تاریخ پاکستان

ایں باب وچ تاریخ پاکستان، تحریک پاکستان تے ایندے پس منظر دا تفصیلی جائزہ گھدا ڳیا اے.

تحریک پاکستان تے ایندا پسِ منظر

تحریک پاکستان اس تحریک کوں آہدے ہن جیہڑی برطانوی ہند وچ مسلماناں نے ہک آزاد وطن کیتے چلائی جس دے نتیجے وچ پاکستان قائم تھیا تحریک پاکستان توں پہلے بر صغیر وچ مختلف نظریات تے تاریخی پس منظر کوں وی سمجھݨا ضروری ہے ۔

اسلام توں پہلے ہندوستان دے حالات

اسلام توں پہلے سرائیکی وسیب سمیت پورے ہندوستان وچ راج ونشی نظام قائم ہئی جیندے بنیاد تے ہندوستان دا سیاسی تے سماجی ڈھانچہ تشکیل تھیا. اے نظام اڄ وی ہندوستان دے کئی ریاستاں وچ کہیں حد تک رائج اے جیندے وچ راجستھان دا ناں اہم اے.

ابنِ قاسم دا سندھ تے حملہ

محمد بن قاسم نے ٧١٢ء وچ اپݨے چاچے تے کوفہ دے گورنر حجاج بن یوسف دے حکم تے سندھ تے حملہ کیتا تے نال ای صوبہ ملتان وی فتح گھدس تے اپݨا گورنر مقرر کر ݙتا. ایں اقدام کوں مرکزی خلیفہ دی تائید حاصل ہئی.

خلافت اسلامی دے زیرِ انتظام ہندوستانی علاقے

انہاں علاقیاں وچ سندھ، صوبہ ملتان تے موجودہ بلوچستان سمیت خیبر پختونخواہ دے وی کجھ علاقے شامل ہن.

صوبہ ملتان بطور صوبہ خلافت اسلامی

ملتان بول ملاستہان توں بݨیا اے جیڑا سورج دیوتا دا ایتھے اک وڈا مندر ہائی۔ یونانی سکندر وی ایتھے آیا ہائی۔664 چ اموی خلیفہ معاویہ دا جرنیل مہلب بن ابی صفراہ ایتھے آیا ہائی۔ پر اسلامی دنیا نال گوڑا جوڑ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے ویلے ہویا جݙاں بنو امیہ دی فوج اودے جرنیل محمد بن قاسم نال ملتان آئی تے ملتان پکا اسلامی دنیا نال جڑ گیا. ملتان تے عرباں نے پہلی صدی ہجری وچ قبضہ کر گھدا ہڑی تے اے اس وقت تک خلافت دے زیر اثر ریہا جݙݨ تک مرکزی حکومت مضبوط رہی۔ مگر خلافت عباسیہ دی کمزوری نال دور دراز دے علاقے خود مختار تھی گئے، تے ایں وجہ نال ملتان دا صوبہ (موجودہ خطہ سرائیکستان) وی خود مختار تھی گیا۔ اے اگرچہ ابتدا وچ منصورہ دے ماتحت ریہا، مگر تریجھی صدی ہجری دے وسط وچ ملتان، سندھ توں علحیدہ تھی تھی کے ہک خود مختار ریاست بݨ گیا۔ اتھوں دے اوں وقت دے مورخین تے جغرافیہ داناں دے بیانات توں معلوم تھیندا ہے کہ ملتان وچ سامہ بن لوی کی حکومت ہئی جیہڑا قریشی نسل تے سنی ہئی تے عباسی خلفاء دا خطبہ پڑھدے ہن.

سندھ بطور صوبہ

سندھ کوں ابن قاسم دے قبضے دے بعد خلافت دا ہک مشرقی صوبہ قرار ݙتا ڳیا.

مکران بطور صوبہ

مکران تے سیوستان دا علاقہ کافی پہلے فتح تھی چکا ہئی تے اے خلافت دا ہک صوبہ ہئی.

دور غزنوی

993ء وچ آنند پال نے ہندستان دے راجاواں دا ہک وفاق سلطان محمود نال مقابلہ کرݨ کیتے تیار کیتا۔ اس وچ ملتان دے حاکم داؤد نے وی شرکت کیتی۔ اس متحدہ لشکر کوں محمود نے شکست ݙتی۔ محمود غزنوی کوں داؤد دی ایں حرکت تے بڑا طیش آیا۔ چنانچہ سلطان نحمود غزنوی نے 1004ء وچ پوری تیاریاں دے نال اچانک ملتان تے سخت حملہ کیتا تے ملتان کوں فتح کرکے داؤد کوں غور دے قلعہ وچ نظر بند کر ݙتا۔ اس طرح ملتان دی اسمٰعیلی مذہب دی حکومت دا خاتمہ تھی گیا۔ مولاناسید سلیمان ندوی نے دروزیاں کی مقدس کتاب وچ فاطمی خلیفہ حاکم بامراللہ دا ہک خط پیش کیتا ہے۔ جیہڑا ملتان تے ہندوستان دے ملحداں تے سومرہ راجا دے ناں لکھا گیا ہئی۔

سلاطینِ دلی

ہندوستان وچ مغل سلطنت دے قیام توں پہلے کئی خانداناں دی حکومت قائم تھیندی رہی تے ختم تھیندی رہی جنہاں کوں سلاطین دہلی وچ شامل کیتا ویندے.

لودھی سلاطین

سلطان ابراہیم لودھی ایں سلطنت دا آخری حکمران ہئی. اے دور مغل سلطنت توں پہلے دا اے.

سلطنت مغلیہ دا دور

سلطنت مغلیہ دے دور کوں برصغیر پاک و ہند وچ مسلماناں دی تاریخ دا سب توں طویل تے سنہرا دور قرار ݙتا ویندے.مغلیہ سلطنت 1526ء توں 1857ء تک برصغیر تے حکومت کرݨ والی ہک مسلم سلطنت ہئی جس دی بنیاد ظہیر الدین بابر نے 1526ء وچ پہلی جنگ پانی پت وچ دہلی سلطنت دے آخری سلطان ابراہیم لودھی کوں شکست ݙے کے رکھی ہئی۔ مغلیہ سلطنت اپݨے عروج وچ تقریباً پورے برصغیر تے حکومت کریندی رہی، یعنی موجودہ دور دے افغانستان، پاکستان، بھارت تے بنگلہ دیش دے ممالک تے مشتمل خطے تے انہاندا دور دورہ ہئی۔سلطنتِ مغلیہ دا بانی ظہیر الدین بابر ہئی، جو تیمور خاندان دا ہک سردار ہئی۔ ہندوستان توں پہلے او کابل دا حاکم ہئی۔ 1526ء کوں سلطنتِ دہلی دے حاکم ابراہیم لودھی دے خلاف مشہورِ زمانہ پانی پت دی جنگ وچ بابر نے اپݨی فوج تقں ١٠ گُنا طاقتور افواج نال جنگ لڑی تے انہاں کوں مغلوب کر ݙتا کیونکہ بابر دے کول بارود تے توپاں ہن جبکہ ابراہیم لودھی دے پاس ہاتھی ہن جو توپ دی آواز توں بدک کے اپݨی ہی فوجاں کوں روند گئے۔ ایویں ہک نویں سلطنت دا آغاز تھیا۔ اس وقت شمالی ہند وچ مختلف آزاد حکومتاں رائج ہن۔ علاوہ ازیں او آپس وچ معرکہ آرا ہن۔اے ڳالھ واضح ہے کہ مغل سلطنت دا سرکاری مذہب اسلام ہئی تاہم اکبراعظم دے دور وچ کچھ عرصے تک اکبر دا ایجاد کردہ مذہب (دین الٰہی ) رائج کرݨ دی کوشش کیتی گئی ہئی۔ لیکن اس دا عوام تے کوئی اثر نہ پیا تے او بہت جلد ہی ختم تھی گیا۔ باقی تمام شہنشاہواں دے دور وچ اسلام ہی سرکاری مذہب ہئی اور مغل شہنشاہان اسلام دے بہت پابند ہوندے ہن۔ انہاں وچ اورنگزیب عالمگیر زیادہ شہرت رکھدے ہن۔ باقی شہنشاہ وی اسلام دی پیروی دے لحاظ نال ڄاݨے ویندے ہن۔ انہاں نے نہ صرف اسلامی قوانین رائج کیتے اور اسلامی حکومت کوں برصغیر دے کونے کونے وچ پھیلاوݨ دی بھرپور کوشش کیتی۔مغل ثقافت وی عمومًا اسلام تے مشتمل ہئی۔

واسکوڈے گاما دی ہندوستان آمد تے تجارتی مراعات دا حصول

اے تجارت دے بہانے بحری رستے توں جہانگیر دے دور وچ ہندوستان آیا تے مراعات حاصل کیتس جتھوں ہندوستان وچ یورپی اقوام دی آمد شروع تھئی.

ایسٹ انڈیا کمپنی دا قیام

اورنگزیب عالمگیر دے بعد مغل سلطنت دا زوال شروع تھیا تاں برطانوی تجارتی کمپنیاں نے سیاسی معاملات وچ مداخلت شروع کر ݙتی تے آخر کار ایسٹ انڈیا کمپنی دا قیام عمل وچ آیا.

مرہٹیاں تے افغانیاں دے ہند تے حملے

مراٹھا سلطنت یا مرہٹہ سلطنت برصغیر وچ ہک سلطنت تے طاقت ہئی جیہڑی 1674ء توں 1818ء تک موجود رہی۔ اپݨے دور عروج وچ اے سلطنت ہندوستان دے وݙے حصہ تے حکمران ہئی۔ مراٹھا سلطنت دے عروج کوں ہندوستان وچ مغلیہ سلطنت دے زوال دی ہک وجہ سمجھا ویندا ہے۔ایں سلطنت دا زور احمد شاہ ابدالی تے انگریزاں دے حملیاں نال ختم تھیا.

ایسٹ انڈیا کمپنی دے جارحانہ عزائم

برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی یا برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی یا برطانوی شرق الہند کمپنی جینکوں انگریزی (British East India Company) آکھا ویندا ہے، جزائر شرق الہند وچ کاروباری مواقع دی تلاش دے کیتے تشکیل ݙتا گیا ہک تجارتی ادارہ ہئی تاہم بعد ازاں اس برصغیر وچ کاروبار تے نظراں مرکوز کر گھدیاں تے اتھاں برطانیہ دے قبضے دء راہ ہموار کیتی۔ 1857ء دی جنگ آزادی تک ہندوستان وچ کمپنی دا راج ہئی۔ اس دے بعد ہندوستان براہ راست تاج برطانیہ دے زیر نگیں آ گیا۔

نواب سراج الدولہ نال جنگاں تے بنگال تے قبضہ

مرزا محمد سراج الدولہ المعروف نواب سراج الدولہ (1733ء تا 2 جولائی 1757ء) بنگال، بہار تے اڑیسہ دے آخری صحیح المعنی آزاد حکمران ہن۔ 1757ء وچ انہاں دی شکست نال بنگال وچ برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے اقتدار دا سورج طلوع تھیا۔

میسور دی ریاست تے حملہ تے ٹیپو سلطان دی شہادت

ٹیپو سلطان 4 مئی، 1799ء وچ سرنگا پٹم، ہندوستان وچ انگریزاں دت خلاف لڑدے ہوئے انتقال کر گئے۔ اور ایں دوران قرآن دء آیٰت پڑھدے ہوئے، انہاں دا قتل تھیا۔ایں طرح میسور دی سلطنت تے انگریز دا قبضہ تھی ڳیا.

سرائیکی سردار، رائے احمد خان کھرل دے انگریزاں نال جنگاں تے شہادت

رائے احمد خاں کھرل (1776ء-1857ء) 1857ء دء جنگ آزادی دے دوران نیلی بار دے علاقے وچ مقامی قبیلیاں دی برطانوی راج دے خلاف بغاوت (گوگیرہ بغاوت) دے رہنما اور سالار ہن۔ 21 ستمبر کوں انگریزاں تے سکھوں دے فوجی دستیاں نے گشکوریاں دے قریب 'نورے دی ڈل' دے مقام تے دورانِ نماز احمد خان تے حملہ کر ݙتا۔ احمد خان تے انہاں دے ساتھی بڑی بہادری نال لڑدے ہوئے شہید تھی گئے ۔

انگریز دے خلاف سرائیکی سردار، اسلم خان ملغاݨی دی جدوجہد

ڈیرہ غازیخان دے سردار جیہڑے انگریزاں دے کتے دھنواوݨ تے انہاں دے گھوڑے چھکݨ تے مراعات حاصل کریندے ریہے۔ جنہاں دے نسلاں خوب تکبر وچ ہن. مگر ݙوجھی جانب اصل مسلمان تے اصل وسیبی ڈیرہ غازیخان، تونسہ شریف نال تعلق رکھݨ والے ہک عظیم سرائیکی رہنما سردار اسلم خان ملغاݨی جنہاں نے برصغیر وچ سب توں پہلے انگریزاں دے خلاف عدم تعاون تحریک چلائی، تے اس دے نال نال اپݨے علاقے دے لوگاں دت معاشی حالات کوں بہتر بݨاوݨ کیتے ہک زرعی بینک وی تشکیل ݙتا جس وچ صرف اناج، بھوں تے ݙوجھے زرعی ضروریات دے چیزاں رکھے ویندے ہن ول بعد وچ ضرورت منداں وچ تقسیم کر ݙتے ویندے ہن۔بعد ازاں انگریزاں نے انہاں کوں جلاوطن کر ݙتا تے او افغانستان وچ ریہے تے فوت وی اتھائیں کابل وچ تھئے.

صوبہ ملتان تے رنجیت سنگھ دا حملہ تے نواب مظفر خان سدوزئی دی شہادت

ݙو جون ، سقوط ِملتان

دریا مچھیاں ہٹیاں وس ڳئین

مٹیاں لسیاں ڄٹیاں ݙس ڳئین

اتھوں مظفر خان ٹریا ہئی

رات بھڄوکڑ ݙینھ تھیوݨ ݙے

موت ایں وسوں کوں جیوݨ ݙے

اتھوں مظفر خان کڑیا ہئی

ھک ݙینھ رل موے وس وی ویندن

جیوݨ دے گُر ݙس وی ویندن

بھوئیں وچ جوڑ جڑس وی ویندن

جیویں مظفر خان جڑیا ہئی

پھل وی کھڑسن ݙس ہاں ساکوں

دشمن سڑسن ݙس ہاں ساکوں

اتھوں مظفر خان مڑیا ہئی

اتھوں مظفر خان ٹریا ہئی

(مژدم خان)

ݙو جون اساݙی قوم (سرائیکی قوم)دا تاریخ اچ کالا کلار ݙیہنہ ھے،ݙو جون کوں سکھ فوج نے ملتان تے قبضہ کر تے سرائیکی وسیب دے خطے کوں اپنڑے چک (غلامی) اچ گھن گھدا،تے اے غلامی 200 سال گزرن دے بعد وی جاری ھ ،ہنڑ تہاکوں سارے ظلم دا حال ݙیواں ۔ سنڑو ۔۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی ملتان فتح کرن واسطے ١٨٠٢، ١٨٠٥،١٨٠٧، ١٨١٠، ١٨١٦،تے ١٨١٧ اچ مسلسل چِھ واری حملے کیتے، لیکن نواب مظفرخان سدوزئی(شہید) دی اگواݨ اچ ملتان دے لوکاں نے شہردا بھرپور دفاع کر تے ، ِچھ دے ِچھ حملے ناکام بنڑا ݙتے، جیندی وجہ نال ملتان دے ناقابل تسخیرہونڑ دا تاثر پختہ تھیا۔ افسوس نال ݙوجھے پاسوں نواب آف بہاولپورصادق محمدخان عباسی (دوئم) 70ہزارروپے سالانہ خراج اداکرݨ دا معاہدہ کرتے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ناپاک قدم دور کر ݙتے، یعنی غلامی قبول کرگھدس۔رنجیت سنگھ کانڑے نے 200 سال پہلے 2 جون 1818 کوں صوبہ ملتان اچ سرائیکیاں دا قتل عام کرکے صوبے کو پنجاب اچ رلایا ہس.. اج 2 جون 2018 کوں سرائیکیاں کوں پنجاب دا غلام بنڑئے ہوئے 200 سال پورے تھی گئین.. 2 جون سرائیکی وسیب اج کالے ڈینہہ (یومِ سیاہ یا Black day ) دے طور تے منایا ویندا پئے .. آپڑے بالاں تے نیننگراں کوں ڈسو جو اج دے ڈینہہ سراٸیکی وسوں تے رنجیت سنگھ کانڑے نے زبردستی قبضہ کیتا ہا تے ساکوں تختِ لہور دا غلام بنڑایا ہس .. رنجیت سنگھ تے رل تے لعنت بھیجو ..تے سرائیکی صوبے دی جدوجہد تیز کر ڈیو ..تاکہ تختِ لہور دی غلامی کنوں آزادی حاصل تھیوے ..جہڑا ساڈے وسائل کوں لٹ کے صرف لہور تے پنجاب دی جی ٹی روڈ دے چند ضلعیاں تے تھپی آندے.ݙو جون اساݙی قوم (سرائیکی قوم)دا تاریخ اچ کالا کلار ݙیہنہ ھے،ݙو جون کوں سکھ فوج نے ملتان تے قبضہ کر تے سرائیکی وسیب دے خطے کوں اپنڑے چک (غلامی) اچ گھن گھدا،تے اے غلامی ١٩٩ سال گزرن دے بعد وی جاری ھ.

مہاراجہ رنجیت سنگھ دی ملتان فتح کرن واسطے ١٨٠٢، ١٨٠٥،١٨٠٧، ١٨١٠، ١٨١٦،تے ١٨١٧ اچ مسلسل چِھ واری حملے کیتے، لیکن نواب مظفرخان سدوزئی(شہید) دی اگواݨ اچ ملتان دے لوکاں نے شہردا بھرپور دفاع کر تے ، ِچھ دے ِچھ حملے ناکام بنڑا ݙتے، جیندی وجہ نال ملتان دے ناقابل تسخیرہونڑ دا تاثر پختہ تھیا۔ افسوس نال ݙوجھے پاسوں نواب آف بہاولپور صادق محمدخان عباسی (دوئم) 70ہزارروپے سالانہ خراج اداکرݨ دا معاہدہ کرتے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ناپاک قدم دور کر ݙتے، یعنی غلامی قبول کرگھدس۔

آہدن نواب مظفرخان نے کوٹ شجاع آباد دے نال خان گڑھ دا قلعہ ݙیونڑ دے مطالبہ کرتے مہاراجہ رنجیت سنگھ دی پیشکش قبول کرگھدی ہائی ۔ تےاپنڑی طرفوں جمیعت رائے، سیدمحسن شاہ، گوربخش رائے تےامین خان کوں بطوروکیل کھڑک سنگھ کنے پاس بھجوا ݙتا ہا۔ پر شہزادہ کھڑک سنگھ نے دیوان بھوانی داس، پنجاب سنگھ، قطب الدین(سابق نواب آف قصور)اورچوہدری قادربخش کوں معاہدے دی شرائط طئے کرݨ کیتے نواب کنے بھیڄیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ کنے لاہور اچ اے خبر پڄی تاں بہوں خوش تھیا، ایں موقع تےمہاراجہ کوں توپاں دی سلامی وی ݙتی گئی تےرات کوں شہراچ جاہ جاہ تے ݙہوے (چراغ) ٻالیے گئے۔

پر جیویں ہی معاہدے دا ویہلا نال تھیا، تاہوں نواب مظفرخان سدوزئی دے تھوڑے مشیراں تے رشتہ داراں نے مطالبہ کیتاکہ اساں غلامی دی زندگی دی بجائے موت کوں ترجیح ݙیسوں لہٰذا تساں ڈٹ ونڄوتے یقین ݙیوایا کے اساں آخری دم تک لڑݨ کیتے تیار ہیسے۔ جیندی وجہ توں نواب مظفرخان سدوزئی نے قلعہ خالی کرݨ توں انکارکرتے جنگ قبول کرگھدی۔((ہک ٻی روایت دے مطابق نواب مظفرخان سدوزئی کوں انھاں دی دھی(بیٹی) نواب زادی صفیہ ، تے مشہور صوفی بزرگ حافظ جمال اللہ افغانی نے شکست قبول کرنڑ توں روکیا ھا. نواب زادی صفیہ اپنڑے وعدے دے مطابق قلعے تے حملے دے وقت گھوڑے تے ٻہھ تے آخری ساہ(سانس ) تیئں لڑدی رہ گئی، تے جنگ لڑدے ہووے اچ شہید تھی ڳئی، تے حافظ جمال اللہ افغانی نے وی جنگ لڑدے ہوئیں شہادت پاتی.

جیں ویہلے اے خبر مہاراجہ رنجیت سنگھ کنے بڄی ، کہ قلعہ حوالے نی کریندے ، تاں او بھا بھا (آگ بگولہ) تھی گیا، تے فوراًاپنڑے جرنیلاں کوں پیغام بھجوایا، کہ نواب مظفر نے قلعہ حوالے نہ کر تے میݙے غضب کوں دعوت ݙتی ھ ، لہٰذا جتنی کمک تے گولہ بارود دی لوڑ (درکار)ھ، بھجوانڑ کوں تیار ہاں، مگر قلعہ ہرحال اچ فتح تھیونڑا چاہیدااے۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے پیغام نے سکھ فوج کیتے ٻلدی بھا تے تیل داکم کیتا، تےانہاں نے فوراًقلعے کومحاصرے اچ گھن تےدوبارہ گولہ باری شروع کرݙتی۔ سکھ فوج نے ترائے پاسوں پیش قدمی کیتی ، تے گولیاں دی برسات اچ خندق دے نال پوڄنڑ اچ کامیاب تھی ڳئے، تے اتھاں پوزیشناں بنڑا تے بہہ ڳئے۔ روایات دے مطابق قلعے دے نال پجدیں ، پڄدیں سکھاں دابہوں زیادہ جانی نقصان وی تھیا، پر او ݙ ینہہ رات دی کوشش دے بعد قلعے دے خضری دروازے دے نال ݙوہڑی دراڑاں پاونڑ اچ کامیاب تھی ڳئے ۔پرنواب دی فوج نے فوری ایکشن کرتے ریت دیاں ٻوریاں نال فصیل دی دراڑاں کوں پُر کر ݙتا ۔ ایں دوران بھنگیا ںوالی توپ نے گولے اگلنڑ شروع کرݙتے، ریت دی ٻوریاں وزنی گولاں دی تاب نہ چائیندیں ہوئیں ڈھیرتھی ڳئیں ، جیندے نتیجے اچ فصیل دے اندرہک چھوٹا جیا گَلا (شگاف) تھی ڳیا۔ایں موقعے ت اکالیاں دے ہک گروپ نے سردارسوڈھا سنگھ دی قیادت اچ جلدی نال پیش قدمی کیتی ، تے ݙیہد ین ہی ݙ یہد یں سینکڑاں سکھ جوان قلعے دے اندرداخل تھیونڑ اچ کامیاب تھ ڳئے، تے گھمسان دی جنگ تھیئی۔ ایں موقع تے نواب مظفرخان تے انھاں دے پتراں نے اپنڑے سنگتیاں دے نال قلعے دا دفاع کرنڑ کیتے اینجھا بہادری دا مظاہرہ کیتا، کہ دشمن وی داد ݙیونڑ دے بغیر نہ ریہا ۔ آخر کار سکھ فوج نواب مظفرخان سدوزئی تے انھاں دے پتراں کوں شہید کرنڑ اچ کامیاب تھی ڳئے، تےقلعے دا کنٹرول سنبھال گھدا۔ ہک ٻی روایت دے مطابق نواب مظفرخان سدوزئی کوں جیندا گرفتارکرتے، پابہ جولاں کھڑک سنگھ دے حضور پیش کیتاڳیا، تے کھڑک سنگھ نے روایتی انداز اچ نواب کنوں قلعے دیاں چاٻیاں منگینس تے، مظفرخان نے رٹیا رٹایا جملہ آکھیس ”چاٻیاں میݙے پیٹ اچ ہن“ جتھوں کھڑک سنگھ نے غصے اچ آ تے تلواردے وارنال نواب مظفرخان سدوزئی داپیٹ پھاڑ ݙ تا۔ (ماضی اچ کھڑک سنگھ جݙاں وی ملتان تے حملہ کریندا ہا، تےنواب مظفرخان سدوزئی کوں پیغام بھڄویندا ہا، کہ قلعے دی چابٻاں میݙے حوالے کرݙے، تے نواب واپسی پیغام بھڄویندا ہا، کہ ”چاٻیاں میݙے پیٹ اچ ہن“.

سقوط صوبہ ملتان

قلعہ ملتان فتح ہونڑ دی خبرلاہورپُڄی تاں، مہاراجہ رنجیت سنگھ نے یادگارجشن منایا،فتح دی خبرݙیونڑ آلے قاصد سردارفتح سنگھ اہلووالیہ کوں سونے دی ݙوچوڑیاں، پنچ سوروپے نقد تے ہک کنیز انعام اچ ݙتی، تے صاحب سنگھ ( ݙاک انچارج) کوں چِھ سو روپے نقد انعام ݙتا، فتح دی خوشی اچ مہاراجہ رنجیت سنگھ ہاتھی دے اُتے ٻہھ تےلاہورشہردا دورہ کیتا، تے مختلف جہیں تےلوکاں دے کٹھ (ہجوم) تےسونے دے سکے سٹیے.

بہاولپور ریاست نال معاہدہ

ریاست بہاولپور دی بنیاد 1690ء وچ بہادر خان دوم نے رکھی۔ نواب محمد بہاول خان سوم نے برطانوی حکومت نال پہلا معاہدہ کیتا جس دی وجہ نال ریاست بہاولپور کوں خود مختار حیثیت حاصل تھئی۔

نظام حیدرآباد نال معاہدہ

ریاست حیدرآباد یا بلدہ حیدردابا ( دكن ) غیر منقسم ہندوستان دی ہک نوابی ریاست ہئی جیہڑی ہندوستان دے جنوب وسطی علاقہ وچ قائم ہئی۔ اس ریاست دے حکمران موروثی طور تے نظام حیدرآباد دے ناں نال ڄاݨے ویندے ہن جنھاں نے 1724ء توں 1948ء تک حکومت کیتی۔ ریاست دا دار الحکومت شہر حیدرآباد ہئی۔ریاست دے انگریز سرکار نال دوستانہ معاہدے ہن جنہاں دے کارن اے ریاست قائم رہی.

آخری شہنشاہ بہادرشاہ ظفر دی قیادت وچ جنگِ آزادی دی تیاری تے اوندی لال قلعے وچ تاجپوشی

جنگ آزادی ١٨٥٧ء توں پہلے لال قلعہ دہلی وچ بہادر شاہ ظفر دی بطور شہنشاہ دوبارہ تاجپوشی کیتی ڳئی تے جنگ دا آغاز کیتا ڳیا.

جنگِ آزادی ١٨٥٧ء

1857ء دی پہلی جنگ آزادی دے وقت بہادر شاہ ظفر 82 سال دے ہن جݙݨ انہاں دے سبھے ٻالاں دے سر قلم کر کے انہاں دے سامݨے انگریز تھال وچ سجا کے انہاں دے سامݨے تحفے دی شکل وچ گھن آئے۔ میجر ہڈسن نے انہاں دے چارہے پتراں مرزا غلام، مرزا خضر سلطان، مرزا ابوبکر تے مرزا عبد اللہ کوں وی قید کر گھدا، میجر ہڈسن نے سبھے چاراں صاحبزادیاں دا سر کٹا تے انہاں دا گرم خون چلو نال پی کے ہندوستان کون آزاد کرݨ دء چاہ رکھݨ والیاں نال انگریزاں دی جنگ اور بغاوت کوں جاری رکھݨ دے خطرناک وحشیانہ عہد کوں جاری رکھا۔ بہادر شاہ ظفر نے اپمے پتراں دے کٹے ہوئے سراں کوں اپݨے ہتھاں وچ گھن کے درد بھرے الفاظ وچ انہاں دے کیتے دعا کریندے ہوئے آکھا کہ تیمور دی اولاد ایویں ہی سرخرو تھی کے پیو دے سامݨے اپݨا فرض ادا کریندی اے۔

سرسید احمد خان دے انقلابی اقدامات تے مسلمانان ہند دی بیداری

سرسید احمد خان نے حکومت برطانیہ دی مخالفت دی بجائے صلح دا رستہ اختیار کیتا تے مسلماناں کوں تعلیم ول راغب کیتا تے تاج برطانیہ کولوں مسلماناں واسطے مراعات گھنݨ وچ کامیاب تھئے. تحریک پاکستان دے حوالے نال انہاں کوں ݙو قومی نظریہ دا بانی قرار ݙتا ویندے. سرسید نے مسلماناں واسطے تعلیمی میدان وچ ٻہوں کارنامے سرانجام ݙتے.

دیوبندی تحریک

دیوبندی مسلک تے تحریک دی بنیاد یوپی دے شہر دیوبند توں پئی۔ دارالعلوم دیوبند جتھاں اسلامی عقائد وچ ہک خاص مکتب فکر تے مدرسہ دی بنیاد رکھی گئی۔ اس فرقہ دے علما تے اُنہاں دے پیروکار حنفی دیوبندی دے ناں نال جاݨے ویندے ہن۔

ندوی تحریک

علمائے اسلام دے باہمی اختلافات کوں ختم کرنا تے مسلماناں دے کیتے موزوں نصاب تعلیم فراہم کرنا ایں تحریک دے بنیادی مقاصد ہن.جتھاں تک ندوة العلماء دے اغراض و مقاصد دا تعلق ہئی اے مسلماناں دے بہترین مفاد وچ ہئی اس واسطے پوری قوم وچ اس دی پزیرائی تھئی۔ اتھاں تک کہ سرسید احمد خان تے محسن الملک نے وی انہاں کوں پسندیدگی دی نگاہ نال ݙٹھا۔ حقیقت وچ شبلی نعمانی ندوۃ العلماء دے روح رواں ہن۔ جݙݨ اس ادارے کوں برے ݙینہہ ݙیکھݨے پئے تاں شبلی نعمانی 1904ء وچ اپݨی ملازمت کوں خیرباد آکھ کے لکھنؤ آئے تے ندوۃ العلماء وچ نئی روح پھونک ݙتی۔ اے آپ ہی دی انتھک کوششاں دا نتیجہ ہئی کہ ندوہ دا شمار امت مسلمہ دے قابل فخر اداریاں وچ تھیوݨ لگا۔

بریلوی تحریک

جنوبی ایشیا خصوصاً برصغیر پاک و ہند وچ مسلک اہلسنت و الجماعت یا اہلِ سُنت والجماعت دی ہک شاخ کوں امام احمد رضا خان دی مناسبت نال بریلوی مسلک دے ناں نال وی ڄاݨا ویندا ہے۔ عالمی مذاہب دی اجمالی آکسفورڈ ڈکشنری (مطبوعہ سن 2000ء) دے مطابق اس مکتب فکر دے منݨ والے بھارتی تے پاکستانی مسلماناں دی تعداد 200 ملین توں زیادہ ہے۔ دار العلوم جامعہ رضویہ منظر اسلام بریلی قادری صوفی بزرگ، امام احمد رضا (متوفیٰ 1921ء) نے 1904ء وچ قائم کیتا.

تحریک پاکستان

تحریک پاکستان اس تحریک کوں آہدے ہن جیہڑی برطانوی ہند وچ مسلماناں نے ہک آزاد وطن کیتے چلائی جس دے نتیجے وچ پاکستان قائم تھیا.

ݙو قومی نظریہ

جنگ آزادی 1857ء دے ١٠ سال بعد علی گڑھ مکتب فکر دے بانی سرسید احمد خان نے ہندی اردو جھگڑے دت باعث 1867ء وچ جو نظریہ پیش کیتا، اینکوں اساں ݙو قومی نظریے دے ناں نال ڄاݨدت ہیں۔ اس نظریے دی آسان تشریح ایویں تھی سگدی ہے کہ اس دے مطابق نہ صرف ہندوستان دے متحدہ قومیت دے نظرئیے کوں مسترد کیتا گیا بلکہ ہندوستان ہی دے ہندواں تے مسلماناں کوں ٢ الگ اور کامل قوماں قرار ݙتا گیا۔ انڈین نیشنل ازم تے یقین رکھݨ والیاں کیتے ݙو قومی نظریہ صور اسرافیل بݨ کے گونجا۔ ساݙی شاہراہ آزادی تے ٢ قومی نظریہ او پہلا سنگ میل ہے جینکوں مشعل راہ بݨا کے مسلمانان ہند بالآخر 1947ء وچ اپݨی منزل مقصد کوں پاوݨ وچ سرخرو تھئے۔

جنگ آزادی 1857ء دے زخم حالی تازہ ہی ہن کہ ہندواں نے ہک تے مسئلے کوں کھڑا کیتا۔ اے جھگڑا ہندی اردو جھگڑے 1867ء دے ناں نال موسوم ہے۔ 1867ء وچ بنارس کے ہندواں نے لسانی تحریک شروع کر ݙتی جس دا مقصد اردو دی جگہ ہندی کوں سرکاری تے عدالتی زبان دے طور تے رائج کرنا ہئی۔ تے عربی رسم الخط دی جگہ دیوناگری رسم الخط کوں اپناوݨ ہئی۔ اس جنونی تے لسانی تحریک دا صدر دفتر آلہ آباد وچ قائم کیتا گیا جبکہ پورے ملک وچ ہندؤاں نے کئی ہک ورکنگ کمیٹیاں تشکیل ݙتیاں، تاکہ پورے ہندوستان دے تمام ہندوؤاں کوں اس تحریک وچ شامل کیتا ونجے تے اس دے مقاصد دت حصول کوں ممکن بݨایا ونجے۔

آل انڈیا مسم لیگ دا قیام

آل انڈیا مسلم لیگ دا قیام 1906ء وچ ڈھاكہ دے مقام تے عمل وچ آیا۔ محمڈن ایجوكیشنل كانفرنس دے سالانہ اجلاس دے ختم تھیوݨ تے برصغیر دے مختلف صوبیاں توں آئے ہوئے مسلم عمائدین نے ڈھاكہ دے نواب سلیم اللہ خاں دی دعوت تے ہک خصوصی اجلاس وچ شركت كیتی۔ اجلاس وچ فیصلہ كیتا گیا كہ مسلماناں دی سیاسی راہنمائی کیتے ہک سیاسی جماعت تشكیل ݙتی ونجے۔

تحریک خلافت

تحریک خلافت دے وݙے وݙے مقاصد اے ہن:

ترکی دی خلافت برقرار رکھی ونجے۔ مقامات مقدسہ(مکہ مکرمہ ،مدینہ منورہ ) ترکی دی تحویل وچ رہون۔ ترکی سلطنت کوں تقسیم نہ کیتا ونجے۔ خلافت کمیٹی دا پہلا اجلاس نومبر 1919ء وچ دہلی وچ تھیا جس وچ فیصلہ کیتا گیا کہ مسلمان انگریز دے جشن فتح وچ شریک نہ تھیسن اور اگر انہاں دے مطالبات منظور نہ تھئے تاں او حکومت نال عدم تعاون کریسن۔ اس اجلاس وچ ہندؤاں کولوں تعاون دی اپیل کیتی گئی۔

گول میز کانفرنساں تے نتائج

جون 1929ء وچ برطانیہ دے عام انتخابات دے نتیجے وچ ریمزے میڈونلڈRamazy Mac Donald اتھوں دے وزیر اعظم مقرر تھئے۔ ہندوستان دے بارے وچ نویں وزیر اعظم نے اپݨے مشیراں دے نال صلاح مشورے دے بعد سر جان سائمن دی سفارش منظور کریندے ہوئے فیصلہ کیتا کہ برطانوی ہند وچ آئینی تعطل کوں دور کرݨ کیتے ضروری ہے کہ اتھوں دے لیڈراں کوں لندن مدعو کیتا ونجے تاکہ اگر ہو سکے تاں آئین دے بارے وچ انہاں دی باہمی رضامندی کوں حاصل کیتا ونجے۔ یاد رہے کہ قائد اعظم محمد علی جناح نے وی نویں وزیر اعظم کوں کچھ کرݨ دا مشورہ ݙتا ہئی کہ ہندوستان دے آئینی مسلئے کوں حل کرݨ کیتے متعلقہ فریقین دے درمیان بات چیت کوں ازسرنو شروع کیتا ونجݨاں چاہیدا اے۔

سانحۂ جلیانوالہ باغ

امرتسر مشرقی پنجاب، بھارت وچ سکھاں دے عہد دا ہک باغ جتھاں 13 اپریل، 1919ء کوں انگریز فوج نے سینکڑاں حریت پسنداں کوں گولی مار کے ہلاک کر ݙتا۔ اس قتل عام دا باعث رسوائے زمانہ رولٹ ایکٹ مجریہ 21 مارچ، 1919ء ہئی، جس دے ذریعے ہندوستانیاں دی رہی سہی آزادی وی سلب کر گھدی گئی۔ تمام ملک وچ مظاہریاں تے ہڑتالاں دے ذریعے اس ایکٹ دے خلاف احتجاج کیتا ویندا پیا ہئی اور امرتسر وچ وی بغاوت دی حالت ہئی۔

قائداعظم دے چوݙہ نکات

ہندو مسلم مسئلے دے حل کیتے محمد علی جناح جنہاں کوں موجودہ پاکستان وچ قائد اعظم دے لقب نال ڄاݨا ویندا ہے، نے مارچ 1929ء کوں دہلی وچ آل انڈیا مسلم لیگ دے اجلاس وچ نہرو رپورٹ دے جواب وچ چوݙہ نکات پیش کیتے جیہڑے تحریک پاکستان وچ سنگ میل دی حیثیت رکھدن.

قرارداد پاکستان

23 مارچ، 1940ء کوں لاہور دے منٹو پارک وچ آل انڈیا مسلم لیگ دے ترے روزہ سالانہ اجلاس دے اختتام تے او تاریخی قرارداد منظور کیتی گئی ہئی جس دی بنیاد تے مسلم لیگ نے برصغیر وچ مسلماناں کیتے الگ وطن دے حصول کیتے تحریک شروع کیتی اور ست برس دے بعد اپݨا مطالبہ منظور کراوݨ وچ کامیاب رہی۔

پاکستان دا قیام

4 جولائی 1947ء کوں ہک مسودہ قانون برطانوی پارلیمنٹ وچ پیش کیتا گیا۔ 15جولائی کوں دارالعوام نے اس دی منظوری ݙے ݙتی، 16 جولائی 1947ء کوں دار الامرا نے وی اس کوں منظور کیتا۔ 18 جولائی 1947ء کوں شاہ برطانیہ نے اس دی منظوری ݙے ݙتی، ول اس قانون دے تحت تقسیم ہند عمل وچ آئی اور ݙو نویں عملداریاں مملکت پاکستان تے مملکت بھارت وجود وچ آئے۔ قانون کوں شاہی اجازت 18 جولائی 1947ء کوں حاصل تھئی۔ تے ݙو نویں ممالک پاکستان تے بھارت 15 اگست کوں وجود وچ آئے۔

سرائیکی ریاست دی طرفوں پاکستان دی مالی سرپرستی

سرائیکی ریاست بہاولپور نے پاکستان دی مالی امداد دے ضمن وچ تے اینکوں قائم رکھݨ دے کارݨ، ابتدائی کئی مہینیاں دی تمام محکمیاں دی تنخواہ اپݨے خزانے توں جاری کیتی. ایندے علاوہ بین الاقوامی بینک وچ پاکستانی کرنسی دی منظوری واسطے کئی مݨ سونا زر ضمانت واسطے فراہم کیتا. قائداعظم واسطے رہائش تے سواری واسطے ریاست بہاولپور دے نواب نے اپݨی خدمات پیش کیتیاں.

محسنِ پاکستان، نواب صادق پنجم عباسی دا پاکستان دے استحکام وچ کردار

سرائیکی قوم دے نواب سر صادق محمد خان پنجم عباسی ؒ نے ہک موقع تے قائداعظم کوں آکھا ہئی کہ اگر پاکستان نہ بݨیا تاں اساں ریاست بہاولپور دا ناں پاکستان رکھ ݙیسوں.

سرائیکی خطے دے نویں ملک پاکستان تے احسانات

سرائیکی وسیب دے دیگر احسانات دی طرح مسلم مہاجرین دی آباد کاری وچ وی وسیب دے عوام و خواص دا ٻہوں وݙا کردار اے.

سرائیکی خطے دے زمیناں تے جعلی کلیماں نال قبضے، غیر منصفانہ آبادکاری تے پاݨی دے وسائل تے قبضہ

چولستان تے تھل سمیت پورے وسیب وچ مہاجرین دی آبادکاری دے ناں تے پنجابیاں دی ناجائز تے جعلی کلیماں دے نال آبادکاری کیتی ڳئی. ایہو حال ساݙے پاݨی دے وسائل نال کیتا ڳیا.میانوالی اتے سرگودھا ڈویژن دے سرائیکی اضلاع (بکھر، خوشاب وغیرہ) کوں اپݨے ہتھیکے کر کنیں پنجابی اسٹیبلشمنٹ اصل وچ سرائیکی وسیب دی شاہ رڳ اُتے اپݨی انگل رکھ ݙیسی۔ ایں حوالے نال گریٹر فلڈ کینال دا پنجاہ ارب کنیں ودھ دا منصوبہ پنجاب حکومت ہنگامی بنیادیں اُتے مکمل کریندی پئی تاں جو دریائے سندھ دے پاݨی کوں کنٹرول کرݨ دے نال نال سرگودھا ڈویژن دے سرائیکی اضلاع دی لکھاں ہیکٹر اراضی کوں لینڈ کالونائزیشن دے تحت اپݨے قبضے اچ کیتا ونڄے۔

مزید ݙیکھو

• الیکشن ٢٠١٨ء پاکستان