قوم، نَسل، اَتیں ٻولی دی بحث

قوم، نَسل، اَتیں ٻولی دی بحث

(سرائیکی ـ بلوچ تناظر)

امجد نذیر

١٩ دسمبر ٢٠٢٠

شئیت یہودی دُنیا دی واحد ایسی قوم ہے جہڑی اڄ تک یہودیّت (دھرم) کُوں قومیّت دا بّدل سمجھیندی تیں مَنیدی ہے ـ اے اُنہاں دی خوش قِسمتی یا بَد قسمتی ہے جو دنیا وی انہیں کوں ایویں ڄاݨدی تے منیدی ہے ـ اُنہاں دی اے سنڄاݨ اسرائیل تے فارس دے کوہستانییں کَنوں یورپ دی وادئیں تک تسلیم کیتی ویندی اے ـ مثلا" تُساں عام سݨیا تے پڑھیا ہوسی جوآئین سٹائن یا کارل مارکس 'یہودی النسل' ہَن ـ

ݙُوجھی پہچاݨ سیاہ فام اقوام دی ہے جَیندا دُھرا مزہب تے نئیں بلکہ چمڑی دے رنڳ تے ُڈُھکیّا کھڑے ـ انہاں دی نسلی سنڄاݨ ایں واسطے جِیندی ودی اے جو سفید فام مغربی اقوام کالونیئل دَور انہاں کوں نیم حیوانی آدم مقرر کر، پکڑ دھکڑ کر اُنہاں دی تجارت اتیں لین دین کریندے ہَن، اِتھاں تکر جو اُنویوّیں صدی دے آخر تک یُورپی ماسٹر اُنہاں کوں اغوا کر، اُنہاں دے ڳل زنجیراں پاء، حِصے جُسے دے مُطابق اُنہاں دی زناوریں آلی کار منڈی تے ٻولی لائیندے ہَن تے اُنہاں کنوں ونگار گِھندے ہَن ـ یوروپ اچ اے تصّور نسلی تفریق دے کہیں ناں کہیں واقعے دے بعد وقفے وقفے نال وَلا وَلا اُبھردا رہ ویندے کیوں کہ اِکّا دُکّا گھٹ پڑھیے لکھیے سفید فام افراد، کریمنل ماینڈڈ لوک یا کُجھ متعصب سیاستداناں اچ حالی وی اے بیماری باقی اے ـ ورنہ حقیقت اے ہے جو دُنیا اِچ نسلی برتری یا کمتری دا سائینسی تصور مَر کَھپ ڳئے ـ اے حقیقت ہݨ مَنی پرمَنی تے مصدقہ ہے جو نسلِ آدم ہکا نسل اے

البتہ ایندا ثقافلسانی مُراد 'ایتھنولِنگوسٹک' تصور نہ صرف زِندہ ہے، زندہ راہسی بلکہ گلوبلائزیشن دے سکیل تے سکوپ اچ اضافے نال مُقامی لوکاں کُوں آُپݨے وجود، آپݨی بقاء، آپمݨے وسائیل، آپݨی زبان سنڄاݨ اتے آپݨے حقوق دے استحصال اتے خاتمے دا مزید خوف پیدا تھیسی تے زیادہ کنوں کنوں ذیادہ، مضبوط کنوں مضبوط ، شوریدہ تے کڑکیلی تحریکاں چلسِن ـ قومی ریاستی خُود مْختاری سمُورے عالم اِچ مزید کمزور تھیسی اتے تھیندے پئی اے کیوں جو ایکوں کمزور کیتے بغیر، بے پناہ مالی، تجارتی تے خارجہ تعلقات، مفادات برقرار رکھݨ کیتے، ریاستاں داں آپݨی سووِرنٹی تے سمجھوتہ کرݨ لازمی بݨدا ویندے ـ اگر او اِیوّیں ناں کریسِن تاں سخت بَند ریاستاں دا آپݨا وجود قائم رکھݨ آوݨ آلے وخت اچ ذیادہ کنوں ذیادہ مشکل تھیندا ویندے تے تھیندا ویسی ـ بحرحال اے ہک علیحد موضوع اے جیندے اُتے مزید وضاحت کرݨ مضمون دے ضمیر توں ہٹ ونڄݨ دے مترادف ہوسی ـ

عرب، یہودئیں دے ڳانڈھویں ہمسئے، مُنڈھ قدیم کنوں عربی زبان دی وجہ کنوں عربی سݙیندن نا کہ رنگ، نسل یا ہاٹھی باڈی کنوں، ایں واسطے گوری رنگت تے نین نقش آلے مراکشی تے موریطانیّن مُور (کالے گورے ݙوہیں) وی عرب ہِن، سیاہی مائل رنگت تے کھڑی نَک آلے سوڈانی تے صومالی وی عرب ہن تے چوڑی چپٹی وضع قطع، صاف رنگ تے منہ مَتھے آلے جزیرہ نُما عرب آلے سارے دے سارے وی 'عربی النسل' ہِن ۔ یانی نسل دا اگر کوئی تعُلق ڈیل ڈول یا چہرے مُہرے نال ھے وی سہی تاں وی اُنہاں دی سنڄاݨ دا حوالہ زبان تیں کلچر ھے، نسل نئیں ـ اتے وقت دے نال نال ایہا خُصوصیت ہی دنیا اچ چھوٹی وݙی اقوام دی مستقل سنڄاݨ بݨ ڳئی اے ـ

کلاسیکل بشریات دان جہان دے آدم کُوں پنج ست نسلیں اچ منقسم کریندے رہ ڳئین : کالے، گورے، رتے، پیلے اتے بُھورے ۔ اٹھاروین صدی دے اواخریا زیادہ کنوں ذیادہ ویہویں صدی دے وَسط تک کُجھ دانش ور چمڑی دے رنگ دے نال نال کھوپڑیاں دے سائیز، مَتھہ، کھاݙی کُھونے، نَک رُخسار دی ھݙی وغیرہ دی پیماٰش یا شباہت نال نسلی پہچاݨ یا پیمانہ مقرر کریندے ہَن ۔ اے مطالعہ وی جیکوں کہیں زمانے "اینتھروپوگرافی" آہدے ہَن، ہݨ مَر کَھپ ڳئے یا سِوّی لڳیاں پراݨیاں کتاباں اچ باقی رہ ڳئے ـ اَڄکل نسلی تفریق یا نسلی برتری یا کمتری دے سارے دعوے انتہائی کھوکھلے، بے بُنیاد تے بے مَعنی تصور کیتے ویندن ـ اڄ دی دُنیا اچ جِتھاں جِتھاں ای کوئی ظاہر یا باطن، بِالراست یا اشارے کِنائے اِچ آپݨی ذات، قوم یا بِرادری کوں نسلی بُنیاد تے الڳ تھلڳ یا اعلٰی ارفع سمجھیندے یا کہیں بئی نسل کوں ہیچ سمجھیندے یا تیں اُنہاں دا مزاق اُݙرایا ویندے یا وّل اُنہاں کوُں ہر مُلک، ہر خطے اچ شدید سیاسی مزاحمت بلکہ مَلامت دا سامݨا ہے ـ کیونکہ مہزب دنیا نسل دے تصوّر کوں سائینسی اتے سیاسی ݙوہاں بُنیاداں تے تَرک کر چُکی اے ـ تمام عالمِ انسانی ہک نسل اے، قد کاٹھ رنگ، ڈھنگ دے فرق دے با وجود ۔ ہرانسان جہڑا ݙوجھے انسان نال کمیونیکیٹ کر سڳدے، مَساوی عقل و فہم رکھیندے، نَسل کَشی دے ذریعے آپݨے جہیں بئی نسل پیدا کر سڳدے ـ ہکا نسل اے ـ ایں پس منظر دے بعد ہݨ میں ذراء بلوچ ـ سرائیکی قومیت دی اڄوکی بحث تے روشنی پاوݨ ضروری سمجھینداں تاکہ معاملہ ذیادہ نشابُر کیتا ونڄ سڳے:

کُجھ بلوچ سیاسی کارکُنان اتے کُجھ سیاستداناں دا خیّال اے جو راجن پوراتیں دیرہ غازیخان دے سرائیکی کیونکہ نسلا" بلوچ ہن، آپݨے ناں نال کوئی کوئی بلوچ کاسٹ لکھدِن، لہٰزا اُنہاں کو آپݨی بلوچ شناخت تے زور تے آپݨا سرائیکی ھوݨ ترک کر ݙیوݨا چاہیدا اے ـ پہلی ڳال تاں اے ھے جو پنجاب اِچ بلوچ تاں کوہ سلیمان کنوں رکھ کے لیّہ، ساہیوال، جھنگ اتے خوشاب تئیں کِھنڈیٓے پٓین ـ کئی پنجابی وی بلوچ ہِن ـ وت صرف دیرہ غازیخان تے راجنپور کیوں؟ پورا پنجاب کیوں ناں؟

ایہو حال سندھ دا ہے جو اُتھاں جیکب آباد تے شکار پور بالخصوص اتیں اُترادی سندھ بالعموم قبائیلی یا نسلی حوالیئیں نال بلوچ اے تے انہاں کوں وی آکھݨا چاہیدا اے جو تساں وی بلوچ بݨو، بلوچ تھیوو یابلوچستان نال رل ونڄو، 'اے سندھی سندھی کرݨ چھوڑو' وجہ صاف ظاہراے جو نسلی دلیل آپݨے پیریں تے کھڑ ناہیں سڳدی، دیرہ تے راجنپور کیونکہ کوہ سُلیمان دی پوادھی پٹی تے ہن، ایں واسطے محض جغرافیائی شُوفہ سَٹݨ دی کوشش اے ـ حالانکہ بلوچستان دے اندر وی بلوچ آپݨی سنڄاݨ ٻولی تے ڄغرافیے دی کنڈ تے کھڑالی کھڑِن ـ وگرنہ شاھوانی، کِرمانی، مَکرانی اتیں سُلیمانی بلوچ وی آپݨے آپ کُوں انجھ انجھ ݙسیندے کھڑے ہووِن ہا ـ اگر او نیئیں تاں کوچ و بلوچ ضرور آپݨے آپ کوں انجھ پنجھ بݨائی ودے ھووِن ہا کیوں جو بلوچی جینئالوجی مُطابق تُمن پھاڑی اچ، پھاڑی پَھلی اچ تے وت پَھلی چَند سو سالاں بعد آپ قبیلہ اتیں ول الڳ نسل ھووݨ دا دعویٰ کیتی کھڑی ھووے ھا ـ قصہ مختصر، اے دعویٰ لا یانی ، کھو کھلا اتیں غیر حقیقی، غیرعقلی اے ـ قبائیلی، لسانی، ہرحوالے نال نا قابلِ تسلیم وی ہے جو کیونکہ دیرہ جات تے سندھ دے اکثراء لوک نسلا" بلوچ ہن، ایندا مطلب اے نئیں جو او ہݨ او بلوچستانی تھی ڳئین ـ سرائیکی اتے سندھی دے کئی قوم پرست لیڈر، ادیب تے شاعر بلوچی لڑی ہن ـ سنڄاݨ ٻولی تے گزران نال پھیلدی ، ودھدی اے ـ نسل پرستی نال کمزور تھیندے اے ـ

اڄ دے پاکستان دا سارا مَسئلہ زبان، ثقافت اتیں وسیب وطن اے ـ جِتھاں لوکاں آپݨی تاریخ، ثقافت تے آپݨی ایکالوجی ورتارا بݨائے اور جہڑی سنڄاݨ او آپ ݙسیندن، مَنیندں تے اوندی خاطر کَم کریندن، اوھا اُنہاں دی سنڄاݨ تے دھرتی ہے ـ روہی، تھل، دمان دے لوک آپݨے آپ کُوں سرائیکی آہدن، سمجھیندِن تے سرائیکی راہوݨ چاہندِن بس او ٻئی کہیں تقسیم دے بغیر سرائیکی ھِن تیں سرائیکی صوبہ بݨن نال اے سنڄاݨ مزید پَکی تھی ویسی ـ