دیرہ اسماعیل خان

سرائیکی وسیب دا عظیم شہر تے عظیم شہر جیکوں ’’دیرہ مُکھ سرائیکستان ‘‘ آکھیا ویندے ، دا ناں دیرہ اسماعیل خان ہے ۔ ضلع ڈیرہ اسماعیل خان دے شمال اچ ضلع بنوں تے شمالی وزیرستان، جنوب مغرب اچ جنوبی وزیرستان تے ضلع بنوں دا کجھ حصہ ہے۔ دریائے سندھ ایکوں ضلع میانوالی توں انج کریندے۔ اے اپݨے ضلع دا صدر مقام وی ہے تے ڈویژنل ہیڈ کوارٹر وی تے ایندے نال کجھ قبائلی علاقہ جات (فاٹا) دا انتظامی تعلق ہے۔شہر ڈیرہ اسماعیل خان دی وجہ تسمیہ دے بارے اچ مختلف روایات ہن۔ودھ مشہور اے ہے جو ایکوں ہک بلوچ سردار سہراب خان  نے 1569ء اچ جیڑھا بلوچستان توں ترک وطن کر تے آیا ہا۔ موجودہ شہر توں ٻارہاں میل دور مشرق آلے پاسے آباد کیتا ہا۔ایندے ہک پُتر اسماعیل خان دا اتھاں انتقال تھی ڳیا۔بلوچ سردار نے پُتر دی محبت اچ ایں علاقے دا ناں ڈیرہ اسماعیل خان رکھیا۔ 1823ء اچ جݙاں دریائے سندھ نے اپݨا رُخ بدلیا تاں چھ میل تک مغرب آلے پاسے آباد زمین دی بے انتہا تباہی کر ݙتی۔نواب احمد یار خان سدوزئی نے بلا تفریق مذہب و رنگ و نسل، ڈیرہ اسماعیل خان دے ہر متاثر کوں اپݨی جائیداد اچوں ایں قدر حصہ ݙتا جتنا ایں کنوں دریا کھس گھٖدا ہا تے ڈیرہ اسماعیل خان کوں ول آباد کیتا۔

1817ء تا 1846ء علاقے تے سکھاں دی حکومت ریہی۔ 1846ء اچ انگریز قابض تھی ڳئے۔ شہر جمع دے نشان دی طرح چار بازاراںتے مشتمل ہے۔ کمشنری بازار، توپانوالہ بازار، مسلم بازار تے پاوندہ بازار۔ اے چارے بازار جئیں جھاہ آ تے ملدن ، اتھاںہک عمارت تعمیر کیتی ڳئی جیکوں ’’چوگلا‘‘ آکھدن یعنی کہ چوراہا۔ ڈیرہ اسماعیل خان دا سب توں نیڑے ریلوے اسٹیشن دریا خان ہے۔دریائے گومل اتھوں تقریباً ست میل دے فاصلے تے ہے۔ایندے ناں تے ملتان روڈ تے گومل یونیورسٹی بݨائی ڳئی ہے۔ایں یونیورسٹی کیتے کئی سو کنال رقبے دی زمین ڈیرہ اسماعیل خان دی ہک علمی شخصیت نواب اللہ یار خان سدوزئی نے مفت عطاء فرمائی۔ نواب صاحب جیڑھے پاکستان پبلک سروس کمیشن دے چیئرمین وی ریہے ہن گومل یونیورسٹی دے پہلے وائس چانسلر مقرر تھئے۔ ٻئے تعلیمی اداریاں اچ گورنمنٹ کالج، گورنمنٹ سائنس کالج تے متعدد ہائی سکول‘ ٹیچرز ٹریننگ سکول تے گورنمنٹ پولی ٹیکنیک انسٹی ٹیوٹ شامل ہن۔ ڈیرہ اسماعیل دا اپݨا ریڈیو اسٹیشن ہے جیڑھا روزانہ پشتو ، اُردو تے سرائیکی اچ پروگرام پیش کریندے۔’’ڈیرہ دریا خان پل ‘‘ پاکستانی انجینئراں دا شاہکار ہے۔ ایں پل دی تعمیر توں پہلے ہک طویل فاصلہ براستہ کندیاں، چشمہ بیراج یا تونسہ بیراج دی طرفوں طے کرݨا پوندا ہا۔شہر توں پندرھاں میل دے فاصلے تے ’’رحمان ڈھیری‘ ‘ دا  مقام ہے۔ جتھاں جنوری1976ء اچ کھدائی توں آثار قدیمہ دریافت تھئے ہن۔

حوالہ

کتاب: میݙی دھرتی، میݙے لوک ، مصنف: ظہور احمد دھریجہ ، ناشر: جھوک پبلشرز ، ملتان 2018ء

دیرہ اسماعیل خان سرائیکی وسیب دا ہک ڈویژن ہے۔ دیرہ اسماعیل خان کوں ڈی آئی خان وی آکھا ویندا ہے ۔ اے شاہر سندھو دریا دے کنارے آباد ہے۔ سردار اسماعیل خان بلوچ نے 15ویں صدی دے آخر اچ اپنڑیں ناں تے ایں شاہر دا ناں رکھا۔ 1901 اچ لارڈ کرزن نے ایکوں ڈیرہ جات کولوں الگ کر کے صوبہ سرحد نال شام کر ڈتا۔ ہنڑ دیرہ اسماعیل خان صوبہ خیبر پختونخواہ دا ہک وڈا شاہر ہے۔ لیکن خیبر پختونخواہ دا حصہ ہوندے ہوئے وی اتھاں ثقافت ، رسماں تے زبان سرائیکی ہے ۔ صوبائی دارالحکومت پشاور کولوں ایندا پندھ 300 کلومیٹر یا 190 میل ہے ۔ ملتان شاہر کولوں اُبھے تے ڈیلائی پاسے 230 کلومیٹر یا 14 میل دے پندھ تے واقع ہے۔ 2017 دی مردم شماری دے مطابق ایں شاہر دی کل آبادی 1627132 ہئی، ایں کیتے پاکستان دا 37 واں وڈا شاہر ہے تے خیبر پختونخواہ دے لَمے پاسے دا سب کولوںوڈا شاہر ہے ۔

شجرہ نسب

دیرہ اسماعیل خان دی اکثریت آبادی سرائیکی بولیندی ہے ، بھل اتھاں پشتو تے بلوچی وی الائی ویندی ہے ۔ دیرہ دے لفظ دے مطبل " خیمہ " ہے تے اے وادی ِ سندھ دے ڈوجھے شاہراں آلی کار جیویں دیرہ غازی خان ، دیرہ بگٹی ، دیرہ دریا خان ہن ایویں دیرہ اسماعیل خان دا مطلب ہے اسماعیل خان دا خیمہ ۔

دیرہ ڈویژن وچ ترائے ضلعے ہن،،

جنوبی وزیرستان دیاں اٹھ تحصیلاں ہن؛

برمیل

لدھا

میکن

سرارو گھا

سرویکال

تیارزہ

توئی کھلا

وانا

ٹانک ضلع صرف ہکا تحصیل ٹانک ہے،

ضلع دیرہ اسماعیل خان دیاں پنج تحصیلاں ہن

دیرہ اسماعیل خان

کلاچی

ڈربن

پرووا

پہاڑپور

کل پنج تے ہک تے اٹھ

مطلبے چوݙاں تحصیلاں ہن، تے ݙو سب ڈویژن درہ زندہ تے جنڈولا وی ہن.