سنگت وید
(سرائیکی تحریک فداحسین گاݙی دیاں کُجھ یادواشتاں دے سوجھلے وچ)
ساݙے عام تجربہ وچ ویلھا ساندوراند (مسلسل) وڳدے۔ اے ونکو ونک دے واقعات ہوندن جٰیڑھے ایں ویلھے (زمان) دی وِتھ بݨدن۔واقعات دا تعلق ساݙی یادواشت نال ہوندے۔ یادواشت دا ہک اصول ہے جو جذباتی طور صدمہ ݙیوݨ آلے واقعات دا نقش ایندے کیتے اَݨ مِٹ ہوندے۔ اینجھے واقعات دی مثال ساݙے کیتی بَتی یا فلیش بلب دی کار ہوندی ہے۔ جݙاں وی اینجھے واقعہ نال سلہڑے اِشارے یا حوالے ساݙے سامہݨے آسن تاں او واقعہ اپݨی اڳلی پچھلی تمام تفصیل نال ساݙے اڳوں سوجھل تھی ویسی۔
اُنوی (19) جنوری دا ݙیہاڑا میݙی یادواشت دا ہک اینجھا فلیش بلب ہے جیڑھا ایں تاریخ کوں فوت تھئے میݙے پیو اتَے اُستاد فدا حسین گاݙی کوں ولا جِیندا کر پورا میݙے سامہݨے اَن کھڑیندے۔ ماضی چِتا دی اندھی گوروں نکل سُوجھلا بݨ ویندے۔وت اے تھی نئیں سڳدا جو اُستاد فدا حسین گاݙی دا خیال آوے تاں مَیں سرائیکی سنگت اتے تحریک بارے سوچ وچار نہ کراں۔ اے ضیائی مارشل لا دے شروع دے ݙیہاڑے ہئین۔ میں ہالی سکول وچ پڑھدا ہَم تاں او ٹیچر ریٹائرڈ تھی سرائیکی تحریک وچ سرگرم تھئے۔ساݙے گھر وچ یا کم از کم میݙے کیتے وت سبھ کُجھ سرائیکی سرائیکی تھی ڳیا۔ سرائیکی لوک سانجھ دی میٹنگ ہے؛ سرائیکی شاگرد سانجھ دا کٹھ ہے؛ مہرے آلے دا میلہ ہے؛ لیفٹ پالیٹکس وچ سرائیکی کوں گھُساوݨے؛ پیپلز پارٹی کوں آکھوں جو سرائیکی ثقافتی فرنٹ بݨاوے؛ سندھی، بلوچ اتے ٻنہیں قوم پرستیں نال سرائیکی قومی سُنڄاݨ دی ڳالھ کرݨی ہے؛ سُنڄاݨ رسالہ چھپواؤں؛ سرائیکی تریمت سانجھ بݨاؤ؛ سرائیکی ٹیچر فورم ہووݨا چاہیندا ہے؛ سرائیکی وچ ناٹک یا لوک تماشا دی کوئی ریت بݨے۔ اینجھیاں اݨ گݨت ڳالھیں ساݙےروز مرہ دے جیوݨ دا حصہ بݨدیاں ڳیاں۔
اَسی دے ݙہاکے وچ اپݨی ݙکھالی ݙے وَت سرائیکی تحریک ݙیوے کار ٹمٹماوݨ لڳ پئی۔ ضیا دے طیارے دا حادثہ تھیا۔ اَدھی ادھوری ڈیموکریسی آئی اتے سرائیکی تحریک (خاص کر لوک سانجھ) ککھ کُلنجر تھئی ڳئی۔ سبھ کھیڈ اینجھی سنگت نال ہئی جیڑھی ݙیہاڑیں وچ ہک ٻئے کنیں اوپری تھی اپݨی ذات دی ݙݙھ سلھی مسیت بݨا اپݨے آپ کوں پوجݨ لڳ پئی۔ رَسدی راند ترٹ پئی، کھیڈ مُک ڳئی۔اے سبھ کُجھ ہک اذیت ناک جذباتی تجربہ ہئی۔بے شک اے تجربہ داخلی اتے شخصی ہئی پر ایندے نال سرائیکی تحریک اتے اوندے وچ شامل سنگت دا وی کُجھ سوجھلا تھیندے۔ ایں تجربے دی اذیت دا جتھاں میں آپ گواہ ہاں، اُتھاں اُنہیں دے اوں ویلھے دے احسن واگھا کوں لکھیں کُجھ خطیں نال ودھیک اندازہ تھیندے۔ مثال کیتے:
"سرائیکی سرائیکی تاں کھیݙی ویندی پئی ہے۔ اے ایں علاقے دی اڄ دی ڳالھ ہے، پر تبدیلی وچ کِتلی موثر ہے، اے ٻیا سوال ہے۔ جیڑھے سنگتی ساتھی سرائیکی دی کھیݙ وچ نال ہئین، اکثر اُنہیں وچوں کھنبیں وچ سر ݙتی ٻیٹھن یا اُنہیں دے راہ بدلیج ڳئین۔"
"سرائیکی سرائیکی چودھار تھیندی پئی ہے، ہک بانگ ہے ݙتی ویندی پئی ہے پر ایندا اثر چم کنیں زیادہ ݙونگھا نئیں۔" "سرائیکی ݙیس وچ ہک ترتیب جیڑھی بݨی ہائی، او کھنڈ ڳئی ہے۔ مظہر عارف فرنٹیر پوست وچ مصروف ہے تے کُجھ ہلکا جھیاں احساس، ہک ہلکی جھئیں ہیل سرائیکی دی محسوس تھیندی ہِس۔ مظہر نواز ہک جیندے جاڳدے بُت دیں اُٹھدیں لَہندیں لہریں وچ گُم تھیا ݙسدے۔ رفیق دکان کنیں جے فارغ تھی ونڄے تاں اپݨی آواز وچ گُم تھیوݨ دی کوشش کریندے۔ اوندا ہارمونیم رہ ڳئے۔ فراز لورالائی ملازمت تے لڳا ڳئے۔ اشو لال اپݨی ذات تے لفظیں وچ گُم ہے۔ زمان شادی کر گیدھی ہے، لنگاہ تے سیاست دا رنگ چوکھا چڑھا ہوئے، او سیاسی صورت وچ دُکھدا پئے۔"
"سانجھ تے سنجھ ہے۔ ایندے وچ شریک مڈل کلاس تھک ڳئی ہے۔ کُجھ شوں شاں ہئی تاں اوں ویلھے دوستیں کوں شُغل ملیا ہویا ہا۔ ہک ٻئے دی جنگھ چھکݨ دا شغل۔ جے میݙی ذات دے نغارے نوبتاں نئیں وڄداں تاں ٻئے دی ذات دے حوالے کہیں جاہ تے کیوں ہوون۔ جے میݙے گوݙیں وچ ساہ نئیں، جے میں نہمی اُٹھی سڳدا تاں ٻیا کیوں اُٹھے۔ اساں جݙاں ذاتی مُراداں نہسے پا سڳدے تاں اساں جیڑھے ٹولے دے ہمراہ ہوندے ہئیں، جے کہیں کوں بامُراد سمجھݨ لڳ ونڄوں تاں اصولیں، ضابطیں تے اخلاق دی آڑ وچ اُنہیں کوں اپݨی نفرت دا نشانہ بݨیدے ہئیں۔ میݙی اے خواہش راہندی ہے جو میں نہمی تاں میݙی ڄاݨ سُنڄاݨ والا وی نہ ہووے۔ خضر حیات دے پیو والی صورت شاید ٻہوں وݙی خواہش تے عادت دے بعد ونڄ تھیوے تاں تھیوے۔ آدمی آپ بالکونی وچ ٻہہ کنیں ٻئے کوں کریندا ݙیکھے۔ تُساں آکھ سڳسو جو اے بلیو پرنٹ وی تاں خواہش دے پورے تھیوݨ دی ٹواݨے والی شکل ہے۔ شئیت میݙے خیال وچ اے اینویں نئیں۔ اتھاں تاں ݙوہیں فریق ڄاݨ سُنڄاݨ والے نئیں ہوندے۔ جے ہوون وی تاں جیوݨ تے زندگی دا او تعلق نئیں ہوندا جیڑھا ڄاݨ سُنڄاݨ نال رل کے گُذارݨ دا ہوندے۔"
جھوک فنا دی ہے۔ انہیں خطیں دے کُجھ ای عرصہ بعد اُستاد فدا حسین گاݙی فوت تھی ڳئے۔
ہندو / ٻدھ مت وچ عقیدہ ہے جو کہیں شے دی جون اوندے کرمیں نال بدلدی ہے۔ جےہکے کرم رہون تاں اوہا صورت ول ول پیدا تھیندی ہے۔ جے اساں عقیدے کوں چھوڑ ایں دلیل دی منطق اُتے غور کروں تاں اے کُجھ غلط نئیں نظردی۔ سرائیکی تحریک اتے ایندے وچ شریک سنگت ایندی ہک مثال بݨدی ہے۔
جنرل مُشرف دے ہاں سوڑ دور وچ وت ہک واری سرائیکی سرائیکی کھیݙیجݨ شروع تھئی۔ وݙے عرصے بعد وسیب دا ہک وݙا کٹَھ مُلتان تھیا۔ سویل بݨی۔ رفعت عباس سئیں دے سر اُتے پڳ ٻدھی ڳئی۔ وت نہ پتہ لڳیا جو ایندے نال کیا تھیا۔ سویل دی جیڑھی کونسل بݨی، اوندا کوئی ہک کٹھ نہ تھیا۔ اُݙدی اُݙدی خبر ملی جو پڳ ہُݨ بدل ڳئی ہے۔ ذات پرستی اتے گروہ بندی دے اصولیں اُتے چلدیں کُجھ سنگتیں سیاست اتے کلچر دے کم وچ فرق دا پُراݨا راڳ الاپݨ شروع کیتا۔ سویل کنیں انج ہک بے اثر، روح کنیں خالی سرائیکی لوک پارٹی بݨائی ڳئی۔ پڳوں ودھدیاں ڳیا، وسوں اتَے وسیب چھوٹے اتے ہِیݨے تھیندے ڳئے۔۔نتیجہ اے نکھتا جو جیرھلےتاریخ اتے وقت دے دھارے سرائیکی سوال کوں مُلکی سٹیج اُتے گھن آ کنیں پارلیمانی سوال بݨایا تاں نہ کوئی بانگ ہئی نہ کوئی کئو ہئی۔
لڳدے اڄ ایں ہاں سوڑ، ݙݙھپ اتے جبر نال بھرے دور وچ جݙاں جو سرائیکی وسیب دی اڳلے درجہ دی کالونائزیشن اتے انجینرنگ تھیندی پئی ہے تاں ضروری کتھارسس / اینستھیزیا کیتے وت سرائیکی سرائیکی دی لوڑھ بݨدی پئی ہے۔ اڄ وت غلامی دی نفسیات کوں ننواں روپ رنگ ݙیوݨے۔
فینن فرانز کالونائزیشن دے نتیجے وچ وُݨی غلامی دی ایں نفسیات دی سُنڄاݨ کرݨ آلا پیلھا بندہ ہئی۔ اوں اپݨی کتاب Black Man, White Mask وچ ساکوں ݙکھایا جو کیویں غلامی دا تجربہ، اپݨی ہوند کنیں ہک ݙر بھئو بݨیدے اتے کالے بندے وچ چٹا تھیوݨ دی اِچھا پیدا تھیندی ہے۔ جے تائیں کالا بندہ اپݨی غلامی دی تحلیل نفسی نہ کریسی، اوں ویلھے تائیں کرچی کرچی آئینہ وچ اپݨی وڳڑی شکل کوں ہی اپݨا آپ سمجھیندا رہسی۔