مول راج، مُلتان اَتے سرائیکی ہسٹاریوگرافی

مول راج، مُلتان اَتے سرائیکی ہسٹاریوگرافی

سرائیکی وَسوں دے اڄوکے اِتہاس دا ہک رُلیا پَناں 

شاکا سانگھڑی

"میں تیکوں پلوتے ݙیندی اپݨے آپ کوں مار سٹیساں۔ یا توں مُہاندارا تھی تے ونڄ بھیڑی بِھڑ۔ جے توں اے نئیں کر سڳدا تاں میکوں اپݨی شکل نہ ݙکھاویں تے وت اے بھیڑی مَیں آپ بِھڑساں ۔ " (مُلتان دے دیوان مول راج دی ماء جوڳ مائی دا اپݨے پُتر نال 1848 ء اچ انگریزیں نال بھیڑی ہَلݨ کنیں کُجھ پیلھوں دا ہک جَھیڑا۔۔۔ مائی جوڳ دی وار) جݙاں چار چودھاروں دھاڑ مار ہووے، بھاء دے بھانبھڑ ٻلدے پئے ہوون، ہر پاسیوں رَت ای رَت ݙسے، قدیمی شاہر مُلتان دے لوک گھاٻرے ہوئے بَھڄدے ودے ہوون تاں ہک کھتری راݨی ماء دا اپݨے پُتر نال اینجھا جھیڑا مَہابھارت دی کہیں کتھا کہانی یا ناٹک دا ہک درشن ڄاپدے۔ تھی سڳدے جوڳ مائی جݙاں اپݨے راج پُتر نال اے جھیڑا جِھڑدی پئی ہووے تاں اوندے چور چیتے اچ کتھائیں مَہابھارت گُھمدی کھڑی ہووے۔ یا اونکوں مَہابھارت اچ ہارے ہیݨے تھئے سندھو دیش دے راجہ جیاد رَتھ دی رَنڈڑ راݨی 'دہشالا' دی اَرڄݨ پانڈو نال کیتی چھیکڑی ڳالھ دی وِس پئی ہووے جو "کھشتری تھی ڄمَݨ ہک مَندا کرم ہے۔"

مہا بھارت جِیتݨ پچھوں پانڈویں دا وݙا ویرتا ارڄݨ ہک رات کتھا کار واس کوں آہدے: " جو کُجھ ساݙے نال (مہابھارت اچ) گُذری ہے اوندی پڑݙو اڄ وی میݙے اَندروں گونجدی رہ ویندی ہے۔ لڳدے اے سبھ جیویں ٻہوں پیلھے کنیں تھیندا آندے تے اڄاں تائیں تھیندا ڄُلدے۔ اساں جیڑھے دَڳ تےچلے ہئیں، اوندے اُتے اَساں جہیں پیلھے کئی لنگھ چُکن۔اینویں ڄاپدے جیویں ایں سبھ مُتوں ٻیا کوئی راہ رستہ ای نَہی بچا۔"

مہا بھارت ہمیش کنیں تھیندی آندی ہے تے اڄ وی تھیندی پئی ہے۔ جے تائیں بندے دا ہک ٻئے نال ݙر بھئو ہے، اہنسا ہے، میݙے تیݙے دا وکھرپ ہے، کھَس کھوہ ہے، آہم کارا تے لوبھ ہے، کوڑے سچے تے ݙاݙھے ہیݨے دا سوال ہے تے ایں سبھ کنیں `ودھیک جے تائیں کتھا کہاݨی تے قصہ دی لوڑھ ہے، اوں ویلھے تائیں مہابھارت وی ہمیش ہے تے اݨ کُھٹ کرت کار ننویں روپیں ناویں نال اپݨی اپݨی مہابھارت کھیݙݨ ایں کَرم بھومی تے آندے رَہسن۔ ہر ننویں مہا بھارت اِتہاس دا وٹاندرا ہوندی ہے ۔ جیویں آپ مہا بھارت اچ پانڈویں دی کورویں کنیں جیت ہک پورے اِتہاس دا وٹاندرا ہئی، راج ریت تے سَمسکرتی دے دھارےدا وادی سندھ کنیں گنگا جمنا وادی پاسیوں پھر ونڄݨ ہئی۔ ایندے نال کھشتریں (اڄوکے کھتریں) دی اَݨ زوری تھئی ۔ ٻاہمݨ دا وݙپ تے ݙݙھپ ننواں نرویا تھیا۔ یوڳ، جین تے ٻُدھ مت جہیں ننویں دھرم تے وِچار اپݨے پاڑیں سودھا پٹیج ڳئے

قصہ کہاݨیاں تے کَتھائیں کہیں وَسوں دے اِتہاسں دا موہری روپ ہوندن۔اے اِتہاس کوں اڄوکا رنگ روپ تے ننواں اَرتھ ݙیندن۔ جݙاں کوئی وݙی گھمبیرتا تے اوکھ وَسوں دی کتھا کہاݨی نئیں بݨ سڳدی تاں او اِتہاس دے گھیرے کنیں ٻاہروں نکل ویندی ہے۔کہیں وݙی گھمبیرتا یا ہار دا وَسوں دی کتھا کہاݨی نہ تھی سڳݨ اوندے ہارݨ دا ہک اینجھا اڳلا درجہ ہوندے جیندے اچ وَسوں دی چھیکڑی تَݙ وی مُک ویندی ہے۔

ڄاپدے مول راج دی تخت لہور دے سکھ دربار تے ننویں پَھپھڑدے انگریزی سَمراج نال 1848ء دی بِھڑاند تے مُلتان شاہر دے لڳ بھڳ سَت مہینے دی ٻَدھ گھیر نال وی کُجھ اینویں تھئے۔ ایندی نہ کتھا کہاݨی ہے نہ سرائیکی اِتہاس اچ کوئی نُشابر جاہ، توڑے جو ایں اِتہاس کارݨ سرائیکی وَسوں اینجھی ݙُبھاڳی تھئی جیندے اچ اَڄ تائیں کئی وِتھ نئیں۔

سرائیکی وسوں دا اڄوکا وݙا ݙکھ ایں اِتہاس سانگے اپݨی سُنڄاݨ تے اپݨا راج نہ ہووݨ ہے۔ اَیں ݙکھ دا ہک دارو ایں اِتہاس دی ننویں سروں اینجھی ڳول پھرول ہے جیندے کیتے ساکوں اپݨی اَکھیں تے چاڑھے کالونئیل ہسٹارئیوگرافی دے کھوپے لہاوݨے پوسن۔ اے کالونئیل ہسٹارئیوگرافی ٻاہرلے راج کوں ادھیکارݨ بݨاوݨ کیتے ساکوں اپݨے آپ دے کُجھ نہ ہووݨ دا وسواس ݙیندی ہے۔جیویں ماڈرن ازم، پراگرس تے سولائزیشن جہیں ننویں پَچھادی وچاریں کنیں پیلھوں ساݙی اے وسوں کہیں اندھیر گور یا پاتال اچ رہندی پئی ہئی۔

مول راج تے مُلتان شاہر دی انگریزی سمراج نال ایں بھڑاند تے ایندے پچھوکڑدی سوڄھ ٻوجھ تے ڄاݨکاری کیتے ساکوں اوں ویلھے دی سرائیکی وسوں دی راج ریت، لوک کرت تے پولیٹیکل جیوگرافی کوں ݙیکھݨا پوسی.