صادق محمد خان پنجم عباسی

نواب صادق محمد خان پنجم عباسیؒ

Saraiki

Coat of arms of State of Bahawalpur

Flag of State of Bahawalpur

نواب سر صادق محمد خان عباسی ریاست بہاولپور دے آخری حکمران ہن۔ آپ September ،1904 وچ پیدا تھئے تے آپ ترئے سال دی عمر وچ ریاست بہاولپور دے نواب بݨے تے آپ نے 1955 تک بہاولپور تے حکمرانی کیتی۔ نواب صادق نے ﺗﺤﺮﯾﮏ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ دﮯ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﮐﺮﺍﭼﯽ وچ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍپݨیاں رہائش گاہواں، شمس ﻣﺤﻞ تے قمر ﻣﺤﻞ ﻗﺎﺋﺪ ﺍﻋﻈﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺟﻨﺎﺡ تے ﻓﺎﻃﻤﮧ ﺟﻨﺎﺡ ﮐﻮں ݙے ݙتے جنہاں وچ اﺝ ﺳﻨﺪﮪ دا ﮔﻮﺭﻧﺮ ٻہندا ﮬﮯ ۔ آپ نے ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ بݨݨ دے ﺑﻌﺪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻧﯽ ﮐﺮﻧﺴﯽ دی ﺍﺱ ﻭﻗﺖ ﮔﺎﺭﻧﭩﯽ ݙتی ﺟݙݨ ﮐﻮﺋﯽ ملک ﮔﺎﺭﻧﭩﯽ ﮨﯽ نہ ݙیندا ہئی تے ملک دے محکمہ جات دے عملے دیاں پہلیاں کئی مہینیاں دے ﺗﻨﺨﻮﺍہواں ﭼﻼوݨ کیتے ﺧﻄﯿﺮ ﺭﻗﻢ وی فراہم کریندے ریہے۔ آپ دی ݙتی ﮨﻮﺋﯽ ﺷﺎﮨﯽ ﺳﻮﺍﺭﯼ تے ٻیہہ کے ﻗﺎﺋﺪ ﺍﻋﻈﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺟﻨﺎﺡ ﺑﻄﻮﺭ ﮔﻮﺭﻧﺮ ﺟﻨﺮﻝ ﺣﻠﻒ چاوݨ ﮔﺌﮯ ہن.

آپ 29 ستمبر 1904ء کوں پیدا تھئے تے 24 مئی 1966ء وچ آپ دی وفات تھئی. آپ محض 3 سال دی عمر وچ اوں وقت نواب بݨائے ڳئے جݙݨ آپ دے والد نواب بہاول پنجم دا انتقال تھیا. 3 سال دی عمر وچ تخت نشینی دے کارݨ، کونسل آف ریجنسی تے ایندے صدر سر رحیم بخش نے 1924 تک ریاست دا نظام چلایا.

پاکستان بݨ ونجݨ دے بعد آپ نے ریاست دے خزانے توں نویں ملک کوں سپورٹ کیتا تے 6 مہینے تک پورے ملک دے تمام محکمیاں دے تنخواہواں جاری کیتیاں. تے ملکی کرنسی دی منظوری کیتے زر ضمانت وی فراہم کیتا جیہڑا کہ کئی مݨ سونے تے مشتمل ہئی. ایندے علاوہ قائداعظم واسطے کراچی دا بہاولپور ہاؤس تے سواری واسطے رولز رائس کار وی مہیا کیتی.

اعلٰحضرت نواب الحاج، جنرل سر صادق محمد خان پنجم عباسی رحمۃ اللہ علیہ، محسنِ پاکستان

1930 توں لا کے آخر تک نواب صاحب اپݨے سرکاری چھٹیاں انگلینڈ وچ گزریندے ہن. لندن وچ انہاں نے اپݨا ہک گھر وی بݨایا ہویا ہئی. ایں طرح دہلی وچ بہاولپور ہاؤس قائم کیتا جیہڑا اڄ وی موجود اے.

ٻلپݨ دی تصویر

پیدائش

نواب محمد بہاول خان پنجم دے گھر بروز جمعہ 30 ستمبر 1904ء کوں ہک ٻال دی ولادت تھئی۔ جیندا ناں صادق محمد خان رکھا ڳیا۔ صاحبزادہ صادق محمد خان دی ولادت دولت خانہ محل بہاولپور اچ ہوئی۔

سلسلہ نسب

نواب آف بہاولپور حضرت عباس بن عبد المطلب رضی اللہ تعالی عنہ دے خاندان توں ہن ایں واسطے عباسی مشہور ہن۔ نواب صادق محمد خان پنجم عباسی دا شجرہ نسب کجھ ایویں ہے:

• صادق محمد خان پنجم بن محمد بہاول خان پنجم بن صادق محمد خان چہارم بن محمد بہاول خان چہارم بن فتح محمد خان بن محمد بہاول خان سوم بن صادق محمد خان دوم بن محمد بہاول خان دوم بن نواب فتح خان اول بن نواب صادق محمد خان اول بن نواب مبارک خان اول بن بہادر خان دوم بن فیروز یا پیروج خان بن امیر محمد خان دوم بن بھکھر خان دوم بن بہادر خان بن بھکھر خان بن ہیبت خان بن امیر صالح خان بن امیر چندر خان بن داؤد خان دوم بن بن محمد خان بن محمود خان بن داؤد خان بن امیر چنی خان بن بہاءاللہ عرف بھلا خان بن امیر فتح اللہ خان بن سکندر خان بن عبد القدر یا قاہر خان بن امیر اِبان خان بن سلطان احمد ثانی بن شاہ مزمل بن شاہ عقیل بن سلطان سہیل بن سلطان یاسین بن احمد المستنصر باللہ الثانی بن الظاہر بامر اللہ بن الناصر لدین اللہ بن ابو محمد الحسن المستضی بامر اللہ بن المستنجد باللہ بن المقتفی لامر اللہ بن المستظہر باللہ بن المقتدی بامر اللہ بن القائم بامر اللہ بن القادر باللہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ بن عباس بن عبد المطلب۔

دستار بندی

نواب محمد بہاول خان پنچم فریضہ حج کیتے تشریف گھن ڳئے جس اچ اپݨے ݙو سال دے صاحبزادے کوں وی گھن ڳئے۔ واپسی تے سفر دے دوران نواب محمد بہاول خان پنچم فوت تھی ڳئے ۔ نواب دا ہک ہی فرزند ہئی۔ ایں واسطے ریاست واپس آ ونڄݨ دے بعد صاحبزادہ صادق محمد خان دی ترئے سال دی عمر اچ 15 مئی 1907ء کوں دستار بندی کیتی ڳئی۔ صاحبزادہ نے اپݨے کیتے نواب صادق محمد خان پنچم دا ناں منتخب کیتا۔ چونکہ نواب کم سن ہن ایں واسطے ریاست دی انتظامی نگرانی کیتے حکومت برطانیہ نے I.C.S سر رحیم بخش دی سربراہی اچ کونسل آف ریجنسی (The Council of Regency) قائم کیتی۔ ریاست 1907ء توں 1924 تک کونسل دی زیرنگین رہی۔

تعلیم و تربیت

نواب صادق محمد خان پنجم نے ابتدائی فارسی، عربی تے مذہبی تعلیم اپݨے اتالیق علامہ مولوی غلام حسین قریشی توں حاصل کیتی۔ نواب کوں 1913ء اچ اعلیٰ تعلیم تے امور ریاست دی تربیت کیتے لندن بھیڄا ڳیا جتھاں 1915ء تک تعلیم حاصل کیتی۔ 1915ء توں 1921ء تک نواب نے ایچیسن کالج لاہور اچ تعلیم حاصل کیتی۔ نواب 1921ء اچ ہزرائل ہائینس آف ویلز دے ایڈی کانگ مقرر تھئے۔

تاج پوشی

نواب صادق محمد خان پنجم دی تقریباً ویہہ سال دی عمر اچ تاج پوشی کیتی ڳئی۔ تاج پوشی دی تقریب 24 مارچ 1924ء کوں نور محل بہاولپور اچ منعقد کیتی ڳئی۔ اوں تقریب اچ لارڈ ریڈنگ واسرائے ہند نے نواب صادق محمد خان پنجم دی رسم تاج پوشی ادا کیتی تے مکمل اختیارات حکمرانی نواب کوں تقویض کیتے ڳئے۔

ادائیگی حج

نواب صادق محمد خان پنجم عباسی فریضہ حج دی ادائیگی کیتے 1935ء اچ تشریف گھن ڳئے جیندے اچ آپ اپݨے خرچ تے ہک سو افراد کوں وی نال گھن ڳئے ہن۔ ایہ سفر بروز جمعرات 24 جنوری 1935ء کوں کراچی دی بندرگاہ توں شروع تھیا تے اوندا اختتام بروز اتوار 5 اپریل 1935ء کوں ڈیرہ نواب بہاولپور اچ تھیا۔

روانگی

نواب صادق محمد خان پنجم فریضہ حج کیتے 1935ء اچ سعودی عرب تشریف گھن ڳئے۔ آپ دا ایہ سفر کراچی دی بندرگاہ توں 24 جنوری 1935ء کوں شروع تھیا تے 3 فروری کوں جدہ بندرگاہ تے اختتام پذیر تھیا۔ اوں سفر اچ آپ دے نال مولوی غلام محمد شیخ الجامعہ بہاولپور وی تشریف فرما ہن۔ نمازاں تے نماز جمعہ آپ دی امامت اچ ادا کیتی ویندی۔ نواب صاحب نے جہاز دے تمام عملہ اچ انعامات تقسیم کیتے ہن۔

مدینہ منورہ اچ قیام

نواب صادق محمد خان پنجم 10 فروری کوں آبیار حصانی توں مدینہ منورہ کیتے روانہ تھئے۔ نواب نے 11 فروری توں یکم مارچ تک مدینہ طیبہ اچ قیام فرمایا۔ انہاں ݙیہاں اچ نواب نے 11 فروری کوں روضہ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تے حاضری ݙتی۔ 13 فروری کوں نواب امیر مدینہ دی ضیافت کیتے تشریف گھن ڳئے تے 18 فروری کوں نواب نے امیر مدینہ دے اعزاز اچ ضیافت دا اہتمام کیتا۔ نواب نے 22 فروری کوں گورنر مدینہ نال ملاقات کیتی۔ 28 فروری کوں مسجد قبلتین تے بیر عثمان دی زیارت کیتے تشریف گھن ڳئے۔

مکہ مکرمہ اچ قیام

نواب صادق محمد خان پنجم نے 2 مارچ کوں مکہ مکرمہ دی طرف شروع کیتا۔ مختلف مقامات دی زیارت کریندے ہوئے 5 مارچ کوں مکہ مکرمہ پہنچے۔ 5 مارچ کوں بیت اللہ شریف دا طواف کیتا تے عمرہ دی سعادت حاصل کیتی۔ اونہی ݙینہہ امیر فیصل بن عبد العزیز نال ملاقات کیتی۔ 11 مارچ کوں سلطان عبد العزیز نال ملاقات کیتے قیصر سلطانی تشریف گھن ڳئے۔ نواب نے 12 مارچ کوں سلطان عبد العزیز بن سعود دے ہمراہ غسل بیت اللہ شریف دی سعادت حاصل کیتی۔ 13 مارچ توں 15 مارچ تک حج دے فرائض ادا کیتے۔ 23 مارچ کوں طواف وداع دی سعادت حاصل کیتی۔

واپسی

نواب صادق محمد پنجم 23 مارچ کوں مکہ مکرمہ توں جدہ کیتے روانہ تھئے۔ 25 مارچ کوں جدہ توں کراچی کیتے روانہ تھئے۔ ایہ جہاز 4 اپریل کوں کراچی دی بندرگاہ تے پہنچا تے اتھاں نواب اسپیشل ٹرین دے ذریعے 5 اپریل کوں ڈیرہ نواب صاحب بہاولپور پہنچے۔

قائد اعظم دے نال تعلقات

1928ء توں نواب صادق محمد خان پنجم تے قائد اعظم محمد علی جناح دے درمیان لازوال دوستی دا رشتہ قائم تھیا۔ ریاست دے اوں وقت دے وزیر اعظم سر سکندر حیات (یونینسٹ رہنما) نے ریاست دے خلاف درپردہ سازش دا آغاز کیتا تے ستلج ویلی پراجیکٹ دے بقایا جات دے حوالے نال مرکزی حکومت کوں لکھا کہ ریاست قرضے دی ادائیگی نی کر سڳدی لہٰذا صادق آباد تے کوٹ سبزل دے علاقہ جات ریاست توں گھن گھدے ونڄن۔ ریاست دے اوں وقت دے ہوم منسٹر تے نواب دے اتالیق مولوی غلام حسین قریشی نے اوں سازش کوں بے نقاب کیتا تے نواب کوں اپݨے قانونی مشیر نال مشورہ گھنݨ دا آکھا۔ اوں مقدمے دی پیروی اوں وقت دے ریاست دے قانونی مشیر قائدِ اعظم محمد علی جناح نے کیتی تے مقدمے دا فیصلہ بہاول پور دے حق اچ تھیا۔ قائد اعظم دے مشورے تے نواب صاحب نے اوں سازش دے سرغنہ سر سکندر حیات کوں نہ صرف عہدے توں برطرف کر ݙتا بلکہ فوراً ریاست بدر کر ݙتا ڳیا۔ تحریک پاکستان دے دوران کراچی اچ موجود اپݨی جائیداد الشمس محل تے القمر محل قائد اعظم محمد علی جناح تے انہاں دی پیاری بھیݨ محترمہ فاطمہ جناح کوں نواب نے بطور رہائش ݙے ݙتے ہن۔ بانی پاکستان قائد اعظم جݙݨ حلف چاوݨ کیتے چلے تاں نواب صاحب نے اپݨی شاہی سواری قائد اعظم کوں پیش کر ݙتی جیندے وچ ٻیہھ کے قائد اعظم محمد علی جناح بطور گورنر جنرل پاکستان حلف چاوݨ آئے۔ نواب صاحب نے اتھائیں بس نہ کیتا، انہاں نے گورنر جنرل پاکستان دی سواری کیتے اپݨی مہنگی ترین کار رولزرائس وی قائد اعظم کوں بطور تحفہ پیش کر ݙتی ہئی۔ نواب صادق محمد خان پنجم دی بے لوث خدمات دے صلے اچ قائد اعظم نے انہاں کوں ’’محسن پاکستان‘‘ دے خطاب نال نوازا ہئی۔ انہاں دا آکھݨا ہئی کہ

پاکستان بݨن توں پہلے وی پاکستان ریاست بہاولپور دی صورت اچ موجود ہئی۔

ریاست بہاولپور تے پاکستان

ریاست بہاولپور دے پاکستان کیتے بے شمار خدمات ہن جنہاں دا احاطہ کرݨا مشکل اے۔ انہاں وچوں کجھ ہیٹھاں درج ہن۔

الحاق

پنڈت جواہر لعل نہرو تے سردار پٹیل نے ریاست بہاولپور کوں بھارت اچ شامل کرواوݨ دی سر توڑ کوششاں کیتیاں، اتھاں تک کہ بیکانیر تے اردگرد دے علاقیاں کوں ریاست اچ شامل کرݨ دی پیشکش وی کر ݙتی۔ اوندے جواب اچ نواب صادق محمد خان پنجم نے آکھا کہ بھارت میݙے گھر دے پچھوں ہے جبکہ پاکستان سامݨے تے شریف آدمی ہمیشہ سامݨے دا رستہ اختیار کریندے۔ اپریل 1947ء اچ یونینسٹ وزیر مشتاق احمد گرماݨی پنجاب دے وزیراعلیٰ مقرر تھئے، اختیارات دی منتقلی دے وقت ایہ افواہاں عام ہن کہ بہاولپور دی جانب توں ہندوستان دے نال الحاق کیتا ویسی۔ 15 اگست 1947ء کوں نواب صادق محمد خان پنجم نے آزاد حکمران دے طور تے رہݨ دا اعلان کریندے ہوئے بہاولپور کوں پاکستان دے تحت چلاوݨ دی خواہش دا اظہار کیتا، جیندے بعد حکومت پاکستان نے خطرے کوں محسوس کریندے ہوئے بہاولپور کوں پاکستان دا حصہ بݨاوݨ تے کم شروع کر ݙتا تے نواب دے انگلینڈ توں واپس آوݨ تک بات چیت دا انتظار کیتا ڳیا۔ مشتاق احمد گرماݨی بہاولپور دی جانب توں ہندوستان دے نال الحاق دی افواہاں دے باوجود انہاں تے الحاق کیتے دباؤ نی ݙیندے، اوں معاملے کوں حل کرݨ کیتے امیر دے دستخط کافی ہن، جیہڑے انہاں نے 3 اکتوبر 1947ء کوں کیتے۔

پاکستان دی امداد

حکومت پاکستان کوں قیام دے بعد خزانہ خالی ہووݨ تے نواب سر صادق محمد خان عباسی نے ابتدائی طور تے سرکاری ملازمین دے تنخواہواں کیتے 7 کروڑ روپے تے بعد ازاں 2 کروڑ روپے ، ول 22 ہزار ٹن گندم تے مہاجرین کیتے 5 لاکھ روپے ݙتے۔ بہاول پور اچ مہاجرین دی آبادکاری کیتے نویں وزارت بحالی مہاجرین بݨائی ڳئی جیندے ذریعے مہاجرین کوں ریاست بہاول پور اچ باعزت طریقے نال آباد کیتا ڳیا تے مخدوم الملک غلام میراں شاہ کوں وزیر مہاجرین بݨایا ڳیا۔ 4 اگست 1947ء کوں برٹش ائیرویز دا کارگو جہاز ملتان ایئر پورٹ تے لتھا تاں نواب بہاولپور دے نمائندے ہر آوݨ والے دا نا صرف استقبال کریندے پئے ہن بلکہ انہاں کوں گھنائی ہوئی سواریاں اچ ٻلھا کے بہاولنگر تے اوندے قرب و جوار اچ خالی پئے مکانات تے حویلیاں اچ ٻلہیندے ہن۔ انہاں کیتے وافر مقدار اچ کھاوݨ پیوݨ دا سامان مہیا کریندے پئے ہن۔

جݙݨ ایران دے بادشاہ پہلی وار پاکستان دے دورے تے آئے تاں حکومت پاکستان دے کول اینجھے برتن موجود نہ ہن جیہڑے شہنشاہ ایران دے شایان شان ہوندے، اوں موقعے تے وی نواب صاحب بہاولپور صادق محمد خان پنجم نے اپݨے شاہی محل دے سونے چاندی دے برتن ہک ٹرین اچ بھر کے بھیڄ ݙتے ہن، اوہ برتن وی نواب صاحب نے کݙہیں واپس نہ گھدے۔

تعمیر و ترقی

نواب صادق محمد خان پنجم نے 1928ء اچ ستلج ویلی پراجیکٹ دا افتتاح کیتا جس دے تحت دریائے ستلج تے ترئے ہیڈ ورکس سلیمانکی، ہیڈ اسلام تے ہیڈ پنجند تعمیر کیتے ڳئے تے پوری ریاست اچ نہراں دا ڄال وچھا ݙتا ڳیا تے غیر آباد زمیناں دی آباد کاری کیتے مختلف علاقیاں توں آبادکاراں کوں ریاست اچ آباد تھیوݨ ڈی ترغیب ݙتی ڳئی۔ نویں منڈیاں تے شہر ہارون آباد، فورٹ عباس، حاصل پور، چشتیاں ، یزمان، لیاقت پور تے صادق آباد وسائے ڳئے۔ 1942ء اچ بہاولپور اچ ہک وݙا چڑیا گھر اپݨے دی عوام دی سیر و تفریح کیتے بݨوایا تے ڈرنگ اسٹیڈیم وی بݨوایا جس وچ پہلی وار پاکستان تے بھارت دا پہلا کرکٹ میچ کھیݙا ڳیا۔

علمی خدمات

نواب صادق محمد خان نے 1925ء اچ جدید تقاضیاں نال ہم آہنگ دینی تعلیم کیتے مدرسہ صدر دینیات کوں ترقی ݙے کے جامعتہ الازہر دی طرز تے جامعہ عباسیہ قائم کیتا ڳیا۔ 1926ء اچ جامعہ عباسیہ دا ہک ذیلی ادارہ طبیہ کالج قائم کیتا ڳیا جیہڑا اوں وقت واحد پنجاب دا سرکاری کالج ہئی۔ ایہ ادارہ ترقی کریندے ہوئے اڄ دی اسلامیہ یونیورسٹی آف بہاولپور دے ناں نال ہک نامور ادارہ ہے۔ 3 دسمبر 1930ء کوں سر راس مسعود (وائس چانسلر) دی دعوت تے مسلم یونیورسٹی علی ڳڑھ دے سالانہ کانووکیشن دی صدارت کیتی تے اوں وقت ہک لکھ روپے دی خطیر رقم بطور عطیہ ݙتی۔ 28 دسمبر 1930ء کوں انجمن حمایت اسلام لاہور دے سالانہ جلسہ دی صدارت کیتی تے گرانقدر مالی امداد کیتی۔ اپریل 1931ء اچ طبیہ کالج دہلی دے کانووکیشن دی صدارت کیتی تے گرانقدر مالی امداد دا اعلان کیتا۔ 27 فروری 1934ء کوں نواب صاحب دی تعلیمی خدمات دے اعتراف دے طور تے رجسٹرار پنجاب یونیورسٹی ڈاکٹر وُلز نے بہاول پور آ کے صادق ڳڑھ پیلس اچ منعقدہ تقریب اچ نواب کوں L.L.D دی اعزازی ڈگری ݙتی۔ 1952ء اچ پیرا میڈیکلاسکول، نرسنگاسکول تے ایل ایس ایم ایف کلاسز دا اجرا کیتا ڳیا۔ اوں سال علامہ شبیر احمد عثمانی ؒ دی سربراہی اچ ریاست اچ تعلیمی اصلاحات تے نصاب کوں جدید خطوط تے استوار کرݨ کیتے کمیشن قائم کیتا ڳیا۔ 1954ء اچ صادق محمد پنجم نے ایچیسن کالج دی طرز تے صادق پبلک سکول قائم کیتا جس دی تعمیر کیتے نواب نے اپݨی ذاتی زمین توں 450 ایکڑ زمین عطا کیتی۔ ایندے علاوہ اوندی تعمیر و ترقی کیتے فنڈز فراہم کیتے۔ نواب نے ایچیسن دے معروف استاد تے ماہر تعلیم خان انور مسعود سکندر خان کوں ایں اسکول دا پرنسپل مقرر کیتا۔

ادبی خدمات

24 مارچ 1925ء کوں نواب دی تاج پوشی دے بعد صادق ریڈنگ لائبریری دی عمارت دا سنگ بنیاد رکھا ڳیا جیہڑا ہݨ سنٹرل لائبریری دے ناں نال منسوب ہے۔ ایہ پنچاب دی ݙوجھی وݙی لائبریری ہے۔ نواب سر صادق دی سرپرستی اچ عزیز الرحمٰن عزیز نے پہلی وار سرائیکی دے قادر الکلام صوفی شاعر حضرت خواجہ غلام فریدؒ دا کلام ’’دیوانِ فرید‘‘ ترجمہ تے تشریح دے نال 1942ء اچ عزیز المطابع پریس توں شائع کیتا۔

طبی خدمات

1930ء اچ بہاول وکٹوریہ ہسپتال اچ توسیع کیتی ڳئی، نواں ٹی بی وارڈ، نواں آپریشن تھیٹر تے بستریاں دی تعداد اچ اضافہ کیتا ڳیا۔ 1938ء اچ سرجن ڈاکٹر جمیل الرحمٰن دی سربراہی اچ ایکسرے دا شعبہ قائم کیتا ڳیا۔ پوری ریاست اچ ہسپتالاں تے ڈسپنسریاں دا ڄال وچھا ݙتا ڳیا جتھاں علاج دی مفت سہولیات دے علاوہ مریضاں کوں خوراک وی مہیا کیتی ویندی ہئی۔ صادق ڳڑھ پیلس اچ کیمپ ہسپتال تے سٹاف ڈسپنسری دے علاوہ فوج دی ضروریات کیتے 1911ء اچ بہاول پور اچ کمبائنڈ ملٹری ہسپتال تے ڈیرہ نواب صاحب اچ کیولری ہسپتال قائم کیتے ڳئے۔ جیلاں اچ قیدیاں دے علاج معالجے کیتے ڈسپنسری تے میونسپل کمیٹیاں دے زیرِ انتظام شہراں اچ سٹی ڈسپنسریاں قائم کیتے ڳئے۔ ڈاکٹرز، نرساں، ڈسپنسرز تے حکیماں کوں ملک دے ݙوجھے علاقیاں دی نسبت زیادہ تنخواہواں تے مراعات ݙتے ویندے ہن ۔1953ء اچ بہاول وکٹوریہ ہسپتال اچ وݙے پیمانے تے توسیع کیتی ڳئی۔

مذہبی خدمات

1930ء اچ سر صادق محمد خان پنجم نے ریاست کپور تھلہ اچ جامع مسجد کپور تھلہ تعمیر کرائی۔ مہاراجا کپور تھلہ دی فرمائش تے خود نواب نے افتتاح کیتا۔ 1935ء اچ نواب فریضہ حج دی ادائیگی کیتے ڳئے ہن تے مدینہ منورہ اچ قیام دے دوران مسجد نبوی اچ قیمتی فانوس لوائے۔ جولائی 1935ء اچ جامع مسجد دہلی دی طرز تے ’’جامع مسجد الصادق‘‘ دی ازسرِ نو تعمیر دا سنگِ بنیاد رکھا جیہڑی ایں وقت پاکستان دی چوتھی وݙی مسجد ہے۔ جامع مسجد دے اخراجات کیتے کثیر زرعی رقبہ وقف کیتا۔ ایندی تعمیر اچ سنگِ سرخ تے سنگِ مرمر دا استعمال کیتا ڳیا ہے۔ جمعۃ المبارک دا سب توں وݙا اجتماع جامع مسجد الصادق اچ منعقد تھیںدے تے بلا تخصیص مسلک سب لوگ جامع مسجد اچ نماز جمعہ دی ادائیگی کوں ترجیح ݙیندے ہن۔ حضرت شیخ الجامعہ مولانا غلام محمد گھوٹویؒ تمام عمر جمعہ دی نماز جامع مسجد تے عیدین دی نماز مرکزی عید گاہ اخ (باوجود مسلکی فرق دے) آخری شاہی خطیب حضرت مولانا قاضی عظیم الدین علویؒ دی امامت اچ ادا کریندے رہے۔ شہر باہر عید گاہ دی تعمیر کیتی ڳئی۔ ریاست بہاولپور اچ حج دے موقع تے ترئے مہینے دی چھٹی معہ ایڈوانس تنخواہ ݙتی ویندی ہئی۔ بہاول پور حکومت دی طرفوں مکہ تے مدینہ اچ سرائے موجود ہن جتھاں بہاولپور دے حجاج کیتے مفت رہائش تے خوراک دا انتظام ہوندا ہئی۔ آخری عشرہ رمضان اچ تمام مساجد اچ حکومت دی طرفوں مرمت تے سفیدی کیتی ویندی ہئی۔

نواب صاحب تے رولز رائس دا مالک

نواب آف بہاولپور صادق محمد خان پنجم سادہ لیکن خوددار شخصیت دے مالک ہن۔ اپݨے لندن اچ قیام دے دوران ہک روز سادہ لباس اچ عام شہری دے لباس اچ ٹہلݨ نکلے۔ اونہی دوران انہاں دی نظر معروف ترین کار ساز کمپنی رولزرائس دے شوروم تے پئی۔ انہاں کوں شو روم اچ کھڑی گݙیاں بے حد پسند آئیاں۔ اوہ جݙݨ انہاں دی قیمت معلوم کرݨ اندر داخل تھیوݨ لڳے تاں دروازے تے موجود گارڈ نے انہاں کوں غریب ایشیائی باشندہ سمجھ کے انہاں دی بے ہتک کر ݙتی۔ گارڈ نے معمولی لباس ݙیکھ کے آکھا ایہ گݙیاں تیݙی پہنچ توں بہت دور ہن۔ گارڈ دی اوں بدتمیزی دے بعد نواب واپس ہوٹل چلے ڳئے۔ اڳلے روز نواب صادق محمد خان پنجم پورے شاہی لوازمات دے نال ملازماں دی فوج گھن کے شوروم پہنچے تے اتھاں موجود چھی دی چھی گݙیاں خرید گھدے۔ گݙیاں خریدݨ دے بعد ملازماں کوں حکم ݙتا کہ فوراً ایہ گݙیاں بہاولپور بھڄوا کے میونسپلٹی دے حوالے کر ݙتے ونڄن۔ میونسپلٹی کوں حکم سݨایا ونڄے کہ انہاں گݙیاں نال شہر کوں صاف کرݨ تے گند چاوݨ دا کم گھدا ونڄے۔ جݙݨ بہاولپور اچ رولز رائس گݙیاں کوڑا چاوݨ لڳے تاں ایہ ڳالھ پوری دنیا اچ جنگل دی بھاہ دی طرح پھیل ڳئی۔ اوں وجہ توں مارکیٹ اچ رولز رائس دی قیمت تیزی نال ڈھہݨ لڳی۔ دنیا اچ رولزرائس کمپنی دی ساکھ کوں بری طرح نقصان پہنچا۔ جݙݨ کہیں وی رولز رائس دا ناں گھدا ویندا تاں لوگ کھلدے تے آہدے کہ’’اوہا رولزرائس جیندے نال پاکستان دے شہر بہاولپور اچ کوڑا چاتا ویندے‘‘۔ اوں صورت حال توں پریشان تھی کے رولز رائس کمپنی دے مالک نواب صاحب توں معافی منگݨ خود بہاولپور ڳئے۔ رولز رائس کمپنی دے مالک نے نواب کوں تحریری معافی نامہ پیش کیتا جس اچ درخواست کیتی ڳئی کہ گݙیاں کوں کوڑا کٹھا کرݨ تے صفائی دے کم توں ہٹا ݙتا ونڄے۔ نواب صادق محمد خان نے انہاں دی معافی قبول کریندے ہوئے تمام گݙیاں کوں کوڑے تے صفائی دے کم توں ہٹا ݙتا۔ رولز رائس کمپنی دے مالک نے نواب آف بہاولپور کوں بطور تحفہ چھی نویں گݙیاں وی پیش کیتے۔ نواب صادق محمد خان نے انہاں گݙیاں وچوں ہک سعودی عرب دے شاہ کوں تحفے اچ پیش کیتی جیہڑے اوں وقت پاکستان دے دورے تے آئے ہوئے ہن۔ ایہ سعودی عرب دی سرزمین تے چلݨ والی پہلی رولزرائس گݙی ہئی۔ رولز رائس ایں وقت دنیا دی 10 مہنگی ترین گݙیاں اچ شمار تھیندی ہے۔

وفات

ریاست دے آخری حکمران، نواب سر صادق نے 24 مئی 1966ء کوں لندن وچ اپݨی رہائش گاہ سرے کاؤنٹی وچ انتقال کیتا تے انہاں دا جسدِ خاکی پاکستان گھن کے آیا گیا۔ ڈیرہ نواب صاحب دی عید گاہ وچ خطیبِ ریاست حضرت قاضی عظیم الدین علویؒ نے نمازِجنازہ پڑھائی تے نواب صاحب دی میت کوں 21 توپاں دی سلامی ݙتی گئی تے پاکستان آرمی دی توپ گݙی وچ پورے فوجی تے سرکاری اعزاز دے نال قلعہ ڈیراور گھن کے گئے، جتھاں شاہی قبرستان دے اندر مقبرہ نوابین وچ انہاں کوں دفن کیتا گیا۔پورے ملک وچ قومی سوگ دا اعلان کیتا گیا تے قومی پرچم سرنگوں ریہا۔

اولاد

نواب صادق محمد خان پنجم عباسی ہوراں دی اولاد اچ ݙاہ صاحبزادے تے ݙاہ صاحبزادیاں شامل ہن۔

پتر

1. صاحبزادہ محمد عباس خان
2. صاحبزادہ محمد ہارون الرشید
3. صاحبزادہ محمد مامون الرشید
4. صاحبزادہ محمد مبارک علی
5. صاحبزادہ محمد عبد اللہ خان
6. صاحبزادہ محمد صادق الرشید
7. صاحبزادہ محمد داؤد خان
8. صاحبزادہ محمد امین الرشید
9. صاحبزادہ محمد قاسم خان
10. صاحبزادہ سید الرشید

دھیاں

1. صاحبزادی صادیقہ بیگم،
2. صاحبزادی سوفیہ بیگم،
3. صاحبزادی رقیہ بیگم،
4. صاحبزادی عائشہ بیگم،
5. صاحبزادی خدیجہ بیگم،
6. صاحبزادی زہرہ بیگم،
7. صاحبزادی رفیقہ بیگم،
8. صاحبزادی شفیقہ بیگم،
9. صاحبزادی خالیقہ بیگم
10. صاحبزادی عتیقہ بیگم