سرائیکی وسیب، چھل ٻوݙ اَتیں واٹر انفراسٹرکچر
لکھت، شاکا ہاری
سرائیکی وسیب سپت سندھو دی دھرتی ہے۔ اتھاں ہزاراں وریہیں کنوں سندھو، اوندے ٻیلی دریا اَتے ہاکڑہ اپݨی پاݨی اتیں مٹی دی کھیݙ رچائی پئین۔ایہو کھیݙ ساݙی وسوں دی لوں لوں وچ رچی ہوئی ہے۔
ایں کھیݙ وچ ہُݨ وݙی ہک ݙک ڈیمز ، بیراجیں تے نہریں دے روپ وچ آڳئی ہے۔سندھو دی ایں پراچین کھیݙ دا وݙا ارتھ ہئی جو نائیں ہک مݨ تے نئیں وہندی۔پاݨی کتھائیں مٹی پوریندا ہئی تاں کتھائیں ڈھاہ لیندا ہئی۔ آہدن جو سندھو ویہہ کلومیٹر دے پیٹے وچ وہندا ہئی تے ایندے پیٹ اچ کئٰی ٻیٹ، ٻیلے تے بُھنگ پلدے ہئین۔ کئی مور، کیہل، جھٻیل، موہاݨے دا ایندے نال سنگ ہئی۔
ساݙے بزرگیں اپݨی سوجھواݨی تے سِہݨپ نال چھل ٻوݙ کوں فیدہ مند بݨاوݨ کیتے سیلابی نہریں دی ہک وݙی تند ایں وسوں وچ تاݨی۔ اے سیلابی نہراں کلہا چھل ٻوݙ دے چار پنج مہینے چلدیاں ہئین۔ انہیں نال نیل، کپاہ، کݨک، ڳنا، جوار، ٻاجھرہ، چݨا اَتیں ٻیا ونکو ونک دیاں رَڑھیں تاں رھیندا ں ای ہئین پر نال نال وݙی چھل ٻوݙ دی ݙک ٹھل دا وی ہک سُتھرا بندوبست تھی ویندا ہئی۔ چھل ٻوݙ دا ٻہوں سارا پاݨی انہیں نہریں وچ وڳ ویندا ہئی تاں بچت تھی ویندی ہئی، اویں توڑے جو سندھو آپ بادشاہ ہے۔
انگریز یں اپݨے لوبھ اَتیں لندن دی سٹاک مارکیٹ دے ودھارے کیتے ہک ننویں کھیݙ ستری جیڑھی اڄ ساݙا ہک وݙا عذاب بݨ ڳئی ہے۔ اے کھیݙ ہئی دریانویں دے اڳوں گیٹیں نال ہک اینجھی پکی ݙک ٻدھݨ ( جنہیں کوں بیراج آکھیا ویندے) تاں جو پورے سال چلݨ آلیاں نہراں بݨ سڳن۔اے ڳالھ اوں ویلھے تائیں کامیاب نہی تھی سڳدی جݙاں تائیں دریا دا پیٹا نہ گھٹایا ونڄے ہا جیندے کیتے دریا دے نال نال پکے بند بدھݨ دی لوڑھ ہئی۔ انہیں بندیں نال اے تھئے جو انہیں دے پچھوں پکیاں آبادیاں تھی ڳئین جنہیں کوں ہر ویلھے بند ترٹݨ نال لُڑھ تے برباد تھی ونڄݨ دا ݙر بھئو رہندے۔ اگست 2010ء وچ تونسہ بیراج دے بند تُرٹݨ نال جیڑھی بربادی تھئی اے ہک اڳونہی جھلکی ہئی۔
ایں ساری کھیݙ وچ اساں اے بُھل ڳئے جو او لکھاں کروڑاں ٹن مٹی جیڑھی سندھو اتے اوندے ٻیلی دریا مقدس ہمالیہ کنیں ڈُھو ڈُھو ساݙی وسوں دے سینے اُتے کِھنڈریندن تاں اوندا کیا بݨسی؟ ݙو کلومیٹر کنیں وی گھٹ دریا دی اڄوکی گُذرگاہ وچ کئی ݙہاکیں کنیں ٻَہندی او مٹی دریاویں دے واہݨ اُچے کر ݙتن۔ پُراݨے بند جھکے تھی ڳئین۔ جنگل ٻیلے نہیں ریہے جیڑھے دریا دی رفتار گھٹاون۔ ٹریکٹر نال ٻیٹ اینویں پدھرے تھی چُکن جیویں کوئی پَٹ ہوون۔ بیراجیں دے اَپ سٹریم ایتلی مٹی کٹھی تھی چُکی ہے جو اُنہیں دے کئی گیٹ کم کنیں فارغ تھی چُکن۔ ٹیکنکل زبان وچ اکھیجے تاں انہیں بیراجیں دی ڈیزائن کپیسٹی (Design Capacity) ٻہوں گھٹ ڳئی ہے۔ اُتوں مجبوری اے ہے جو چھل ٻوݙ دے موسم وچ ݙیمیں اتے بیراجیں دے گیٹ کُھلے تے نہراں کوں بند رکھݨا پوندے۔
اڄ دی ٹیکنالوجی دے رُعب، خوشحالی تے بے انت دے جھوٹے لاریں ساکوں اپݨے دریاویں دے پاݨی تے مٹی دی ایں کھیݙ کنیں اݨ ڄاݨ تے بے پراوہ کر ݙتے۔ اُتوں اڄوکا اُوپرا اَتیں وَیرا میڈیا ایں سبھ دی اینجھی الاوݨی بݨیدے جو اَساں چھل ٻوݙ تاں پٹدے رہندے ہئیں پرسندھو دی ایں وسوں دی پرستھیتیکی (Ecology) دا دھیان گیان نئیں کریندے۔ چٹے انگریز دا ہک جادو ہے جیڑھا اڄ وی سر چڑھ ٻلیندا پئے۔ اساں ایں مُندریجے ہئیں جو ساکوں اپݨی اکھیں ݙٹھی نئیں ݙسدی۔ سُنڄاݨ تاں ٻہوں اڳوں دی ڳالھ ہے۔