میر تقی میر

میر تقی میر (پیدائش: 28 مئی 1723ء— وفات: 22 ستمبر 1810ء) اصل ناں میر محمد تقى، اردو دے عظیم شاعر ہن۔ میر انہاں دا تخلص ہئی۔ اردو شاعرى وچ مير تقى مير دا مقام بہت اچا ہے ـ انہاں کوں ناقدین و شعرائے متاخرین نے خدائے سخن دے خطاب نال نوازا۔ اوہ اپݨے زمانے دے ہك منفرد شاعر ہن۔ آپ دے متعلق اردو دے عظیم الشان شاعر مرزا غالب نے لکھا ہے۔

؎

"ریختہ کے تمہی استاد نہیں ہو غالبؔ

کہتے ہیں اگلے زمانے ميں كوئى مير بھی تھا"

میر تقی میر

حالات

میر تقی میر، آگرہ وچ 1723ء وچ پیدا تھے۔ انہاں دے والد دا ناں محمد علی ہئی لیکن علی متقی دے ناں نال مشہور ہن۔ تے درویش گوشہ نشین ہن۔ میر نے ابتدائی تعلیم والد دے دوست سید امان اللہ توں حاصل کیری مگر مزید تعلیم توں پہلے جݙݨ میر حالی نؤں سال دے ہن اوہ ٹر ڳئے تݙانہہ انہاں دے بعد انہاں دے والد نے خود تعلیم و تربیت شروع کیتی۔ مگر چند مہینے بعد ہی انہاں دا وی انتقال تھی ڳیا۔ اتھوں میر دی زندگی وچ رنج و الم دے طویل باب دی ابتدا تھئی۔ انہاں دے مترائے بھرا محمد حسن نے اچھا سلوک نہ کیتا۔ تلاش معاش دی فکر وچ دہلی پہنچے تے ہک نواب کول ملازم تھی ڳئے۔ مگر جݙݨ نواب موصوف ہک جنگ وچ مارے ڳئے تاں میر آگرہ ول آئے۔ لیکن گزر اوقات دی کوئی صورت نہ بݨ سڳی۔ تہوں دوبارہ دہلی روانہ تھئے تے اپݨے ماسڑ سراج الدین آرزو دے کول قیام پذیر تھئے۔ مترائے بھرا دے اکساوݨ تے خان آرزو نے وی پریشان کرݨا شروع کر ݙتا۔ کجھ غم دوراں، کجھ غم جاناں توں جنوں دی کیفیت پیدا تھی ڳئی۔ میر دا زمانہ شورشاں تے فتنہ و فساد دا زمانہ ہئی۔ ہر طرفوں تنگدستی و مشکلات برداشت کرݨ کے بعد بالآخر میر گوشہ عافیت دی تلاش وچ لکھنؤ روانہ تھی ڳئے۔ سفر دے صعوبتاں دے بعد لکھنؤ پہنچے۔ اتھاں انہاں دی شاعری دی دھوم مچ ڳئی۔ نواب آصف الدولہ نے ترئے سو روپے ماہوار وظیفہ مقرر کر ݙتا۔ تے میر آرام نال زندگی بسر کرݨ لڳے۔ لیکن تند مزاجی دی وجہ توں کہیں ڳال تے ناراض تھی کے دربار توں الڳ تھی ڳئے۔ آخری ترئے سالاں وچ جوان دھیی اور ذال دے انتقال نے صدمات وچ ٻیا اضافہ کر ݙتا۔ آخر اقلیم سخن دا ایہ حرماں نصیب شہنشاہ 87 سال دی عمر پا کے 1810ء وچ لکھنؤ دی آغوش وچ ہمیشہ کیتے سمھ ڳیا۔ میر دی زندگی دے بارے وچ معلومات دا اہم ذریعہ انہاں دی سوانح عمری "ذکرِ میر"، جیہڑی انہاں دے بچپن توں لکھنؤ وچ انہاں دے قیام دے آغاز دی مدت تے محیط ہے۔ میر نے اپݨی زندگی دے چند ایام مغل دہلی وچ صر ف کیتے۔ اوں وقت اوہ پراݨی دہلی وچ جیہڑی جگہ رہندے ہن اونکوں کوچہ چلم، آکھا ویندا ہئی۔

کلیات میرؔ دے مختلف نسخے

میر دے دیواناں تے کلیات دے جتنے قلمی نسخے دیگر ممالک بالخصوص بھارت دے کتاب خانیاں وچ پائے ویندن، اُنہاں دی تعداد کہیں وی ٻئے شاعر دے مخطوطات توں کتھائیں زیادہ ہے تے ایہ میر دی مقبولیت دا ثبوت ہے۔ ول ایہ وی نہایت اہم واقعہ ہے کہ میر دے بہت حد تک مکمل کلیات اُنہاں دی زندگی دے آخری سالاں وچ تیار تھیوݨا شروع تھئے تے وفات دے ہک سال دے اندر ہی نہایت اہتمام دے نال فورٹ ولیم کالج کلکتہ دے کارپردازاں نے 1811ء وچ شائع کر ݙتا ہئی لیکن اِوندے بعد اڄ تک ہک کلیات وی ایینجھا مرتب تے مطبوع نہ تھیا جیہڑے 1811ء دے اِوں نسخۂ کالج دی اغلاط کوں دور کریندے ہوئے صحتِ متن دی ضمانت فراہم کریندا بلکہ واقعہ ایہ ہے کہ کلیاتِ میر دا ایہو نسخہ ہے جیندے وچ سب توں گھٹ اغلاط ہن تے جینکوں متنِ میرؔ دا سب توں بہتر نمونہ تے نمائندہ مجموعہ قرار ݙیویج سڳدا ہے۔ اِیں حد درجہ حوصلہ افزائی دے بعد ہوندا تاں ایہ چاہیدا ہئی کہ چند اہم قلمی نسخیاں تے نسخۂ کلکتہ دی مدد نال میرؔ دا مستند تے قابلِ اعتماد متنِ کلام تیار کر گھدا ویندا لیکن ایویں نہ تھیا تے ہر اڳلی اشاعتِ کلیاتِ میرؔ نے ماقبل دے کہیں ہک آدھ نسخے کوں اپݨے اپݨے کاتب کولوں ’صاف‘ کروا کے شائع کر ݙتا۔ ایویں گذشتہ کلیات دی اغلاط وچ ہر نویں کاتب دی اغلاط تے مرتب دے تصرفات دی کارفرمائی نال متنِ میرؔ بہتر ہووݨ دی بجائے مسخ ہی تھیندا رہیا۔

انتقال

میر تقی میر دے بارے وچ شنید ہے کہ اُنھاں دی قبر لکھنؤ دے موجودہ ریلوے سٹیشن دے کہیں پلیٹ فارم تلے تھی سڳدی ہے کہ اوندی تعمیر دے دوران اوہ پُراݨا قبرستان جتھاں میر دفن ہن اوں عمارت دی زد وچ آ ڳیا ہئی۔