لوک ادب دی تاریخ نویسی کیا ہِے

سرائیکی زبان تے سرائیکی لوک ادب وچ ادبی تاریخ نویسی دے اصولاں، تقاضیاں بارے، محققین، تحقیق و تنقید نگاراں دی طرفوں کجھ زیادہ مواد میسر کوئے نئی۔ کیوں جو ادبی تاریخ نویسی کوں ٻہوں گھٹ موضوع بݨایا ڳئے۔ ایہا وجہ ہے جو ادبی تاریخ نویسی بارے بنیادی نوعیت دے سوالات، مباحث توجہ طلب ہن۔ سرائیکی زبان وچ جو ادبی تاریخاں لکھیا ںڳئین۔ انہاں دے مورخین تے مصنفین نے جو دیباچے، مقدمے لکھن۔ انہاں وچ ادبی تاریخ تونسی دے اصولاں بارے سرسری تے غیر مربوط، انداز نظر آندے ات پاروں، سرائیکی زبان و ادب وچ ادبی تاریخ نویسی بارے مباحث دی گنجائش واضح طور تے موجود ہے۔

سب کنوں پہلے ایہو سوال جو ادبی تاریخ نویسی کیا ہے؟ ایندا واضح مفہوم، حدبناں واضح ہووݨا ضروری ہے۔ مگر ایں توں وی پہلے ایہہ ڄاݨنا ضروری ہے جو لفظ ’’تاریخ‘‘ دے مآخذ ، تے مبادیات بارے پرکھ پڑچول کیتی ونڄے۔

انسائیکلو پیڈیا آف برٹانیکا وچ تاریخ دی تعریف کجھ ایں طرحاں کیتی ڳئی ہے۔

"Study that traditionally has aimed at providing an overall explanation of the process of history."

گذریل قصے دا صحت تے محنت دے نال بیان تاریخ اکھویندے یعنی واقعات دی پوری محنت نال ،اُونکوںتحقیق اتے صحت نال بیان کرݨا۔ پروفیسر ایم نذیر احمد تشنہ، اپݨی کتاب "فلسفہ تاریخ" وچ لفظ "تاریخ" بارے لکھدن:

"یونانی زبان وچ ایندے کیتے (Historia) ہسٹوریادالفظ استعمال کیتا ویندے۔ جیندے معنی ہن سچائی کوں بروئے کار گھن آوݨ دا تحقیقی منصوبہ تے انگریزی زبان دا لفظ (History) ہسٹری ایں یونانی لفظ (Historia) ہسٹوریا کنوں ماخوذ ہے۔ جیندے توں مراد واقعے دی ابتدائی تفتیش اتے تحقیق دی بنیاد دے حاصل تھیوݨ والا علم ہے۔"

تاریخ دا مطلب اتے مفہوم بیان کرݨ سانگھے مختلف زباناں وچ مختلف الفاظ مروج ہن پر انہاں دا مطلب ایہو بݨدے جو واقعہ ماضی دا حصہ بݨ چکے اوندے تئیں پڄݨ کیتے ڳول پھرول، تحقیق اتے تدقیق دا بیان ،تاریخ ہے۔ "تاریخ" پچھوکڑ (ماضی) اوں ویلے بݨ ویندی ہے جݙاں حال اتے مستقبل، گھمݨ گیری کھاندے کھاندے لحظہ برلحظہ ماضی وچ لہہ ویندن۔ ماضی دی تہہ وچ لہہ ونڄݨ والے واقعات دا بیان تاریخ نویسی اکھویندے پرایندے اپݨے  کجھ پیمانے اتے تقاضے ہن کیوں جوتاریخ نویسی محض گزریل واقعات دی جمع بندی نئیں ہوندی بلکہ تاریخ نویسی، فکری، فنی تقاضے رکھیندی ہے۔ تاریخ نویسی دے بیان بارے معروف محقق، ڈاکٹر مبارک علی لکھدن:

"تاریخ نویسی" وچ ترے عناصر دی اہمیت ہے۔ اول واقعات، ݙوجھا انہاں واقعات کوں جانچݨ، پرکھݨ دی شہادت اتے وت ایندے بارے مورخ دی تنقید، تفسیر یا تاویل، کیوں جو محض واقعات کوں سن وار بیان کرݨ نال، تاریخ دی اہمیت واضح نہیں تھیندی اتے نہ ای اوندے توں تاریخی شعور پیدا تھیندے۔

ٻیا ݙیکھو

• سرائیکی لوک ادب تے مقالیاں دی اہمیّت

• سرائیکی لوک ادب تے شعبہ پاکستانی زبانیں دے مقالے

• سرائیکی لوک ادب تے سرائیکی ایریا سٹڈی سنٹر دے مقالے

• سرائیکی لوک ادب تے اسلامیہ یونیورسٹی دے مقالے

• سرائیکی لوک ادب دی تاریخ دے مقالے

ٻاہرلے جوڑ

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دی لائبریری ݙیکھو

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دا تعارف انگریزی وِچ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔ ۔ ۔ ۔