سرائیکی نون
سرائیکی نون اَتے نون غُنّہ۔
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]نون
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]حرف تَہجّی ’’ن‘‘ دا تلفّظ ݙو قسمی ئِ ۔
- متحرک
- ساکن
جہڑی نون تے کُئی نہ کُئی حرکت آون٘ڄے تاں وت اونہہ ’’ن‘‘ کوں متحرک آکھیا ویندے۔ مثال دے طور تے نعمت (نِ، ع، مَ ،ت) ، نور (نُ، و،ر) تے انار (اَ، نَ، ا، ر) دی نون ۔ تے جہڑی نون غیر متحرک ہووے اوکوں ساکن نون آکھیا ویندے ۔ کہیں وی لوظ دے اخیر ئِ چ آوݨ آلی نون ہمیشہ ساکن ہوندی ئِ۔ مثلا کودن (کَ، و ، دَ، ن) یعنی کم عقل دی نون، یا دامن (دَ، ا، مَ،ن) وطن (وَ، طَ ، ن) ، امن (اَ،مَ،ن) دی نون ۔[١]
غیر کِن اڄاں وفاداری دی کجُھ امیّد ہے
پر بھرا دے سردا دشمن اڄ بھرا لڳدے میکوں (امان اﷲ کاظمؔ)
اینہہ شعر ئِ چ کِن تے دشمن دی نون ساکِن ئِ۔
نون غُنہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]نون ساکن ݙو قسمی ئِ پہلی او نون ساکن جہڑی جو اتے بیان کیتی ڳئی ئِ تے ݙوجھی نون ساکن کوں نون غنہ آکھیا ویندے۔ نون ساکن تے نون غنہ ئِ چ ٻہوں فرق ئِ۔ نون ساکن کوں کہیں وی شعر دی تقطیع ئِ شامل کیتا ویندے جݙاں جو نون غنہ حذف تھی ویندی ئِ۔ اُتے ݙتے ڳئے شعر دی تقطیع ملاحظہ ہووے پہلا مصرعہ۔
غیر کِن اڄاں وفاداری دی کجھ امید ہے
غَ۔ی۔ر۔کِ۔ن۔اَ۔ج
غیر کن اڄ (فاعلا تن) ۔ فَ۔ا۔عِ۔لَ۔ا۔تُ۔ن
ڄ۔ا۔وَ۔فَ۔ا۔دَ۔ا
ڄاوفادا(فاعلا تن) ۔ فَ۔ا۔عِ۔لَ۔ا۔تُ۔ن
رِی۔دِ۔ی۔کُ۔جھ۔اُ۔م
ری دی کُجھ ام (فاعلا تن) ۔ فَ۔ا۔عِ۔لَ۔ا۔تُ۔ن
مِ۔ی۔د۔ہِ۔ی
مید ہے (فاعلا ت) ۔ فَ۔ا۔عِ۔لَ۔ا۔ت
ڳالھ کجھ ایں تھئی ئِ جو ’’کِن ‘‘دی ’’نون ساکن ‘‘تاں تقطیع ء ِچ شامل تھئی ئِ پر ’’اڄاں ‘‘دی نون غنہ شامل نھئیں تھئی ۔ ݙوجھی ڳالھ اے ہے جو جہڑی نون ساکن کہیں حرفِ علّت دے بعد آوے یا جہڑی کہیں اڳلے صحیح حرف تَہجّی نال ڳنڈھی کھڑی ہووے ۔ ’’نون غنہ ‘‘اکھیندی ئِ ۔ مثلاً ݙند (ݙ،ن،د) بھنگی (بھَ، ں، گِ،ی) بنڈل (بَ،ں،ڈَ،ل) وغیرہ ئِ چ آوݨ آلی ’’ن ‘‘نون غنہ ئِ۔
نانگ تہذیبِ فرنگ دا ، ڈنگ کے وہندا ، وہ گئے
ماندریئں کوں مندر بھل گئے ، ٻس کُٹیندے پئے لکیر
(امان اﷲ کاظم)
بحر، فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلات۔
پہلا مصرعہ:نانگ تہذیب فرنگ دا، بروزن فاعلاتن فاعلاتن۔
14حروف تَہجّی جیندے وچ نانگ تے فرنگ دے ’’ݙونون غنے‘‘ شامل کائینی۔
ݙنگ کے وہندا (بروزن فاعلاتن )7 حروف تَہجّی جیندے وچ ݙنگ تے وہندا دے ’’ݙو نون غنے‘‘ شامل کائینی ایویں ای ݙوجھے مصرعے دے لوظیں۔ ماندرئیں کوں، مندر تے کٹیندے دے ’’پنج نون غنے ‘‘ شامل کائینی ٻس ایجھیں نون جہڑی جو نک ئِ چ ٻولی ون٘ڄے لکھی تاں ون٘ڄے پر پڑھی نہ ون٘ڄے تے نہ او کہیں تقطیع ئِ چ شامل کیتی ون٘ڄے نون غنہ اکھیندی ئِ۔[١]