رحیم طلب
رحیم طلب سرائیکی دے ہک لکھاری ہن. انہاں دی لکھت دا ہک نمونہ درج ذیل اے.
جدید سرائیکی شاعری تے ہک جھات (لکھت:رحیم طلب)[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
جیویں جو ہر جان کیتے ساہ گھنݨ ضروری ہے اونویں ادب آرٹ وچ وی تنقید ضروری ہے تاں جو تخلیقی کم مزید نکھرے سنور تے سݨہپ نال سامݨے آوے۔ تنقید دا فائدہ تخلیق کار کو ں ای تھیندے جو تنقید دے بعد وچ آوݨ والی تخلیقات اچ کوئی کمی نہ رہ ونجٖے تاں جو تمام نقص توں پاک آرٹ سامݨے آوے ۔ جیویں جو گھر وچ تریمت مٹی تے صبّی نال گھر دے تھاں دھوتے چمکا گھِندی ہے۔ ایو یں تنقیدی سوچ دی چھتر ی تلے تخلیق تھیوݨ والی تحریر منجھی تے مانجھی ہوئی سامݨے آندی ہے۔ ایں تخلیق کوں سنوارݨ دی خاطر کہیں بدیسی ادبی سو جھواݨ ٹی ایس ایلیٹ آکھیا ہئی جو نواں تجربہ ول ول پراݨی شئے توں بہتر ہے۔ تجربے وچ وی اتنی جان تے عام انسانی سطح تک اینکوں سمجھݨ دا اشارہ موجودہ ہے تاں ول ایہ کامیاب تجربہ ہے۔ اگر عوامی سوچ کوں نی اَپڑ سڳدا تاں ایہ تجر بہ تجربہ گاہ تک رہ ویند ے۔ ادب وچ وی جدت ہک خاص حد تک عوامی ذہناں تے سفر کریندی ہے اگر ایہ گالھ عوامی ذہنی سطح توں ہٹ کے کیتی ونجٖے تاں ایہ شہکار یا ایندی شہرت اڳی تے سفر نی کر سڳدی۔ جدید تخلیق کاری دے ایں سفر کوں ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے ݙیکھݨ ، پرکھݨ ، بھالݨ تے جانچن دی اَہر کیتی ہے۔ ایہ موضوع ایہ انگ ساݙے ویلھے دی لوڑ وی ہے ۔ جو ساݙا اجٖوکا نینگر تنقیدی رَویاں توں آشنا تھیوے تے تخلیق دے سہݨپ دے ورتا ر ے تے اٹکلا ں دی سُنجٖاݨ رکھے۔ ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے ایں تنقیدی سوجھلے کوں جدید رنگ اچ کیویں ݙٹھے اُنھاں اینکوں اپݨی کتاب ’’جدید سرائیکی شاعری‘‘ اِچ چھی حصیّاں اچ تقسیم کیتے۔ جدید شاعری دی وجوہات کیا ہن ۔ شاعراں اچ ایہ رویے کیوں آئن، جدید شاعری دے مسائل تے انھاں دے سوب بارے ایہ ڳوئڑ کیتے نیں جو ساݙی بھوئیں تے ساݙی زبان دے علاوہ لوکیں ساݙی سُنجٖاݨ کھسݨ دی شعور ی تے غیر شعوری کو شت کیتی ہے۔ جیویں جو ریاست بہاول پور وچ پنجابی آبادی کاراں دی آمد یا وت ملک وچ بݨݨ والے وݙے ڈیماں تربیلا ڈیم، منگلا ڈیم دے نیڑ ے وسڑینک لوکاں کوں ساݙی بھوئیں تے آباد کیتا ڳئے۔ چولستان اچ ریٹائر تھیوݨ والیا ں کو لاٹاں ݙتیاں ڳن۔ یاجعلی کاغذات تے روہی اچ اپر پنجاب دے لوک لاٹاں گھن تے آباد تھیندے پِن تے تل دا وسٹرینک روہیلا اونویں سُنجٖا رہ ڳئے۔ اینویں ای پاکستان بݨݨ ویلے سرائیکی وسیب اچ مہاجرین دی آبادی کاری دے علاوہ انگریز اں دی غلامی تے خوشامد کرتے جاگیراں حاصل کرݨ والے وݙے زمیندار اَڄ زبردستی سرمائے دی وجہ توں ساݙے آقا تے سردار بݨے وَدن۔ وسیب دے غریب تے شو دے لوکاں جاگیرداراں دا ݙڈھپ تے اندر دا کجھپ ، وسیب واسیاں کو ں اپݨی آواز بلند کرݨ تے مجبور کر ݙتے۔ ایں سمجھو جو ساݙے لکھاری نے اپݨی بھوئیں تے معاشی ، معاشرتی ، ثقافتی ادبی ، تاریخی تے علمی استحصال کوں جبر تے زورز للھل کوں محسو س کریندے ہوئیں اپݨی شاعری تے اپݨی لکھت دے موضو عات کو ں بدلیے۔ا تے شاعری وچ فکری تے فنی سطح تے انسان دوستی تے امن کو ں لِیکݨ دا اَہر کیتے۔ ایں طراحویں شاعری اچ ثقافتی اسلو ب دے اجرک رنگے رنگاں اچ مزاحمتی تے ملامتی تے علامتی رنگ تے انگ نتر تے سامݨے آڳئے۔ ایہ نشابر رنگ ایں ساݙی اجٖوکی شاعری دی سُنجٖاݨ بݨ ڳئے۔ ایندے وچ مختلف شاعراں ہائیکو ، سرائیکو ، نظم، کافی، انقلابی گیت تے ݙوہڑ ے وچ اپݨی جدید سوچ دے موتی پوتن، اجٖوکی شاعری اچ ظلم تے ݙڈھپ دے نظام نال نفرت ، بے انصا فی دا خاتمہ ، ملکی وسائل وچ برابر دی حصہ داری، و ڑنج تے کلنج ،بھوئیں واسیاں دا کُر لاٹ، ویݨ، غریب امیر وی وِ تھ،مال عزت آبرو، جان دا تحفظ نہ ہووݨ ، سوُ دی تے موذی نظام دا ݙنگ خاص موضوع ہِن۔ ڈاکٹر گل عباس مونڈھی مُکھ پنے اچ جدت تے سُݨہپ داویورا کیتے تے نتا ر انتار تے جدید سرائیکی شاعری دے انگ کو ں نشابر کتیس ۔ تریجھے پّکھے وچ ڈاکٹر گل عباس سئیں نے ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصرؔ تے غزل دے تو انا شاعر اقبال سوکڑی دی شاعری اچ جدید انگ ڳولین، ایہ جدید ادب نویں نکور رُحجانات دا اظہار ہے۔ اجٖوکے جدید موضوعات اچ سماجی قدراں وی بھَن تروڑ ، اجٖوکے واچھے لچھݨ کوں لِیکیا ڳئے تے انسانی معر اج تے فائز روّ یے دی وی تلاش کیتے ڳئے ہِن ۔ شاعری اچ بندے توں بندے نال اوپراپن ، دِ لاں دی وِ تھ فاصلیاں دی وِتھ تے غالب آڳئی اے ۔ اجٖوکی آپ تٹراپی ، غلام نظام توں بے زاری، اخلاقیات دا مکو ٹھپݨ، دین دھرم تے عمل دا ݙیوالہ ، بے عملی پاروں انسان دا روشا، اسطو ر ی پچھوال دی ڳول اچ اڳوال دی دُ ھند نال جڑی شاعری ساݙے ادب تے بھوئیں دی سُنجٖاݨ بݨی ہوئی ہے۔ جدید شاعری میݙے نزدیک چود ھاروں عمیق فکری نظر دا ناں ہے۔ ایہ سماجی حقوق بھوئیں و ا سیاں کو شعور ونڈݨ دے نال نال بے وسی دے ویݨ ہن ۔ ڈاکٹرگل عباس اعواݨ جدید شاعری دا مُنݙھ ڳولیندیں ایں ڳالھ تے پُجِٖن جو ایندا مُنݙھ خواجہ غلام فریدسائیں نے سو سال پہلے ٻد ھ چھوڑیا ہئی۔’’اپنی نگری آپ وسا تو ں پٹ انگریزی تھاݨے‘‘ جہیں روّیے استحصالی قوت دے چنبے گھتݨ دی اطلاع ہئی ۔ ایہ آوݨ والے وقت کتیے ہوکا ہئی ۔ خواجہ سائیں دے بعد جہڑا نرم ملائم تے کُولا چسُو لا لہجہ اختیار کیتا جیویں جو شالا کڑکی غیبی گولا
کھیسے دا پُر گنڈھ دا پولا اینو یں غزل دے مونڈھی سفر اچ حسن رضا گردیزی ، دبیر الملک نقویؔ احمد پوری، رفیق خاور جسکانی، اقبال سوکڑی ، سرور کربلائی ، نسیمِ لیہ تئیں جدت دا نواں تا ݨا وُݨ یند ا ݙسداپے ۔ جیو یں جو نسیم لیہ اَہدن۔ توں وی لا گھن زور
میں وی قسم چا ئی ودّاں تریجھے پکھے اچ ساکوں سماجی قدراں دی بے حرمتی ، روحانی کلھیپا، لُمب پو ݨاں آپݨے ثقافتی رنگ دی ڳول پھول، اجٖوکے غصب تھیندے حقوق، حق دی آواز بلندکرݨ دا اَہرتے ہوکا، شاعری اچ قافیہ بندی تُک بندی تے لفظی زور بیان توں ہٹ کے حقیقی جذبات دی ترجمانی ݙو ٹرُدی نظر آند ی ہے ۔ ایں پکھے اچ نصر اللہ خان ناصرؔ کوں جدید سرائیکی نظم دا بانی آکھیا ڳئے۔ اِنھا ں دیاں نظماں وچ سیاسی تے سماجی گھُٹن کوں مِٹھے مِٹھے اظہار دا چولا پوایا ڳئے ۔ اقبال سوکڑی جدید غزل دا وݙا شاعر بݨ تے نشابر تھئے ۔ زندگی کوں احساس دی سولی تے لڑکݨ تے ݙیکھݨ والا زندگی کوں آرزوئیں دا متام اَہدے۔ جٖایاں کوں متّاں ݙیوݨ، سردی سُنجٖی سوغات، عجیب شہر ہے ٻالیں دے ٻال سنگتی کائنی ، ٹُکر کیتے سکدے ٻال تے بکھ دے منظر اقبال سوکڑی دی شاعری دے نشابر منظرہن۔ سلیم احسن جدید دائرے وچ ، ایریاں دکھ کچھ کاری کر ، چھتاں تے نہ گارے لا جہاں چونکا ݙیوݨ والا لہجہ اختیار کریندا داخل تھئے ۔ سرمایہ داراں کو ں بگھیلے آکھݨ تے مجبور ہے ۔ کلام وچ سلامت تے ملائمت ہے ، نکیاں بحراں ورتیند ن، جبر دے اڳوں سِر نہ سٹݨ دا درس، کلام اچ اسطوری تے ثقافتی حوالے، لفطیات پاݨی وانگیں مترہم ہِن۔ قیس فرید ی اردو ترکیباں کو سرائیکی انگ ݙیوݨ والے مونڈھی شاعر ہن۔ پتھر او ہو مارے جو گنہگار نہ ہووے
لانویں لاہندی دا ڈاج کیڈے گیا ایہ لہجہ قیس دا لہجہ ہے۔ قیس نویں لفظاں دی چوݨ کیتے سُخن دے صحرا اچ کلھا ہے۔ کلام اچ حُریتِ فکر دی اُݙاری ہے۔ آپ سماجی شعور دی پختگی دی مسند تے فا ئز ہن چند شعر ملاحظہ فرماؤ۔
ایں جگ کوں قیس کیا تھی گے
مرِینداپے مگر چُپ اے
جیندے ہتھ تلوار ہے بچڑا
اِتھ اوہو سردار ہے بچڑا قیس دی شاعری حوصلہ مند انسان دی جذبات نگاری ہے۔ جابر غاصب قوت نال متھا لاوݨ انھاں دا کم ہے۔ ممتاز حید ڈاہرہک مضبوط نویکلے لہجے دے مالک ہن، سیاست تے سیاسی مایوسی اِنھاں دے خاص موضوعات ہِن ۔ اِنھا ں دے کلام وچ انسانی ناقدری دا ماتم ملدے۔ عزیز شاہد نے مارشلائی دور دے حبس تے اُبا دے ماحول اچ سوجھلے دا سجھ بݨ کے ابھرے تے بے روز گارتے غم تے کاوڑ نال ولھیٹے نینگراں دا ترجمان بݨ کے اُبھرے ۔ 80ء دے بعد پورے ڈاہا کے وچ انھاں دی نظم’’ ہر کُرسی تے کھورا چہر ہ ہر چہرہ پنجابی‘‘ ہر نینگر دے دل دی آواز بݨ ڳئی۔ کراچی جہے سمندر شہر اچ سرائیکی زبان دی سُنجٖاݨ اچ عزیز شاہد دا کردار اہم ہے۔ عزیز شاہد حقوق دی آواز بلند کرݨ کیتے آپݨیاں نظماں دے ذریعے پِڑ ٻدھیا۔ کلام اچ خیالات دی نزاکت تے لفظیں دی مٹھاس ، تھل دمان دی رُت ، ایں رُت اچ ہمیش جیوݨ دی سک، غر یب امیر دا فرق تے قومی وسائل دی تقسیم بارے خوب نروارکیتی ہے۔ حرفیں کوں کجھ سوچ سمجھ تے ورتیا کر
مونہہ توں نکھتا لفظ پرایا تھی ویندے
عزیز شاہد نے نرم ملائم کومل لفظاں نال سرائیکی شناخت دی سخت جنگ لڑی ہے۔ انہاں دی روما نوی شاعری نینگر پ دی ترجمانی کریندی ہے۔ اشو لال فقیر سرائیکی ادب وچ ’’چھڑو ہتھ نہ مرلی ‘‘ تے ’’گو تم نا ل جھیڑا‘‘ کریندے دا خل تھئن۔ ساݙے دیس دا چھیڑ و ہک ایجھا چھیڑو ہے جیڑھا اوپرے دڳ داراہی ہے۔ جیندے کول عقل سنبھلواݨ ، چنگے مندے تے گڈاں گھوڑے دی تمیز کائنی، اَجڑ تاں ہِس پرمال دی اہمیت دا احساس کائنی ، اشوؔ دے مطابق انسان کو حُر بݨ تے جیون دا حق ہے تے ایہ حق ورتݨاں چاہیدے ، اشودی شاعری وسیب کوں غیراں توں نجات تے غلامی دیاں جھنجیراں تروڑ ݙیوݨ دی شاعری ہے۔ اشو نے علاقے دیاں تشبیہاں تے استعا ریاں دے علاوہ وی کتھائیں کتھائیں عوامی لہجہ اختیار کیتے ۔ رفعت عباس نے اپݨی شا عر ی دی ابتدا نویکلے اندازاچ کیتی ۔ او روایت دا بالکل شا عر کائینی او جو ڳالھ کریندے اوندے اچ اپݨی ثقافت، تاریخ تے سماج کوں جُڑ یندے تے موتی جَڑ یندے ۔ اوندے نزدیک انسان کائنات دی معتبر ہستی ہے۔ او انسان دوستی تے وجود یت دیاں تحریکاں تو ں متاثر ہے۔ جمالیاتی قدراں دی بے حرمتی دی بجائے مردہ جمالیاتی قدراں کوں ولا زندہ کرݨ دا ترلا کریندے۔ چوتھے پکھے دے آخری شاعر دے طور تے سعید اختر سیال ہن ۔ انھاں قومی شناخت کیتے اَہر کیتی ہے۔ استحصال ، جبر ، ڈ ڈھپ تے معاشی وانج دے خلاف واویلا کرݨ سانگے نواں نویکلا گرجدار لہجہ اختیار کیتے۔ ساݙے کنو ں سجھ نہ کھسّو
بیشک ساݙے کھیت اچ وسو
ٻہوں اوکھے جنگل وَسدے ہن
ٻہوں سوکھے جنگل مِٹ ویندن
ڈاکٹر گل عباس اعواݨ نے کتاب دے پنجویں پکھے اچ خالد اقبال ، جہانگیر مخلص تے ارشاد تونسوی دے جدید انگ تے دھرتی دے سنگ دا ویورا کیتے ۔ خالد اقبال نے شاعری اچ جدت سانگے نویں مشاہداتی رنگ کوں متعارف کرائے۔ انھا ں دے نزدیک استحصالی قوتاں نے کمزوراں کوں کیڑیاں مکوڑیاں توں ودھ اہمیت نی ݙتی تہوں او کویلی تے ہاتھی دی علامت ورتیندن ۔ او اجٖوکے وسیب کوں غیر طاقتاں دے ݙ ڈھپ توں اُشناک کریند ن، خالد اقبال امن دے سفیر ہن ۔ پُرامن مزاج رکھیند ن۔ اسلحہ سٹو وچ سمندراں
تھیوے امن سفیر جہانگیر مخلص وسیب دی ڈکھیں تکلیف تے درد دی رات کوں سوجھل سویرا چ تبدیل تھیوݨ دی تانگ اچ ہن ۔ او اوپر یاں طاقتاں دے نال نال ساݙے اپݨے وسیب دے اُچے شملے ، کوٹ ، محل منارے، سجھ دیاں لاٹاں دا گو پے تے سا لھیں اچ چاندݨی دا رستہ روکݨ والیاں دا رستہ رُکیندے۔ اووسیب دی ترقی دی خواہش رکھیندے تے اپݨے حق کیتے قلم نال یلغار کریندے تے قلم کو ں تلوار بݨیندے ۔ غریب دی پگ ، دردرسال ، تڑتا ݙے ، گریڑے ، جھوکاں ، چھاندڑیں ، گوپے، ٹوبھے، سالھیں تے چُلھا ݨے دی موت دا نوحہ لکھدے۔ ارشاد تونسوی ثقافتی زندگی دے نویں پورٹریٹ بݨبندے ۔ مل پووے تاں جوڳی ، جے نہ ملِے تاں روڳی ہے ۔ شاعری اچ ساختیا ت تے پسِ ساختیات و ی ملدی ہے ۔ او ں آبرو ، مرلی، کتن ، رانجھا،جھانجھر ، مورکھ جہے لفظاں کوزبان عطا کیتی ہے ۔ اوندی شاعری اچ معاصر عالمی شعور دیا ں لہراں محسوس تھیندن، اوا جٖوکے غاصبانہ نظام دے خلاف ہے۔ چھیو یں پکھے اچ سرائیکی پالیسیا ں ، صنفاں کافی ، ڈوہڑ ہ، نویں نظم تے غزل دے وچ جدت دے موتی تلاش کیتے ڳن۔ ݙوہڑے وچ احمد خان طارق، امان اللہ ارشد، شاکر شجاعبادی تے شاکر مہروی دے کلام اچ اجٖوکے لہجے کوں تلاش کرتے وسیب کوں آشنا کیتا ڳئے۔ ایں جدید سرائیکی شاعری اچ خواجہ غلام فرید توں لاتے شمیم عارف قریشی تیءں جدت دے سفر اچ وسیب دے سجاک شاعراں دا ہتھ ہے۔ ایہ کتاب ویلے دی لوڑ ھ ہے ۔ لیکن ایند ے نال ای آوݨ والے نقاد کو ں وسیب دے انقلابی جدید لہجے دے شاعر اں خورشیدؔ بخاری، غیورؔ بخاری دا حوالہ ݙتے بغیر جدید ادبی تاریخ مر تب نی کر سڳدے، خورشیدؔ بخاری تے غیورؔ بخاری تاں ہن ای انقلاب دے شاعر ۔ پتہ نی ایہ اجٖوکے نقاد اں دیاں نظراں توں اوڈھر کیوں ہن؟ اے شاعر ڈاکٹر گل عباس اعواݨ توں کیویں اوڈھر تھی ڳن ایہ وانج ہے یا وسبے اچ ریسرچ کرݨ دے وسائل کائینی۔ ایندے نال ای سفیر لاشاری، مظہر مسعود، ثاقب قریشی ، رفیق احمد پوری جہیں شاعراں دی شاعری کوں وی کھنگالݨاپوسی۔