی جیوڑاں چاھندا ھے
کوئی جیونڑ ھے ،
جیڑھا چار چئودھاروں وچھا پئے
کوئی دھشت گرد دے کن دے وچ
ھک واریں ونج کے آکھے ھا
ساڈے رلے میلہ آ ڈیکھے
عقیل عباس ( نکے ) ناویں
-----------------------------
@ ضروری نوٹ :---
سرائیکی لکھائی کی جو سہولت کمپیوٹر
کمپوزنگ میں حاصل ھے -- وہ موبائل کی لکھائی میں
حاصل نہیں -- اسلئے مجھے بعض الفاظ اصول تحریر
سے ھٹ کر اپنی خود ساختہ طرز میں لکھنے پڑے ---
جیسے ساون کے " ن " پر ط ڈالنے کی بجائے ،
" ساونڑ " لکھنا پڑا ---- جس کیلئے معذرت خواہ ھوں
ریاض انجم بھکر