سورج دیوتا مُولتانی دی ہنج

سورج دیوتا مُولتانی دی ہنج:

کوئی پتہ نئیں جو ملتان دے سِجھ ، تپشاء، انباں یا ریت مٹی دے استعارے نالوں، ایرانی زردشت یا کوروش بادشاہ دے زیر اثر ملتان دا زر نگار طلائی بُت، "آدیتیہ دیوتا" ہندوُ اساطیر اچ وݙی اہمیت رکھدے یا اے کہںیں مہا رشی دا اوتار اے ، روایت ہے جو بھگوان واحد دی پرستش کرݨ آلے پرہلاد دے پوترے آپݨے ݙاݙے دے خلاف سُورج دیوتا دا سونے مَنڈھیا انسانی وجود برابر بُت کھڑا کیتا، تاریخ اچ ایندی جاہ مُقام مستند کوئنی ، پَرہلاد مندر دے آسوں پاسوں ہووݨ دا وی ہِک اَدھ اشارا مِلدے ـ سنسکرت اچ "مُول" دا مطلب "اصل" اتیں "استھان" دا مطلب "جاہ" اے، ݙوجھے لفظیں اِچ مُولتان دا مطلب ، سورج دا اصل مُقام یا ٹھکانہ ہے، اور ایں ڳال کوں جون جولائی اچ ملتانی سرائیکی وسنیکیں کنون وَدھ ٻیا کون سمِجھ سڳدے،

سنسکرت دی مقدس کتاب " بھوش پَران" اچ وی ایندا تزکرہ ݙاڈھی آدُرعزت نال کیتا ڳئے ، بعد اچ ایندے وجُود دا منیوا قریب ݙڈہ ہزار سال پہے ہندھ سندھ دی یاترا تیں آیا چینی سیاح "ہیون تُسانگ" وی کریندے ، ہیون تُسانگ ایکوں زرق برق لباس اچ ملبُوس ݙسیندے ۔ عربی سیاح ابن الاثیر لکھدے جو این بُت دی پرستش کیتے دُور دراز کنوں لوکی آندا ہئی، ٹیِٹ کرویندا ہئی ، زرجواہر دے چڑہاوے وی چڑہیندا ہئی اتین سَت ݙینہوار راہند ا وی ہئی ـ بعد ازاں کئی عرب سیاح، دیوتا آدتیہ دا، جیکوں "متھرا دیوتا وی آکھیا ویندے" بیان کریندن جیندے وچ ابُو ذید سیرانی، ذکریا القزوینی ، اصطخری اتین ابنِ حوقل دے حوالے کافی اہم ہِن ـ

مگر ایں دیوتا دا مُقدر بَھیڑا ہئی ، کیوں جو سونا چاندی جو نال منسوب تھی ڳئا ہئی، لٰہزا عرب جارحین کنوں بچݨ محال ہا ۔ محمد بن قاسم دی یلغار دے نال نال ایں طلائی بُت دا حوالہ وی کتھا ئین کتھائیں مِلدے جو ایں جُوان تقریبا" ݙو ڈھائی سو مݨ سونا چاندی سورج ویوتا دے مندر دی خُفیہ چُنڈین اِچو کڈھ کھس گِھدا، اتے گھوڑئیں تے لݙ آپݨے چاچے حُجاج بن یوسف کوں ونڄ خوش کیتا ـ البتہ مندر سلامت رہ ڳیا ـ مورخ ݙسیندن جو ݙاہوین صدی دے آخِراچ مُسلم بن شَیبان آپݨے حملے دے دوران، ابنِ قاسم دی جامع مسجد تے سِجھ دیوتا دے مندر ݙوہیں کو برباد کر چھوڑیا ، این واسطے البیرونی اآپݨے معروف سیاحت نامے "کتاب الہند" وچ ایندا ذکر نہیں کریندا ـ

لیکن غزنوی خاندا ن دے زوال دے بعد وت کُجھ عرصے کیتے ٻاہرویں صدی دی آدھ اچ ہندواں ملتان تیں غلبہ حاصل کر کے آدیتیہ کو ولا جیوݨ ݙ ے چھوڑیا، الادریسی اُپݨی کتاب نزہت المشتاق (١١٣٠ء) اور ذکریا التضروینی (١٢٦٣) آپݨی کتاب "آثار البلاد" وچ ہک واری ولا نہ صرف ایندا حوالہ ݙیندن بلکہ ایکوں ہندواں دا "مَکہ مکرمہ" قرار ݙیندن ـ اصطخری، ابنِ حوقل، سورج دیوتا دا مقام اندرونِ النگ اہل حرفہ دے محلہ نال ݙسیندن ، ١٨٥٣ اچ ڳول پرچول کرݨ آلا جنرل کننگھم وی ایندی تصدیق کریندے ـ مگر این جاہ ، این محلے دا نین نقش ہݨ وٹیڄ ڳٖئے ، کوئی خبر نئیں جو زندہ یا مُردہ ایں عظیم دیوتا دا گھر پتہ قیام مقام کِتھ اے، افسوس جو ویہویں تے اکویویویں صدی ایندی پرکھ پرچول وی مار مکئی اے ـ

پر مْیکوں اتنا خبرضرور اے جوملتان اچون ٤٧ دے غدر اچ کوچ کر ونڄݨ آلے ہندو ، "نرسنگھ " اتیں "سورج دیوتا" دی پرارتھنا کرݨ ویلے پُجاریئیں دی اکھ وچو اڄ وی ہر فجریں ہنجوں کِر پوندِن