کویلی دی کاوڑ

ڈاکٹر خالد اقبال سرائیکی دانشور تے شاعر ہے۔

’’کویلی دی کاوڑ‘‘۔۔۔ عالمگیر استعارا

(تحریر۔۔۔رحیم طلب)

’’کویلی دی کاوڑ‘‘سئیں خالد اقبال دا شعری مجموعہ ہے جیندے وچ انہاں شاعری وچ سب توں کمزور ترین طاقت کویلی اتے طاقتور ترین ہاتھی کوں بطور طاقت دا استعارا ورتے۔ کویلی تے ہاتھی ڈوہیں عالمگیر مشاہدے تے عالمگیر مطالعے دے استعارے ہن۔ انہاں ڈوہاں کوں یعنی کویلی اتے ہاتھی دا وی اللہ نے قرآن اچ ذکر کیتے۔ ایہ زمینی کیڑا کویلی تے ہاتھی پوری دنیا اچ پائے ویندن تے انہا ں دی جسمانی طاقت دا علم وی سب انساناں کوں ہے۔

کویلی دی کاوڑ دراصل وسیب دی سموری سماجی آہر دا ہک تازہ نرویا استعارا ہے۔ یعنی انسان بیا کجھ نہ ہووے تاں کویلی جتنی تاں طاقت رکھیندا ہووے۔جیہڑا شخص کویلی جتی وی اپنے حق دی خاطر کہیں کوں چک نہ پا سگدا ہووے اوکوں تاں ول کویلی جتی وی زمین تے راہن دا حق نئیں۔

خالد اقبال دے مشاہدے وچ کویلی دی لائف عام آدمی توں زیادہ گہرے مشاہدے دی عکاسی کریندی ہے۔ کویلی ڈسپلن دا ناں ہے‘ کویلی آپ کنوں لکھاں کروڑں گنا زیادہ طاقت نال بھڑن داناں ہے۔ کویلی سنہپ داناں ہے کویلی مسلسل جدوجہد دی کوشش دا ناں ہے کویلی سال دیاں سب رتاں کوں جوق در جوق شوق نال ہنڈاون دا ناں ہے۔ تائیں تاں خالد اقبال نے اکھئیے دکھڑے مناون‘ رمزاں رجھانون‘ رل مل راہون کوئی کویلیاں توں سکھئے۔

خالد اقبال دی ’’کویلی دی کاوڑ‘‘ فوک متھ‘ عشق دی نویں املا اتے گھٹ توں گھٹ تے ودھ توں ودھ طاقت کویلی تے ہاتھی دے استعارے نال سہ جہتی شاعری ہے۔ خالد اقبال دا اپنا نویکلا انداز ہے انہاں دی شاعری ساڈی ہزار سالہ روائتی شاعری توں ہٹ کے پردیسی اصناف صنف سخن دی بجائے صرف اتے صرف لوک انگ دی رنگاں بھری چُنی ہے ؂

کویلیاں کیتا پیار وومیاں‘ کویلیاں کیتا پیار

عشق عجب اسرار وومیاں‘ عشق عجب اسرار

خالد اقبال نے روئے زمین دے طاقتور ترین جانور ہاتھی کوں سرکس وچ نچواون ہاتھی ڈنڈیاں کنگھیاں تے بئے سوہنے گاہنے تے چڑیا گھر ہاتھی دا بدھیجن تے اج دے انسان دے حکم دی غلامی دا استعارہ دراصل انسان دی عظمت دا استعارہ وی ہے۔ جو انسان نے اللہ دی دان کیتی عقل نال ہک طاقتور ترین جانور توں کم گھن کراہیں اپنی ہوند داثبوت ڈیندے۔ خالد اقبال نے انسانی حیاتی کوں وی ہاتھی جتنا سمجھے تے اپنی جدوجہد دا استعارہ کویلی جبتی سمجھے یعنی آہدن

اساں سونڈھ حیاتی دے نال

کویلی وانگوں بھڑے ہیں

ربا!

ہاتھی جتنی کاووڑ کرن والیاں کوں

کویلی جتنی

شانتی ڈے

(نظم دعا)

اینویں ای کویلی جتی طاقت دے استعارے دے طور تے خالد اقبال دا اظہار ڈاڈھا سوہنا ہے بلکہ ایہ احساس چھڑا احساس ای نئیں بلکہ خالد اقبال دے قلم دی نوک کویلی بن تے وسیب دے جسیم جثے کوں کویلی وانگ جھنجھوڑتے نندروں اٹھا بلہائے جو بندہ زیادہ نہ تاں کویلی جتی تاں اپنی ہوندکے حق کیتے چک پاون جو گاہووے آہدن

ہوون دے احساس کیتے

جیون دی کہیں آس کیتے

کویلی جتنی کاو ڑ لوکا

خالد اقبال نے سرائیکی فوک تیندوچوں نکے نکے رنگ برنگے لاچی دائے پیش کیتے نیں۔ وسیب اچ پھلاں دی چنگیز ‘ بیریں‘ رلی بیندے ہتھ‘برفی وجلیبیاں‘ میلے پھرن‘ وسیب دیاں رتاں دی چس رسن‘ ہک ہا بادشاہ‘ ڈاہ ایکم ڈاہ اتے ہک ڈونے ڈوں تے میاں مٹھو دی گالھ دے فوک رنگ خالد اقبال دی شاعری دا حسن ہن ‘فوک انگ دیوچ اے آسا ڈا وسیبی سمورا‘ ڈکھ درد پیش کرڈیندن لکھدن

قصہ کروں سدھا

کوہن والیاں ساکوں

بھیڈ سمجھ تے کٹھا

سر چھپر نہ چھاں

اساں لوک نمانے

کیکوں ڈِبووں دھانہہ

سندھ ساگر دے جائے

سندھ ساڈا متر

وت وی ریہے ترسائے

خالد اقبال دی شاعری وچ عشق دے نویں چولے تے نویں روپ ہن تے ایندا اظہار وی وکھرا ہے۔ خالد آہدے جو عشق مٹھی مانی ہے ایہ بولی کتھوں تھڈتے نی لالی ونج سگیندی ایہ آپ خود چموڑے۔ عشق بجھارت ہے۔ اسمانی میوہ‘ انت خالد اقبال ایہو آہدے جو چپ چپ راہون چنگانی‘ رو روئے دلا رو۔ خالد اقبال دے عشق دیاں رمزاں تے ان گھجیا عشق د ا روپ سروپ کجھ ایں طرح دی ڈسدے

عشق ساکوں ڈاند بناتے

ہلیں ڈتا جو

۔۔۔

مٹھی مانی عشق

۔۔۔

مشکی بوئی عشق دی لگدی ناہیں تھڈتے

۔۔۔

عشق تاں عین عبادت سیاں

عشق نماز شمارت

عشق پنگھوڑے جھوٹے ناں

عشق نویں بجھارت

۔۔۔

عشق دا امرت پیون والے سدا نروتے ہوئے

سچ آکھیا ہے بلھے شاہ نے گورپیا کوئی ہور

۔۔۔

اوہک میل میلاپ عجب ہئی

تیڈے میڈے نیناں اندر

بیٹھاں تاں خود سوہنا رب ہئی

۔۔۔

ڈوں پریمی کون ملیندے۔

رب چاجوڑ آپ سوب سئی

اوہک میل میلاپ عجب ہئی

غرض خالد اقبال اپنی شاعری اِچ وسیب تے اتے اپنے آپ تے وی کویلی جتی کاوڑے۔ تے خواہش دی کریندے جو اوندی میں کوں کویلی جتی کاووڑ دی راہونی چاہیدی اے ۔ یکا میں کوں مارنا وی نی چاہیدا‘ ورنہ کوئی بیاتہاڈے تے ھاوی تھی دیسی ۔ کویلی جتی کاووڑ نہ ہوون پاروں تاں ہی ساڈا وڈیرا چھڑی گالھ کریندے۔ لوکاں دی۔ سآدے راکھیاں توں وسیبی جے بچ ونجن تاں سنج صباحیں رب دا شکر پڑھدئیں تے مالک دا ورد کریندیں روزی کیتے ویندن:

نت بہوناں وچ پجارو دے

تے دوروں لنگھناں جھوکاں توں

تساں گالھ کریندو لوکاں دی

این جی او این جی او کھیڈناں

میں صدقے تہاڈے شوقاں توں

تساں گالھ کریندو لوکاں دی

اجوکے حالات پاروں خالد اقبال نے نامہ نگاراں کوں اپنی کویلی جتی کاوڑ نال احساس ڈیوائے جو انہاں دا قلم وی جے جابر دے اگوں غاصب دے اگوں کویلی جتی وی کوڑیج پووے تاں وقت کوں اساں بے سینکیاں دی ہونددا احساس تھی پوسی جیویں جو جگ کوں کویلی جتی اے کاوڑ نہ ہوون پاروں اساڈے نہ ہوون دا انہاں تے‘ خمار چڑھ گئے ۔

خالد سئیں دی کافی

ھنیڑیاں تے ڈاڈھے دی لڑائی دا حوالہ آرٹ وچ نواں نئیں۔ پر خالد اقبال دی شاعری ءِ چ ءِ حوالہ جیویں ’کویلی‘ دا استعارا بن تے آئے اینویں اج دی جدید سرائیکی شاعری وچ کتھائیں نشابر نہیں تھیا۔ نویں سرائیکی قومی جان وندی دی لہر یءِ چ ’کویلی‘ھنیڑیاں دی جیویں نمائندگی کریندی پئی ءِ اوئیں شائت ای کوئی حوالہ کربیندے۔ ’ کویلی‘ دی کاوڑداExpressionایکوں ڈھیر نشابر کرڈتے جو ’کویلیاں‘ بھانویں جتتیاں ھنیڑیاں کیوں نہ ہوون انہاں دی تعداد بے انت ہوندی ہے۔ اتے ڈاڈھا جتنا ڈاڈھا کیوں نہ ہووے آپ ای آپ ہوندے کلھاہوندے۔ ڈاڈھے دا وڈھپ ای اصل ءِ چ اوکوں کلھا تے انت ءِ چ اوکوں فنا آلے پاسے گھن ویندے۔ خالد اقبال دا ءِ Thesisاوندے شعری مجموعیاں ءِ چ ‘نظماں ءِ چ کھینڈواں نظرے۔پراوندی ایں کافی ءِ چ جتنے زور دا طریقے نال اگوتے ڈسدے او ایں کافی وچ لوکاں کوں حیاتی ڈیون کارءِ۔ ایں کافی دی استھائی ’ کویلی‘ دے اندر کوں وی نشابر کریندی ءِ۔

کویلیاں کیتا پیار وومیاں‘ کویلیاں کیتا پیار

عشق عجب اسرار وومیاں‘ عشق عجب اسرار

کویلیاں کیتا پیار۔۔۔

’کویلی‘ دے استعارے دی پوری جانوندی ایں استھائی ءِ چ ءِ۔

خالد اقبال دی کویلی ءِ چ سرگی کاوڑ کوئے نیں۔ کون آہدے جو کویلی مٹھے تے نیں آندی؟ کوئی پہلے مٹھا ہووے تاں سہی! ’کویلی‘ خالد اقبال دے خیال ءِ چ‘ چھڑا کوڑ کنوں کاوڑ رکھدی ءِ ۔ کویلی دی ساری جدوجہد کوڑے پن دے خلاف ءِ ‘ اوندی ساری تیند‘ اوندا سارا کٹھ اوندا سارا جوگ سنجوگ حیاتی واسطے ءِ۔ او چاول چنے توں ودھ کیا منگدی ءِ ؟ ایہو ای ’کویلی‘ دا جوگ ءِ اتے ایہوں خالد اقبال دے کویلی دے Thesisتوں تصوف دی ریت نال وی کتھائیں ونج جڑیندی ءِ۔ صوفی آہدے جو طمع نہ کر‘ منع نہ کراتے جمع نہ کر کویلی دے استعارے ءِ چ وی ایہے ترکے نشابر ہن۔ کویلی وی آپنے تن توں ودھ نئیں منگدی‘ ناں اپنیں تن توں ودھ منگن توں ہٹکیندی ءِ۔ اتے نہ ایں ڈھگ کٹھے کریندی ءِ۔

خالد اقبال دی شاعری اتے خاص طور تے ایں کافی دا سنیھا ہنٹیاں تے ڈاڈھیاں ڈوہاں کوں ایہوں ءِ جو بھئی والی دا ہک وسیب ول وساون ڈی لوڑ ءِ۔ ڈاڈھے دی دھاڑل انت مکنی ءِ ایندے واسطے اُچے تے ٹھلے تھمب تے البتہ چڑھنا پوسی۔ جوگ سنجوگ نال ٹور ٹورنی اتے قطار بناونی پوسی وت ونج تے ءِ پندھ سوکھا ساوا تھیسی۔ ایندا اظہار ایں کافی دے انترے ءِ چ ہینی پر ان تھک کویلی دے استعارے ءِ چ کیتے۔ ایہا جان وندی خالد دے نزدیک سچ ءِ جیہڑا انت وی سچ نشابر تھیونے جیندا نروار آون آلے وی کریندے رہسن۔

اُچے ٹھلے تھمب قدیمی‘ جے تئیں ہوون پئے

رکنی نئیں قطارو ومیاں رکنی نیں قطار

کویلیاں کیتا پیار۔۔۔۔۔۔۔۔۔

***

کویلیاں کیتا پیار وومیاں‘ کویلیاں کیتا پیار

عشق عجب اسرار وومیاں‘ عشق عجب اسرار

کویلیاں کیتا پیاروو۔۔۔

ساڈی اپنی جوگ سنجوگ ساڈی اپنی ٹور

کہیں نال کہیں تکرار و ومیاں‘ کہیں نال کہیں تکرار

کویلیاں کیتا پیار وو۔۔۔۔۔۔

جنے جیڈا ڈینہہ ڈھویندے‘ چاول جیہڑی شام

ونج پجے ہیں پاروومیاں‘ ونج پجے ہیں پار

کویلیاں کیتا پیار وو۔۔۔۔۔۔

آپنے جیڈی روٹی جودی‘ ساکوں ہے پئی سے

کینہاں ونج و پار و و میاں‘ کینہاں ونج و پار

کویلیاں کیتا پیار وو۔۔۔۔۔۔

اُچے ٹھلے تھمب قدیمی‘ جے تئیں ہوون پئے

رکنی نئیں قطارو ومیاں رکنی نیں قطار

کویلیاں کیتا پیاروو۔۔۔۔۔۔۔۔۔