نواب محمد بہاول خان چہارم عباسی
نواب محمد بہاول خان چہارم (وفات 1866ء) ریاست بہاولپور دے نانویں نواب ہن۔ آپ دا عرصہ حکومت داؤد پوتراں دی سازشاں کوں کچلݨ اچ گزر ڳیا، ایں واسطے ریاست اچ مزید وسعت نہ تھی سڳی۔ آپ نے 8 سال ریاست تے حکمرانی کیتی۔
سلسلہ نسب[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
نواب آف بہاولپور حضرت عباس بن عبد المطلب رضی اللہ عنہ دے خاندان توں ہن، انہاں دا شجرہ نسب کجھ ایویں ہے:
محمد بہاول خان چہارم بن فتح محمد خان بن محمد بہاول خان سوم بن صادق محمد خان دوم بن محمد بہاول خان دوم بن نواب فتح خان اول بن نواب صادق محمد خان اول بن نواب مبارک خان اول بن بہادر خان دوم بن فیروز یا پیروج خان بن امیر محمد خان دوم بن بھکھر خان دوم بن بہادر خان بن بھکھر خان بن ہیبت خان بن امیر صالح خان بن امیر چندر خان بن داؤد خان دوم بن بن محمد خان بن محمود خان بن داؤد خان بن امیر چنی خان بن بہاءاللہ عرف بھلا خان بن امیر فتح اللہ خان بن سکندر خان بن عبد القدر یا قاہر خان بن امیر اِبان خان بن سلطان احمد ثانی بن شاہ مزمل بن شاہ عقیل بن سلطان سہیل بن سلطان یاسین بن احمد المستنصر باللہ الثانی بن الظاہر بامر اللہ بن الناصر لدین اللہ بن ابو محمد الحسن المستضی بامر اللہ بن المستنجد باللہ بن المقتفی لامر اللہ بن المستظہر باللہ بن المقتدی بامر اللہ بن القائم بامر اللہ بن القادر باللہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ (رضی اللہ عنہ) بن عباس بن عبد المطلب (رضی اللہ عنہ)۔ [١]
دستار بندی[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
صاحبزادہ رحیم یار خان دی دستار بندی مورخہ 22 صفر 1275ھ بمطابق 3 اکتوبر 1858ء اچ تھئی۔ صاحبزادہ رحیم یار خان نے پیؤ دی جگہ نواب محمد بہاول خان چہارم دے طور تے تخت سنبھالا۔
کابینہ[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
نواب محمد بہاول خان چہارم نے ریاست دی درج ذیل کابینہ تشکیل ݙتی۔
- وزیر : جمعدار احمد خان
- میر منشی : عبد الکریم خان
- فوج دا بخشی : مولوی مظفر الدین
- توشہ خانہ دا سربراہ : جان محمد
- مصاحب : سید شیر شاہ تے بندل شاہ
- دربار مصاحب : علی گوہر خان، محمد رضا خان، مخدوم راجن بخش، گوالا شاہ، مخدوم حیدر بخش تے گل محمد خان بزدار
باغیاں دی جلا وطنی[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
نواب دی تخت نشینی دے مہینے سردار خان، اسد خان تے عقیل خان (جینکوں ریاست توں جلا وطن کیتا ڳیا ہئی تے اوہ برطانوی علاقے ا پناہ گھدے ہوئے ہئی) نے بیکانیر اچ پڳل دے مقام تے بہاولپور اچ گڑ بڑ پھیلاوݨ دا منصوبہ شروع کیتا لیکن برطانوی حکومت دے اصرار تے انہاں کوں بیکانیر ریاست توں کڈھ ݙتا ڳیا ہئی۔
داؤد پوتراں دے سازشاں[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
نواب دی تخت نشینی دے کجھ ہی عرصہ بعد صاحبزادہ گل محمد نے نذر محمد خان، پنوں خان تے یوسف خان کوں بغاوت تے اکسایا تاکہ اوہ خود تخت نشین تھی سڳے لیکن سازش دا بھانڈا پھٹ ڳیا تے گل محمد کوں نظر بند کر ݙتا ڳیا۔ وزیر دے ہک رشتے دار ارجمند خان کوں وی اوں سازش اچ ملوث پایا ڳیا تے ایویں وزیر تے شک پیدا تھیا جینکوں 25 مئی کوں برخواست کر ݙتا ڳیا۔ تاہم احمد پور ایسٹ (شرقیہ) اچ اوندے رشتے داراں نے ہتھیار چا گھدے تے نتیجتاً تھیوݨ والی لڑائی اچ سابقہ وزیر تے اوندے 18 حامی مارے ڳئے۔ اوں لڑائی اچ ریاستی فوج دے کم از کم 67 آدمی ہلاک تے 171 زخمی تھئے۔ وزیر دے متعدد رشتے داراں کوں وی جیل سٹا ڳیا لیکن برطانوی حکومت دے آکھݨ تے دسمبر 1861ء اچ نواب سرفراز خان سدوزئی دی درخواست تے انہاں کوں رہا کر کے ریاست توں جلا وطن کر ݙتا ڳیا۔ صاحبزادہ سعادت یار خان صادق محمد خان سوم نے لاہور قلعے اچ 1861ء اچ وفات پاتی۔ اوندی موت دے نتیجے اچ داود پوترا سازشاں جزواً رک ڳئے لیکن 1863ء اچ پنوں خان پیرجاݨی، نذر محمد خان اسباݨی، یوسف خان ٻالاݨی، مندھوخان، بہرام خان چانڈیا تے علی گوہر خان ماچھی نے نواب کوں معزول کر کے اوندے اک چاچا گل محمد یا عبد اللہ خان کوں تخت تے ٻلہاوݨ دا منصوبہ بݨایا۔ لیکن ریاستی فوج نے انہاں کوں ابراہ دے مقام تے شکست ݙتی تے پنوں خان، نذر محمد تے دیگر بچ کے دریا دے رستے فرار تھی ڳئے۔ انہاں دی جاگیراں ضبط کر گھدے ڳئے۔ صاحبزادہ گل محمد، صاحبزادہ مبارک خان تے صاحبزادہ عبد اللہ خان کوں موت دی سزا ݙتی ڳئی۔ تاہم، پناہ گزیناں نے اپݨی کوشش ترک نہ کیتی تے کجھ بے وفا افسراں دے نال مل کے الہ آباد تے حملہ کرݨ دا منصوبہ بݨایا مگر حالی انہاں نے دریا پار ہی کیتا ہئی کہ ریاستی فوج نال سامݨا کرݨا پئے ڳیا۔ لڑائی اچ علی گوہر خان مارا ڳیا تے نذر محمد خان کوں قیدی بݨا گھدا ڳیا۔ تݙانہہ باغی فوج نے پسپائی اختیار کیتی۔ اپریل 1864ء اچ پنوں خان دشتی تے شار قبیلیاں دے دیگر باغیاں دے نال مل کے 600 آدمیاں دے ہمراہ اوباؤرا توں کوٹ سبزل تے حملہ آور تھئے۔ اگرچہ اوں مہینے دی 10 تاریخ کوں قلعے دی فوج نے انہا کوں پچھوں ہٹا ݙتا لیکن اوہ اگلے روز ول حملہ آور تھئے۔ احمد پور توں کمک آوݨ تے انہاں کوں بھڄا ݙتا ڳیا۔ ریاستی فوج دے 5 ہلاک تے 6 زخمی تھئے۔ تݙانہہ نواب نے پنوں خان دی سرزنش کیتے ہک ہزار روپے انعام مقرر کیتا تے سندھ دے کمشنر نے میر علی مرید خان دے علاقے توں اونکوں گرفتار کر کے جولائی 1864ء اچ ریاست دے حوالے کر ݙتا۔ اونکوں لال بخش دے ہمراہ لاہور بھیجڄا تے حراست اچ رکھا ڳیا۔ ݙوہاں کوں ماہانہ پنجیہہ پنجیہہ روپے الاونس ݙتا ویندا ہئی ۔ لال بخش جلد ہی مر ڳیا لیکن پنوں خان کوں 1866ء اچ واپس ریاست آوݨ دی اجازت مل ڳئی۔ نومبر 1864ء اچ نذر محمد، عقیل محمد تے علی خان روبجھا نے اظہار اطاعت کریندے ہوئے اپݨی جاگیراں دی بحالی دی درخواست کیتی لیکن نواب دے حکم ( اوہ پہلے کلہے کلہے اپݨے گھراں کوں واپس ونڄن) توں مطمئن نہ تھیوݨ تے انہاں نے ݙو طاقت ور جتھے تشکیل ݙتے۔ انہاں نے الہ آباد تے خان بیلہ تے رات دے وقت ہلہ ٻولا تے جیلاں توں قیدیاں کوں رہا کروا ݙتا۔ انہاں رہا قیدیاں کوں وی اپݨے دستے اچ شامل کیتا تے کراڑاں کوں بلیک میل کر کے رقم کٹھی کیتی۔ ریاستی فوج نے 10 دسمبر کوں انہاں نال ٹکر گھدی۔ علی خان رو نجھا مارا ڳیا۔ لڑائی اچ نذر محمد تے احمد خان کوں قیدی بݨا کے احمد پور ایسٹ دی ہر دکان تے بھیک منگوائی ڳئی تے ول اتھائیں موجود قلعے اچ قید کر ݙتا ڳیا۔ عقیل خان فرار تھی کے ضلع مظفر ڳڑھ ڳیا جتھاں کمشنر ملتان مسٹر فورڈ دے حکم تے اونکوں قید کیتا تے سکیورٹی اچ رکھا ڳیا لیکن کمشنر نے نواب توں اوندے کیتے 20 روپے ماہانہ الاؤنس حاصل کر گھدا جیہڑا اونکوں موت تک ملدا ریہا۔ اگست 1865ء اچ بہرام خان تے مندھو خان نے متعدد داؤد پوتراں، کھوسیاں تے مزاریاں دے نال مل کے الٰہ آباد اچ خاصی گڑ بڑ پیدا کیتی۔ آس پاس دے دیہات کوں لٹا تے احمد پور ایسٹ (شرقیہ) تے حملے دی تیاری کیتی۔ نواب محمد بہاول خان چہارم نے سید چراغ شاه کوں فوج دا قائد بݨا کے ہدایت کیتی کہ انہاں کوں پرسکون کرے تے گڑ بڑ پھیلاوݨ توں روکے۔ سید چراغ شاہ نے انہاں کوں امن دی طرف گھناوݨ دی کوشش کیتی لیکن اوہ نہ منے۔ چنانچہ سید چراغ کیتے کمک بھیڄی ڳئی تے ریاستی افواج ابراہ دے مقام تے باغیاں نال ٹکرائیاں۔ اٹھ گھنٹے طویل لڑائی دے بعد سید چراغ اپݨی ݙو توپاں سمیت پکڑا ڳیا تے باغیاں کوں فتح حاصل تھئی۔ جݙݨ نواب نے ایہ خبر سݨی تاں غلام محمد چاکی تے علی گوہر خان کوں 6 توپاں، 400 سوار تے پیدل آدمی ݙے کے باغیاں دی سرکوبی کیتے روانہ کیتا۔ اوں لشکر نے 18 اگست کوں چنی ڳوٹھ دے مقام تے باغیاں نال ٹکر گھدی تے دشمن دی تعداد زیادہ ہوݨ دے باوجود اونکوں مار بھڄایا۔ تݙانہہ ریاستی فوج نے 14 اگست دی صبح کوں چنی ڳوٹھ توں کوچ کیتا لیکن نالے اچ گھات لا کے ٻیٹھے ہوئے دشمن نے انہاں تے فائر کھول ݙتا۔ لڑائی ݙوپہر تک جاری رہی لیکن انجام کار باغی منتشر تھی ڳئے۔ چوݙہاں سرکردہ سازشیاں کوں قتل کر ݙتا ڳیا تے چھی دے پیراں اچ ٻیڑیاں پا کے نواب کے کول بھیڄا ڳیا۔ باغیاں دے دو جتھے، ہک بہرام خان چانڈیا تے ݙوجھا مندھو خان تے عالم خان گورگیج دی زیر قیادت 15 اگست دی شام کوں ول توں ریاستی فوج دے مد مقابل آئے۔ باغیاں نے سید چراغ شاہ توں چھکی ہوئی ݙو توپاں کوں استعال کیتا مگر انہاں کوں منہ دی کھاوݨا پئی۔ بہرام خان تے دیگر نے رات دے اندھارے اچ تروکڑی نشیب اچ پناہ گھدی تے اگرچہ سپاہی ساری رات پہرہ ݙیندے ریہے لیکن باغی بھڄ کے الٰہ آباد پہنچݨ اچ کامیاب تھی ڳئے ۔ توپاں میدان جنگ ا پئے ہوئے ملے تاں ریاستی فوج نے انہاں کوں قبضے اچ گھن گھدا۔ انہاں واقعات دے دوران نواب نے الٰہ آباد دے کاردار مہتہ پُھلومل کوں قید کر گھدا جیندی بدانتظامی دے باعث بغاوت دی چنگاری بھڑکی ہئی۔ 18 اگست کوں غلام محمد چاکی کوں نواب دی جانب توں احکامات ملے کہ لوگاں کوں پرامن کرݨ دی خاطر الٰہ آباد ونڄے تے باغیاں دی جائیداد ضبط کر گھنے۔ 19 اگست کوں باغیاں نے (جنہاں دی تعداد تقریباً 600 ہئی) الٰہ آباد دے علاقہ اچ بزاران فیری دے ذریعے چنانہہ پار کیتا تے برطانوی عمل داری اچ ڳئے۔ انہاں لوگاں کوں برطانوی حکومت دے اہل کاراں نے غیر مسلح کر ݙتا۔ انہاں نے سید چراغ شاہ کوں بدستور اپݨی قید اچ رکھا۔ برطانوی حکومت نے انہاں باغیاں کوں حوالے کرݨ توں انکار کر ݙتا جنہاں نے اوندے علاقے اچ پناہ گھدی ہوئی ہئی۔ چند ہک باغی بھلے خان، کبیر خان تے دیگر بدستور چولستان وچ ہی رہے۔ 28 اگست کوں غلام محمد نے چولستان اچ لکے باغیاں کوں پکڑ کے نواب دی عدالت اچ بھیڄ ݙتا۔ غلام محمد چاکی جݙݨ فوج دے ہمراہ واپس آیا تاں نواب نے اونکوں ہک گراں بہا خلعت عطا کیتی تے افسراں و سپاہیاں کوں تحائف ݙتے۔ غلام محمد چاکی دی خدمات دے اعتراف اچ اونکوں 27 ستمبر کوں وزیر تعینات کیتا ڳیا۔
وصال[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
سوموار 7 ذیقعد 1282ھ بمطابق 25 مارچ 1866ء دی رات کوں نواب بالکل ٹھیک ٹھاک ہئی تے رات ڳئے تک اپݨے ݙاݙے دے نال سیاسی معاملات تے گفتگو کریندا ریہا۔ تݙانہہ اونکوں وزیر توں خبر موصول تھئی کہ کجھ درباری باغیاں دے نال ملݨ دا سوچیندے پئے ہن۔ اوں خبر دے بعد نواب نے چند الفاظ ٻولے تے آکھا کہ صبح انہاں آدمیاں دے حوالے نال انتظامات کیتے ویسن۔ اپݨے محل اچ ونڄݨ دے کجھ ہی دیر بعد اوں نے کھاݨا منگوایا۔ خادمہ سلطانی کھاݨا گھن آئی جینکوں کھاندے ہی نواب دی طبیعت بگڑ ڳئی تے اوہ جلد ہی مر ڳیا۔ صبح سویرے ریاستی حکام نے سید مراد شاہ دے مشورے تے عمل کریندے ہوئے صاحبزاده صادق محمد خان دی تخت پوشی کیتے انتظامات کیتے جیہڑا اوں وقت صرف ساڈھے چار سال دا ہئی۔ نواب دی تدفین قلعہ دراوڑ دے شاہی قبرستان اچ کیتی ڳئی۔ [٢]
اولاد[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]
محمد بہاول خان چہارم نے اپݨے پچھوں ݙو پتر چھوڑے۔
- صادق محمد خان چہارم
- صاحبزادہ فتح خان [٣]