وِِسریا ملتان
تعارف
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]کہیں زمانے اچ راوی دا دریا ملتان دے پراݨے قلعے دے نال وہندا ہا، تے اینکوں
ہک بندرگاہ دی حیثیت حاصل ہائی ، ٻیڑیں ( کشتیوں) دے ذریعے صرف سکھر بھکر ہی نئی، بلکہ منصورہ ، عراق ، ایران ، مصر ، کا بل، دلی (دہلی) تے حیدرآباد دکن تک دی تجارت ہوندی ہئی، ایں واسطے ملتان کوں دنیا دے بہوں وݙے علمی، تجارتی تے مذہبی مرکز دی حیثیت حاصل تھئی، تے صرف ہندوستان ہی نہی بلکہ پوری دنیا اچ ملتان دی شہرت ہای ۔
قلعہ ملتان کتنا قدیم ھ؟
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ایں بارے آکھیا ویندے ، کہ اے پنج ہزار سال پرانا ھ، لیکن ہو سگدے، کہ اے ہنیں تو وی زیادہ پراݨا ہووے ،ایں ڳال تے پر سارے مورخین دا اتفاق ھ، کہ ملتان تے قلعہ ملتان دا وجود قبل از تاریخ دیو مالائی دور کنوں وی پہلے دا ھ ، افسوس دا مقام اے ھ۔ ، جو حملہ آوراں نے ہمیشہ ایں قلعے کوں نشانہ بنڑا تے اینکوں فتح کرݨ توں بعد خوب لُٹ مار کریندے رہ ڳئے، پر اینکوں بحال کرݨ دا کہیں نا سوچیا، 1200قبل مسیح " دارا " نے اینکوں تباہ کیتا ، 325 قبل مسیح سکندر اعظم نے ایندے اُتے چڑھائی کیتی، ولا عرب ، افغان ، سکھ تے انگریزاں حملہ آوراں قدیم قلعہ ملتان کوں برباد کرݨ اچ کوئی کسر نہ چھوڑی ، ہنڑ فرزندان ملتان تے سرائیکی وسیب دے سارے واسیاں دا فرض ھ، کہ او اپنڑی پراݨی کوتاہیں تے غور کرِن ، تے اپنڑے وسیب دے نال تھیونڑوالی پنج ہزار سالہ زیادتیاں دی تلافی کرݨ، تے اپنڑے فخر (عظمت رفتہ) کوں سنڄانڑن۔
حداں
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]تاریخ اساکوں ݙسیندی ھ، کہ ملتان(کوٹ مولتان ، مولتان) ہک شہر ہی نی، بلکہ ہک تہذیب تے ہک سلطنت دا ناں وی ھ ۔ 372ہجری کتاب ’’حدود العالم بن المشرق الی المغرب‘’ وچ ملتان دی حدود دے بارے لکھیا ھ، کہ قنوج دے راجہ تے امیر ملتان دی سرحدیں جالندھر تک ہوندیاں ہن،’’ سیر المتاخرین‘‘ وچ اقلیم ملتان دی حدود ایں طرح بیان کیتی ڳئی ھ ، کہ ملتان اول، دوم تے سوم اقالیم کنوں زیادہ وݙا (فراخ) ہا، کیونکہ ٹھٹھہ ایں صوبے تے ودھیا( زیادہ) ہا، فیروز پور کنوں سیوستان تک چار سو ترہی(٤٣٠) کوس لمبا تے چتوڑ کنوں جیسلمیر تیئں ہک سو اٹھ (١٠٨)کوس چوڑا ہا، ݙوجھے پاسوں طول کیچ تے مکران تک چھ سو سٹھ (٦٦٠)کوس ہا، ا یندے پوواد ﴿مشرق﴾ رویہ سرکار سرہند تک ہا،اُبھی ( شمالی) دریائے شور اچ، تے لمی(جنوبی)صوبہ اجمیر تک ھ، تے پچادھ﴿مغرب﴾ اچ کیچ تےمکران ہا ۔ ابوالفضل نے اپنڑی مشہور عالم کتاب "آئین اکبری " اچ صوبے ملتان دی حدود اے بیان کیتی ہن ، صوبے ملتان دے نال ٹھٹھہ دے الحاق کنوں پہلے اے صوبہ فیروز پور کنوں سیوستان تک ۶۲۴کروہ ھا ، چوڑائی اچ " کھت پور" کنوں جیسلمیر تک۶۲۱ کروہ ھا، ٹھٹھہ دے الحاق دے بعد اے صوبہ "کیچ" تے "مکران" تک وسیع تھی گیا ، ایندا اے فاصلہ ۰۶۶ کروہ ھا ، پوواد (مشرق ) اچ ایندی سرحداں سرہند سرکار نال، ابھے پاسوں (شمالی) پشاور نال ، لمے پاسوں(جنوب )اجمیر دے صوبے نال، تے پچادھ الے پاسوں ( مغرب) کیچ مکران نال ملدیاں ہن۔ کیچ تے مکران پہلے صوبہ سندھ اچ شامل ہن، ملتان دے صوبے اچ تراے سرکاریں ﴿ملتان خاص، دیپال پور تے بھکر﴾ ہن، تے کل اٹھاسی پراگنے ﴿ضلعے ﴾ ہن۔ ملتان دی وسعت تے عظمت تے تاریخ اج وی ناز( رشک )کریندی ھ ، ملتان دی قدامت دے ہم پلہ دنیا اچ شاید ہی کوئی شہر ہووے ۔
گواہی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]پاکستان اچ جیہڑے شہراں کوں مصنوعی طریقے نال ملتان کنوں کئی گنا وݙے شہر بنڑائے ڳن ، آج کنوں چند سو سال پہلے اے ملتان دی مضافاتی وستیاں ہن، ایں ڳال دی شہادت حضرت داتا گنج بخش(رح) نے اپنڑی کتاب ’’کشف المجوب‘‘ اچ ’’لاہور یکے از مضافاتِ ملتان‘‘ ݙے ݙتی ھ ۔
مترجم۔۔