ٻیا پتہ ہیوے ؟

سرائیکی وسیب تہذیب و ثقافت دا خزانہ ہے ، ایں خزانے اچ ایجھے ایجھے ہیرے ، لعل تے موتی موجود ہِن جنہاں کوں ݙیکھ تے عقل دنگ رہ ویندی ہے ، ذرائع ابلاغ دیاں سہولتاں میسر نیہ ہووݨ دی وجہ توں اساں اپݨے وسیب بارے ٻہوں گھٹ جٖاݨ پہچان رکھدوں ، تَلے کجھ معلومات ایں نظرے نال حاضر اِن جو اساں نہ صرف انہاں کوں چِیتے رکھیسوں بلکہ ایں نال ودھ توں ودھ کم کریسوں ۔

٭…                 خواجہ فرید دی دربار وقف جائیداد بر صغیر دے تمام مزارات توں ودھ ہے ، جیندے وچ 92 ہزار کنال توں ودھ زمین ، باغات ، مکانات تے دکانات دے علاوہ فرید محل دی کروڑاں دی جائیداد موجود اے ۔

٭…                 حضرت بہاؤ الدین زکریا ملتان نے حضرت خواجہ فرید اپݨے اپݨے دور ویلھے کوٹ مٹھݨ، چاچڑاں تے ملتان وچ درسگاہیں کوں اقامتی یونیورسٹی قرار ݙتا تے ٻہوں وݙیاں لائبریریاں قائم کرایاں پر اڄ کوئی مدرسہ کائنی تے انہاندے مزارات دی لائبریری وچ ہک وی کتاب کائنی ۔

٭…                 سرائیکی وچ قرآن مجید دا پہلاترجمہ مولوی حفیظ الرحمن بہاولپوری 1952ء (۱۳۷۲ھ ) وچ کیتا ۔

٭…                 قلعہ دین گڑھ 1758ء (1181ھ ) وچ مبارک خان عباسی تعمیر کرایا۔

٭…                صادق محمد خان اول 1733ء اچ قلعہ ݙیراور تے قبضہ کیتا۔

٭…                 صادق گڑھ پیلس 1895ء اچ تعمیر تھیا ۔

٭…                  مغلیہ دربار اکبری دا رُکن مُلا فیضی مبارک پوری تحصیل احمد پور شرقیہ دے رہݨ آلا ہا ۔

٭…                 حضرت لعل سونہارا شہید کوں ٹھٹھہ سندھ اچ نماز دی حالت اچ ہندویں قتل کیتا۔

٭…                 حضرت محکم الدین سیرانی دی تاریخ پیدائش 1725ء اے ۔

٭…                 حضرت خواجہ خدا بخش خیر پوری دی تاریخ پیدائش 1835ء اے ۔

٭…                 داد پوترہ ، کلہوڑہ ، عریانی ، کرانی ، اسرانی ، گھرمانی ، پرجائی اے سب عباسی خاندان دیاں شاخاں ہِن ۔

٭…                 بہاولپور میونسپلٹی دا دفتر 1874ء اچ قائم تھیا ۔

٭…                 بہاولپور دے قدیمی قبرستان ملوک شاہ وچ حضرت ابوبکر صدیق دے پوترے تے حضرت امام حسین دے استاد دفن ہِن۔

٭…                 بہاولپور دی جامع مسجد الصادق 1748ء بہاول خام دوم تعمیر کرائی ۔

٭…                 سرائیکی وسیب دا مری فوٹ منرو آکھیا ویندے۔

٭…                 پہلا سرائیکی اخبار ’’ جھوک ‘‘ 11 جون 1990ء خانپور تے 17 نومبر 1994ء کوں ملتان اچوں شائع تھیا ۔

٭…                 اُچ دا اصل پرانا ناں اُشاش ہے۔

٭…                 سکندر یونامی ( 2400 قبل مسیح ) توں گزریا ۔

٭…                 اُچ دی رانی نال شہاب الدین غوری شادی کیتی ہئی ۔

٭…                 اُچ اچ مغل سردار راہندے ہن ، ایں واسطے اُچ کوں موغلہ وی آہدن ۔

٭…                 شہر سیت پور رانی سیتا دے ناں نال مشہور اے ۔

٭…                 سید جلال الدین بخار اُچوی دا مزار بہاول خان ثالث تعمیر کرایا۔

٭…                 موج گڑھ تے مروٹ دے چولستان قلعے ہِن ۔

٭…                 سکھاں ریاست بہاولپور تے 1766ء تے اوندے بعد کئی حملے کیتے پر انہاں کوں شکست تھئی ۔

٭…                 خان گڑھ دا قلعہ ݙراور احمد پور دے ݙکھݨ آلے پاسے ہے۔

٭…                 بہاولپور دا صادق ڈین ہائی سکول 1882ء اچ قائم تھیا ۔

٭…                 پہلی عالمی سرائیکی کانفرنس نومبر 1992ء نویں دلی اچ تھئی۔

٭…                 ہندوستان وچ ہک کروڑ لوک سرائیکی زبان الیندن ۔

٭…                 سرائیکی ادبی بورڈ ملتان کوں حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے سو سالہ جشن دے موقع تے فریدیات بارے سب توں زیادہ کتاباں چھاپݨ دا عزاز حاصل تھئے۔

٭…                  قائد اعظم ریاست بہاولپور کوں پاکستان توں پہلے پاکستان تے نواب صادق محمد خان عباسی کوں محسن پاکستان دا خطاب ݙتا۔

٭…                 خواجہ فرید دی جائے پیدائش چاچڑاں شریف خانپور اے ۔

٭…                 پروفیسر سجاد حیدر پرویز زکریا یونیورسٹی ملتان توں ڈاکٹریٹ دی ڈگری حاصل کیتی۔ْ

٭…                 علامہ اقبال 1926ء اچ بہاولپور آئے ہن ۔ علامہ نواب بہاولپور تے ریاست بہاولپور دی تعریف اچ طویل قصیدہ وی لکھیا ہا۔

٭…                 ریاست بہاولپور دا پاکستان نال الحاق 13 اکتوبر 1947ء کوں تھیا۔

٭…                 بہاولپور دا ایس ای کالج 1886ء اچ قائم تھیا ۔

٭…                 مشہور سیاح ابن بطوطہ 1356ء اچ اوچ شریف آیا ہا ۔

٭…                 سلطان مخدوم حمید الدین حاکم دا مزار مئو مبارک رحیم یارخان اچ اے ۔

٭…                 اسلامیہ یونیورسٹی اچ سرائیکی شعبہ 1998ء اچ قائم تھیا ۔

٭…                 پہلا انٹرنیشنل سرائیکی رسالہ 1992ء وچ جگدیش چندر بترہ ہوراں انڈیا توں شائع کیتا۔

٭…                 سرائیکی دا معنی سرداراں دی ٻولی اے ۔

٭…                 قومی ترانے دے خالق حفیظ جالندھری ریاست بہاولپور دا وظیفہ خور ہا ۔

٭…                 لفظ پاکستان دا خالق چوہدری رحمت علی دیرہ غازی خان دے ہک سردار کول منشی ہا۔

٭…                 پاکستان چوک دیرہ غازی خان تے ہک ڳالھا بھولا جذباتی سرائیکی ہندواں دے خلاف تحریک ویلھے پاکستان پاکستان کریندا ہا، چوہدری رحمت علی پَکا تے اڳوں ݙتا۔

٭…                 دریا دے کنارے عارضی قیام گاہ کوں جھوک آکھیا ویندے۔

٭…                 خاناں بدوشاں کوں سرائیکی وچ ’’ پکھی واس ‘‘ اَہدن ۔

٭…                 سرائیکی قبیلہ بزدار دے معنی ٻکریاں والے ہِن۔

٭…                سرائیکی قوم کھتران دے معنی کاشتکار ہِن ۔

٭…                 سرائیکی قوم نوناری دے معنی نمک کش ہن ۔

٭…                 مرہے والے دا سرائیکی میلہ ہر سال باقاعدگی نال تھیندے ، اینکوں سرائیکی دا روائتی میلہ وی آکھیا ویندے ۔

٭…                 خانپور پہلے ضلع تے رحیم یارخان تحصیل ہوندی ہئی ۔

٭…                 فیصل آباد دا پراݨا ناں لائلپور ہے، بھٹو ایں دا ناں شاہ فیصل فرما نروا سعودی عرب دی محبت اچ وٹایا ہا ۔

٭…                 صحرا تے کوہستان دے دامن اچ رہݨ آلے کوں بلوچ آکھیا ویندے ۔ کجھ ماہر لسانیات ’’ بلوچ ‘‘ دا معنی مال چراوݨ آلے کریندن ۔

٭…                 ملتان ترائے بادشاہ دے جٖمݨ دی جاہ ہے۔ ( 1)محمد شاہ تغلق ، جیندے ناں توں اجٖاں وی کوٹلہ تولے خان مشہور اے ۔ ( 2) بہلول لودھی ، محلہ حسین آگاہی دے مکان قاضیاں والے اچ جٖمئے ۔ (3 ) احمد شا ابدالی وی سلطنت ملتان دے بادشاہی محل وچ پیدا تھئے ، حل دی اوں سڑک کوں اڄ کل ابدالی روڈ آکھیا ویندے ۔

٭…                  حملہ آوراں سرائیکی کوں مختلف نانویں نال ایں وڳاڑیا ، بہاولپوری ، اُچی ، ملتانی ، جگدالی ، بغدالی ،جٹکی ، ہندکو، ریاستی ، دیرے وال وغیرہ ۔

٭…                 ہاکڑہ ( ہکڑہ ) چولستان دا پراݨا ناں ہے۔

٭…                 مومل دیاں ماڑیاں رحیم یارخان اچ ہِن ۔

٭…                 دنیا دی سوہݨی مسیت بھونگ ضلع رحیم یارخان اچ ہے۔

٭…                 تاریخی جاتیوت تے تلواڑہ ضلع لودھراں اچ ہے ۔

٭…                 معروف سرائیکی محقق تے ادیب ڈاکٹر کرسٹوفر شیکل لندن ( برطانیہ ) سرائیکی تے پی ایچ ڈی دی ڈگریہ حاصل کیتی اے ۔

٭…                 اوبرائن دی جیوکس دے سرائیکی لُغتیں کوں نویں سِروں پروفیسر شوکت مغل مرتب کر تے چھوائے ۔

٭…                 گلاسری آف دی ملتانی لینگویج سرائیکی ادبی بورڈ ملتان دی طرفوں شائع تھئی اے۔

٭…                 شہاب الدین غوری 1175ء اچ ملتان تے حملہ آور تھیا۔

٭…                قدیمی اُچ کوں بھاہ لا تے برباد کرݨ آلا چنگیز خان وسط ایشیاء دے خانہ بدوش قبیلے منگول دا سالارِ اعظم ہا۔

٭…                لائل پور ہک ویلھے سرائیکی وسیب دے ضلع جھنگ دی تحصیل ہئی تے جھنگ ملتان کمشنری دا حصہ ہا ۔

٭…                 عرب مورخین ملتان کوں بیت الذہب یعنی سونے دا گھر آکھیا تے اینکوں دنیا دی وݙی تہذیب قرار ݙتا ویندے ۔

٭…                 پاکستان دا سب توں قدیمی شہر ملتان اے ۔

٭…                 ملتان دا پراݨا ناں کیشپ پور وی ہا۔ اے راجہ کشپو دے ناں توں مشہور تھیا تے بعد اچ ہلاک پوری تے بھاگ پوری وی مشہور تھیا ۔ مولھستان تے ’’ مولتان ‘‘ وی آکھیا ڳے ۔

٭…                 آکھیا ویندے کرشن اوتار دے پُتر سامب جی نے 5 ہزار قبل مسیح ملتان دی بنیاد رکھی پر ماہرین آثار قدیمہ ملتان کوں ہزاراں نی بلکہ لَکھاں سال پراݨا شہر آکھیا ویندے۔

٭…                 بائبل دا سرائیکی ترجمہ چار جلداں اچ لندن دی لائبریری وچ موجود اے ۔ ایہہ ترجمہ 9ویں صدی ہجری وچ ملتان دے ہک ہندو کیتا ہا ۔

٭…                 سمہ سٹہ بہاولنگر ریلوے لائن دا افتتاح 1927ء اچ کیتا ڳیا۔

٭…                 کوٹ مٹھݨ شریف دے معروف ڈاکٹر خورشید ملک سرائیجکی وسیب دے گھابوٹ تے ریسرچ کیتی اے ، انہاں دی کتاب ’’ نادر ہیومیو ادویات ‘‘ وچ ایریسرچ شامل اے ۔

٭…                 سرائیکی قوم سومرے عرباں دی قوم ’’ سومرہ ‘‘ کنوں ہے۔

٭…                بہلول خان لودھی دے چاچے اسلام خان لودھی ہک ریاست قائم کیتی جیندا صدر مقام سیت پور ہا ۔

٭…                عرب ریاست ابوظہبی وچ روہی دے ٻوٹیں توں خوشبو کشید کیتی ویندی اے ۔

٭…                 ابو ظہبی دے بادشاہ شیخ زید بن سلطان روہی دی ٻوٹی ’’ کترن‘‘ دی خوشبو استعمال کریندن ۔

٭…                 اسلام خان لودھی دی حکومت ظالم تے جابر ہئی، ایں واسطے اسلام خان دے وارثاں کوں نَہر ( Wolf) دا خطاب ݙتا ڳیا، نَہر توں قوم نہڑو وجود اچ آئی۔

٭…                 امیر سلطان احمد ثانی 1244ء اچ اپݨے خاندان دی ہک جماعت نال مصر توں سندھ آئے ، ول ریاست بہاولپور دا رُخ کیتونے۔

٭…                 داد پوتریاں دا لقب داؤد خان ثانی کنوں شروع تھیا ۔

٭…                 رنجیت سنگھ 1818ء اچ ملتان تے قبضہ کیتا، 1819ء اچ ملتان آیا تاں ہر پاسوں آوازاں آیاں ’’ لعنتی آ ڳئے ‘‘ ، ’’ لعنتی آ ڳئے ‘‘۔

٭…                 1871ء اچ انگریز کپاتان جے ایچ گرے بطور ایجنٹ بہاولپور ریہا ، جیندی یاد گیری اچ بہاولپور دا گری گنج بزار اڄ وی موجود اے ۔

٭…                 نور محل بہاولپور دی تعمیر 1872-75ء اچ تھئی۔

٭…                 7 فروری 1935ء اچ بہاولپور دی عدالت قادیانی مرزائیاں کوں کافر قرار ݙتا۔ جج محمد اکبر خان بہاولپور ہَن۔

٭…                 پندراں سال دے عرصے اچ ایم اے سرائیکی کرݨ آلے بندے کوں اڄ تک نوکری نی ملی ۔ ایم اے پاس سینکڑاں بے روزگار وَدِن ۔ ایں سازش دا مقصد اے ہا جو نینگر سرائیکی پڑھݨ چھوڑ ݙیون تے شعبہ بند تھی ونجٖے اینکوں آکھدن ’’ مار نہ کُٹ تے آندر چا گُھٹ ‘‘ ۔

٭…                 سرائیکی علاقے کوں ست دریاویں دی سرزمین آکھیا ویندے۔

٭…                 سرائیکی زبان دے خادم دلنور نور پوری پنج سو توں ودھ سرائیکی کتابچے شائع کیتن۔

٭…                 عظیم سرائیکی حریت پسند مولانا عبیدا للہ سندھی دا مزار دین پور شریف خانپور اچ ہے ۔

٭…                 سرائیکی دھرتی کیتے اپݨی دھی تے نوں ( 9 ) پُتریں دی قربانی ݙیوݨ آلے سرائیکی ہیرو نواب مظفر خان دی قبر بہاؤ الدین زکریا سئیں دے برآمدے اچ ہے۔

٭…                 فریدیات دے ماہر سئیں شیخ سعید دی نویں کتاب جہان فرید آ ڳئی اے ،ایں توں پہلے انہاں دیاں کئی کتاباں انگریزی تے سرائیکی اچ شائع تھی چکین ۔

٭…                 طوفان نوح دے بارے آکھیا ویندے جو اے سرائیکی علاقے اچ آیا ہا۔

٭…                 معارف سرائیکی لکھݨ آلے سید نور علی ضامن حسینی دا گھر احمد پور شرقیہ اچ ہے ۔ آپ محکمہ انہار دے وݙے عہدے توں ریٹائر تھئے۔

٭…                 ضلع بہاولنگر دی تحصیل منچن آباد ہک انگریز کرنل منچن دے ناں توں مشہور ہے۔

٭…                 دریائے ہاکڑہ جتھون نکلندے اتھاں اینکوں سرسوتی آکھدن ، راجھستان وچ گھاگھرا تے بہاولپور اچ ہاکڑہ تے سندھ اچی نکوں نارا آہدن ، ایہ دریا 1246ء تئیں وہندا رہ ڳئے۔

٭…                 1926 اچ علامہ اقبال بہاولپور آئے ، اتھوں دے لوکاں دے حالات ݙیکھ تے ٻہوں خوش تھئے تے آکھیا جو بہاولپور مسلمانیں دا عظیم خطہ ہے ۔

٭…                 سرائیکستان دے ہیرو نواب مظفر خان شہید 1818ء اچ رنجیت سنگھ دے خلاف لڑدے ہوئیں شہید تھئے ، انہاں اپݨے 9 پُتراں تے ہک دھی کوں وی ماء دھرتی تے قربان کیتا۔

٭…                 1963ء اچ مصر توں عربی اچ چھپݨ آلی کتاب ’’ التصریف و التحریف ‘‘ دے صفحہ نمبر 201 تے لکھیا ہویا ہے جو سرائیکی ( ملتانی) ݙوجھی صدی دے عرب علماء کوں وی آندی ہئی ۔

٭…                 سرائیکی زبان دا ناں سندھ وچ ہزاریں سالیں توں ٻولیا ویندا ہا ۔ 1962ء دی سرائیکی کانفرنس اچ ایں ناں تے اتفاق کیتا ڳیا ، پر ٻہوں سارے بزرگ جنہاں اچ ڈاکٹر مہر عبدالحق ، ظامی بہاولپوری ہن ، رَپھڑ پاتا پر بعد اچ انہاں کوں ہتھیار سٹݨے پئے ڳئے۔

٭…                 سرائیکی دے عظیم شاعر عبدالوہاب سچل سرمست ہوریں 1739ء اچ پیدا تھئے ،مزار شریف وارازا شریف رانی پور سندھ اچ ہے۔

٭…                 معروف سرائیکی لکھاری غلام یٰسین فخری مرحوم ایڈیٹر سچار دا گھر دھریجہ نگر خانپور اچ ہا۔

٭…                 کراچی دے سرائیکی دوست ماء دھرتی واسطے ٻہوں کم کریندے پن، سرائیی عوامی سنگت ، کوک اخبار تے ٻئے دوستیں دا کم نمایاں ہے۔ نذیر لغاری نویں کتاب ’’ اکھیں جھوکاں دید دیرے ’’ چھپ تے آئی اے ۔ اے یورپ دا سفر نامے دے نال نال سرائیکی تاریخ دا پچھوکڑ دا سفر نامہ ہے ۔ خواجہ فرید آرٹ پروڈکشن ، ماہنامہ روہی ، سرائیکی عوامی سنگت ، سرائیکی قومی اتحاد، سرائیکی ادبی سنگت، سرائیکی ادبی سانجھ تے ایں طرح ٻئے دوستیں دا کم نمایاں ہے ۔

حوالہ

معروف سرائیکی لکھاری سئیں ظہور احمد دھریجہ دی کتاب (سرائیکی وسیب) وچوں چوݨ