صحت دے اعتبار نال حروف تہجی دے قسماں

اساں کجھ سادہ اوازاں کوں بلا تکلف اپݨے ہونٹھاں تے زبان دی مدد نال ملا کرئیں ( یعنی ہک مرکب اواز بݨا کرئیں) فر فر ٻلیندے ویندے رہندے ہیں۔ ساݙے ہونٹھاں تے زبان دی تھوڑی جھئیں حرکت نال مرکب اوازاں مختلف لوظیں دی صورت ئِ چ بݨدےا ں تے نکلدیاں ویندیاں رہندئین۔ اوازاں دا گھٹ تھیوݨ، ودھݨ ، تیز تھیوݨ، مدھم تھیوݨ، اچا تھیوݨ یا جھکا تھیوݨ ساݙے اپݨے وس ئِ چ ہوندے۔ پر انھیںاوازیں کوں اساں جہڑی صفائی نال ٻلیندے ہیں انھیںکوں اونہہ صفائی نال ضابطہ تحریر ئِ چ گھن آوݨ ٻہوں مشکل ئِ ۔ پوری کوشش دے باوجود دنیا دی کُئی زبان وی پوری کامیابی نال انھیںاوازیں کوں تحریر دے دائرے ئِ چ نھیں گھن آسڳی۔

اے سادہ اوازاں جہڑیاں جو ہونٹھاں ؍ تے زبان دی حرکت نال پیدا تھیندئین انھیںدے بعض حصئیں کوں تاں چھوٹے چھوٹے مناسب حر وف نال جنھیں کوں حروف تہجی آکھیا ویندے ظاہر کیتا ڳئے تے جتھاں ݙو یا ݙوکنوں زیادہ سادہ اوازیں (حروف تہجی) کوں ملاوݨ مقصود ہا اتھاں بعض ایجھیں حروف منتخب کیتے ڳئین جہڑے جو انھیںسادہ اوازیں (حروف تہجی) کوں ملاوݨ دا کم ݙیندن۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ ݙو یا ݙو کنوں زیادہ حروف کوں ملاوݨ کیتے انھیںمنتخبہ حروف وچوں کُئی ہک حرف ضرور شامل کیتا ویندے۔ اینہہ واسطے ہر زبان ئِ چ حروف دےا ں صحت دے لحاظ نال ݙو قسماں ہن۔ یعنی حروف علّت تے حروف صحیح۔

-1 حروف علت: علت دا لوظی معنی ئِ بیماری ضعف، علالت، کمزوری ، روڳ، لاغر پن۔ ٻس ایجھیں حروف تہجی جنھیں دی اواز کمزور، مدھم تے ضعیفئِ حروف علت اکھیندن۔ اے حروف ݙوجھے حروف کوں ملا کرئیں اواز کوں طاقتور بݨاوݨ تے قائم رکھݨ دا کم کریندن جیویں جو وارا (و،ا،ر،ا) دے الف متحرک واو تے متحرک ’’ر ‘‘دی اواز کوں ودھاݙیندن تے لوظ روٹی(ر،و،ٹ،ی) دی وائو تے ’’ی ‘‘ر تے ٹ دی آواز کوں ودھا ݙیندی ئِ۔ اے حروف علت اے ہن۔ (ا،و،ی) اے ترے حروف کݙائیں تاں لوظیں دے شروع تے کݙاہیں لوظیں دے درمیان ئِ چ آکے جے کرمتحرک تھی ونجن تاں وت اے حروف صحیح بݨ ویندن۔ جیویں جو انور (ا،ن،و،ر) دا الف تے وائو یقین (ی،ق،ی،ن) دی پہلی ی تے قیام (ق،ی،ا،م) دی ی وغیرہ ۔

اے ڳالھ وی یاد رکھݨ آلی جو کہیں وی لوظ دے شروع ئِ چ آوݨ آلا کُئی وی حرف علت متحرک تھی کرئیں صحیح بݨ ویندے تے ݙوجھی اے ڳالھ جو کہیں وی حرف صحیح دی اپݨی کُئی آواز نھیں ہوندی جے تئیں اوندے اتے یا تلے کوئی حرکت (یعنی زبر، زیر یا پیش) نہ لئی ون٘ڄے یا اوندی اواز طاقتور یا زوردار بݨاوݨ کیتے اوندے اڳوں کُئی حرف علت نہ لایا ون٘ڄے ۔

ٻس حروف علت ݙو قسمی ہن۔ ہک وݙے حروف علّت یعنی (ا، و، ی) تے ݙوجھے چھوٹے حروف علّت (یعنی زبر، زیر ، پیش) ۔ زبر کنوں مراد ادھ الف، زیر کن مراد ادھی ی ، تے پیش کنوں مراد ادھی وائو گھدی ویندی ئِ ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ ہک الف ݙو زبریں ہک ی ݙو زیریں تے ہک وائو ݙو پیشیں دے برابر ہوندی ئِ۔ لہٰذا انھیںحروف علت کوں حرکتیں دا ناں ݙتا گئے یعنی انھیںحرکتیں دے وسیلے نال صحیح حروف متحرک تھی ویندن بصورت دیگر انھیںصحیح حروف کوں ساکن آ کھےا ویندے ۔ زبر دی حرکت کوں عربی ئِ چ فتح یا نصب زیر دی حرکت کوں کسرہ یا جر تے پیش دی حرکت کوں ضمہ یا رفع آکھیا ویندے ۔ جہڑے حرف تے کُئی حرکت نہ آوے اوندے اتے جزم یا سکون دی علامت (د) یا (۸) لاݙتی ویندی ئِ ۔ جݙاں جو یائے معدولہ یعنی یائے خفی الصوت تے جزم دی الٹی علامت (v) لئی ویندی ئِ۔ نون غنہ تے وی ایّھا علامت (v) یعنی الٹی جزم لئی ویندی ئِ۔

-2 حروف صحیح : حروف علّت (ا، و، ی) کن علاوہ باقی جتنے وی حروف تہجی بچدن او سارے دے سارے حروف صحیح سݙیندن۔ حروف صحیح ہمیشہ بے اواز تے غیر متحرک ہوندن جے تئیں انھیںدے اڳوں وݙے حروف علت (ا،و،ی) یا انھیںدے اتے تلے چھوٹے حروف علت (زیر، زبر،پیش ) نہ لائے ون٘ڄن۔