مول راج، ملتان، انگریزی سمراج: تاریخ دے کُجھ ڳجھے پہلو

مول راج، ملتان، انگریزی سمراج: تاریخ دے کُجھ ڳجھے پہلو

فیس بُک دی بحث اچوں نکھتا ہک کمنٹؓ

شاکا سانگھڑی

مول راج، مُلتان تے انگریزی سمراج دے حوالے نال ٻہوں ڳول پھرول دی لوڑھ اے ۔۔۔ میں جݙاں ایں سبجیکٹ تے ریسرچ شروع کیتی تاں وت حیران تھیا جو کینجھے کینجھے گُجھے پہلو ہن جیڑھے ساݙی ڄاݨ وندی وچ نئیں.۔۔۔ مثال کیتے کلہا تونسہ شریف دے قصبے منگروٹھے دے اسد خان نتکاݨی دا کیا کردار ہئی تے کیویں اوں انگریزی فوج نال بھڑاند کیتی؟ ۔۔۔

ڈیرہ غازی خان دے لانگا مل دی کیا کہاݨی اے تے کیویں اونکوں جنگی قیدی ہوندیں ہوئیں بغیر مقدمے دے انتقام کیتے پھاہی چاڑھا ڳیا٘ ہڑند دے قلعے وچ کیا مزاحمت تھیندی ریہی تے گورچاݨی سرداریں کیا کیتا؟ ۔۔۔ کھوسیں تے لغاریں دا کیا کردار ہئی؟ مُلتان دے پٹھاݨیں ، خاکواݨیں تے قریشیں کیویں سازش کیتی تےانگریزیں نال خفیہ ڳٹھ بݨایا؟ اے سبھ کُجھ ریکارڈ تے اے پر اونکوں پھرولݨ دی لوڑھ اے ۔۔۔

کیویں مّلتان وچ انگریزی تے سکھ ٻدھ گھیر دے خلاف اتھو دے غریبیں مسکینیں مُول راج دا ساتھ ݙتا ۔۔ مثال کیتے جیمز رائل روزبری اپݨے مُلتان دی تاریخ دے پی ایچ ڈی تھیسس وچ لکھدے جو" مُلتان دی ایں بھڑاند وچ مول راج نال وݙی رلت مُلتان دے عام شہریں دی ہئی۔ موچی، لوہار، ملنگ، فقیر، غرض ہر کسب تے قسم دے ملتانی شاہری مول راج دی فوج وچ بھرتی تھئے تے چھیکڑی ویلھے تائیں مُلتان دے بچا کیتے بھڑدے ریہے۔" کیا اے چھڑا اتفاق اے جو اڄ وی کلہے شودے یوسف رضا گیلانی کوں چھوڑ مُلتان دی ساری روایتی اشرافیہ ہک پاسوں اے تے مُلتان دےعام شہری ٻئے پاسوں ہن؟

ساݙی تاں اڄ دی پیڑھی کوں اے وی نئیں پتہ (یعنی ݙسیا پڑھایا ویندا) جو کیویں جھنگ کنیں گھن ڈیرہ غازی خان تے شکارپور تائیں اتھو دے کراڑیں اپنڑے ڳاہݨے تے مݙیاں ویچ مول راج کوپیسے ݙتے جو او اسلحہ بارود گھن سڳے ۔۔۔۔

ہک انگریز سپاہی مُلتان دی فتح دے بعد شاہر دی مزاحمت تے صورتحال بارے لکھدے: " ملتان شاہر دی ہر جاہ تے چوک وچ موئے بندیں دے سڑے ڳلیں لاشیں دے ڈھیر ہن۔۔۔ ہر پاسیوں جنگھاں، لتاں تے سر کھنڈے پُنڈے پئے ہئین۔ شاہر وچ کروڑاں مکھیں دی بھنبھناہٹ گونجدی پئی ہئی۔۔"۔ ایہو انگریز سپاہی اڳوں لکھدے جو " ملتان شاہر وچ ایتلا سونا لُٹیا ڳیا جو کمپنی دے انگریز تے دیسی سپاہیں تانبے دے سکیں کوں چاونڑ ای پسند نہ کیتا ڳیا۔۔۔۔ تریمتیں دیاں عزتاں لُٹیاں ڳیاں تے کئی لوکیں اپنڑے آپ کوں مار سٹیا۔" مُلتان دے مسیتیں تے مندریں دے چودھار کیا بھڑاند تھیندی ریہی۔۔۔۔ کیا او نانی ٻڈھڑی ساݙی ہیرو نئیں جئیں انگریزی سپاہیں کوں مارݨ کیتے اپݨے آپ کوں بارود سمیت اُݙا ݙتا۔۔

جݙاں مول راج دا لہور دی عدالت وچ مقدمہ چلیا تاں خاکواݨی مہاندریں کیا کیا کوڑے بیان ݙتے؟ مول راج کوں کالے پاݨی دی سزا تھئی تے او رستے وچ مُک مر سُتیا۔۔۔۔

1857 دی بغاوت کنیں پیلھے جیڑھی بھڑاند دی پڑݙو لندن تے نیویارک دے اخباریں تے گزیٹرز وچ تھیندی ریہی او ملتان دی ٻدھ گھیر ہئی۔ میجر ہربرٹ ایڈورڈ تے ٻئے کئی انگریز افسریں ایں قضیے اُتیں کیتلاں کتاباں تے قصے لکھے، مول راج دے مقدمے دے ریکارڈ تے فیصلے اُتے کیتلاں کتاباں ہن، اے ساکوں ٻہوں گھٹ پتہ اے۔