سرائیکی نثر دیاں اصطلاحواں

سرائیکی ٻولی دے وِچ سرائیکی لوک ادب اتے سرائیکی نثر نگاری یعنی سرائیکی افسانوی نثر اتے سرائیکی غیر افسانوی نثر دے وِچ اُون٘ویں ای اصطلاحواں ورتے وین٘دے ہِن جین٘ویں ٻِنّھاں ٻولیاں پاکستانی زباناں اَتے ٻئے زباناں دے نثری پاریاں وِچ اصطلاحواں ورتے ہون٘دے ہِن۔ اِنّھاں اصطلاحواں دی تن٘دِیر مختصر تفصیل دے نال تلّے درج ہے۔

صرف

قواعد کوں ݙو حصیاں وچ ونڈیا ویندے، صرف تے نحو۔ صرف وچ الفاظ اُتے بحث کیتی ویندی ہے گفتگو لفظاں دے ذریعے کیتی ویندی ہے لفظ جملے دا جز ہوندے تے ہر لفظ دے کجھ نہ کجھ معنی ہوندے ہن۔ جیندے اصل تے صحیح معنی ٻول چال یا جملے وچ آوݨ نال معلوم تھیندن۔ قواعد وچ صرف یا معنی الفاظ بارے بحث کیتی ویندی ہے۔ مستقل تے با معنی اتے با معنی الفاظ دیاں پنڄ قسماں ہن۔

• اسم                  
• صفت
• ضمیر
• فعل
• تمیز

انہاں ساریاں قسماں دا ناں صرف ہے۔

نحو

جملیاں دی ترکیب اتے تنظیم دا علم نحو ہے یعنی ہک اینجھا علم جیندے نال اسم اتے حرف کوں جوڑ تے جملے بݨاوݨ دی ترکیب اتے کلمے دے چھیکڑی حرف دی حالت معلوم تھیوے۔ نحو دا علم جملیاں دی ساخت دے سلسلے وچ غلطیاں کنوں پڄیندے۔

ابلاغ

ابلاغ عربی زبان دے لفظ بَلغّ توں ماخوذ ہے۔ جیندے معنی ہن پڄاوݨ، بھیڄݨ یا سمجھاوݨاں۔ ادبی تے اصطلاحی معنی وچ آپݨے افکار، خیالات، احساسات، تاثرات ݙوجھیاں تک پہچاوݨ دا ناں ابلاغ ہے۔ ابلاغ دے ترائے طریقے ہن۔

• اشارے کنائے، راہیں
• آواز، راہیں
• الفاظ، راہیں

ادایہ

کہیں اخبار یا رسالے دے مدیر دا خاص مضمون ہوندے۔ انگریزی وچ اینکوں Editorial آکھیا ویندے۔ ایہ او تحریر ہے جیڑھی جو حالات حاضرہ دے سلسلے وچ کہیں ہنگامی یا فوری پیش آوݨ والے مسئلے بارے لکھی ویندی ہے تاں جو مقتدر حلقے توجہ کرن، اداریہ اخبار دی پالیسی کوں واضح کریندے۔

ایجاز

ایجاز، عربی دا لفظ ہے جیندے معنی خلاصہ، انتخاب یا اختصار کرݨ ہن۔ اصطلاحی معنی مطابق کہیں موضوع کوں گھٹ توں گھٹ لفظاں وچ بیان کرݨ، ایجاز اکھویندے۔ تے ایہ نظم تے نثر ݙونہاں وچ خوبی تے حسن کلام شمار کیتا ویندے۔

بذلہ

بذلہ دے  معنی پُر لطف یا خوش طبعی نال ڳالھ کرݨ دے ہن۔ بذلہ، مزاح یا بیان کوں خوش طبعی نال بیان کرݨ ہے۔ سطحی ذہن دے لوک نہ بذلہ گو ہوندن تے نہ ایندے توں لطف چا سڳدن۔ بذلہ وچ طنز نھیں ہوندی۔

تالیف

تالیف دے لغوی معنی ہن ربط ݙیوݨ یا کہیں ہک چیز کوں ݙوجھی چیز دے موافق و مدوّن کرݨاں، ترتیب ݙیوݨاں۔ اصطلاحی معنی وچ کہیں ہک کتاب یا مختلف کتاباں دے مضامین دا نویں انداز نال ترتیب ݙیوݨ، تالیف ہے۔ تالیف یا ترتیب ݙیوݨ والا مؤلف اکھویندے تالیف، ترتیب تے مدوّن، مترادف الفاظ ہن۔

تبصرہ

تبصرہ دے لغوی ہن بصارت ݙیوݨ۔ انگریزی وچ اینکوں Review آہدن۔ تبصرہ تنقید کنوں انڄ ہوندے۔ ایندے وچ کہیں تحریر یا کتاب دے موضوع، اوندی قدرو قیمت تے اوندے فنی فکری حسن کوں بیان کیتا ویندے۔ جاں جو تنقید وچ تفصیلاً جائزہ گھدا ویندے۔ ایں طرحاں تبصرے دی نسبت تنقید دا منصب اعلیٰ تے ارفع ہوندے۔

تقریظ

تقریظ دا مادہ قرظ ہے جیندے معنی ہن کہیں زندہ شئے دی برائی بھلائی بیان کرݨ۔ اصطلاح توں مراد ایہ ہے جو کہیں تالیف یا تصنیف بارے رائے ݙیوݨ، جینکوں تقریظ آکھیا ویندے۔ ہݨ تقریظ دی جاء، دیباچے، پیش لفظ، فلیپ گھن گھدی ہے۔

لاحقہ

لاحقہ توں مراد او کلمہ یا علامت ہے جیڑھا نواں لفظ یا نویں ترکیب بݨاوݨ کیتے کہیں لفظ دے چھیکڑ تے ایں طرحاں لائی ویندی ہے جو اوں لفظ دے معنی وچ کوئی اضافہ یا تبدیلی پید اکر ݙیوے۔ مثلاً نامہ بر، راہبر، پیام بر وغیرہ وچ ’’بر‘‘ لاحقہ ہے۔

سابقہ

سابقہ دے معنی پہلا یا اوّلیں دے ہن مگر اصطلاح وچ سابقہ توں مراد او کلمہ یا علامت ہے جیڑھا جو نواں لفظ یاترکیب بݨاوݨ کیتے، کہیں لفظ دے شروع وچ ایں طرحاں لائی ونڄے جو ایندے لفظ دے معنی یا کیفیت کوں کہیں حد تک یا مکمل طور تے تبدیل کر ݙیوے مثلاً خوش اخلاقی وچ خوش اتے شہسوار وچ ’’شہ‘‘ سابقہ ہے۔

اشاریہ

کہیں کتاب خاص طور تے تحقیقی کتاب دے آخیر تے عموماً ’’اشاریہ‘‘ شامل کیتا ویندے۔ جیندی مدد نال کتاب وچ درج شخصیات تے مقامات کوں آسانی نال ڳولیا ونڄ سڳدے۔ اشاریہ ہک اہم چیز ہے جیندی مدد نال کہیں وی ضخیم کتاب دے مطلوبہ مندرجات تک آسانی نال پڄیا ونڄ سڳدے۔ انگریزی وچ اینکوں Indexآکھیا ویندے۔

اقتباس

اقتباس دے لغوی معنی ہن سوجھلا گھنݨ مگر ادبی اصطلاح وچ کہیں ٻئے لکھاری دی لکھت وچوں کوئی منتخب حصہ کہیں خاص مقصد کیتے، آپݨی تحریر، تحقیق، مضمون وچ درج کرݨ اقتباس اکھویندے۔ اقتباس کوں واوین ’’ ‘‘ وچ لکھیا ویندے۔

حاشیہ/ فٹ نوٹ

کہیں کتاب یا مقالے دا مصنف آپݨی تحریر کوں معتبر بݨاوݨ کیتے جوتوضیح تے تشریح کریندے۔ اینکوں کتاب یا مقالے دے ہر صفحے دے پاورق وچ ہک لکیر چھک تے ترتیب دے نال نمبر وار لکھ ݙیندے۔ اینکوں حاشیہ آکھیا ویندے۔ حاشیہ کتاب یا مقالے دے ہر باب یا وت کتاب یا مقالے دے چھیکڑ تے وی ݙتا ونڄ سڳدے۔

فرہنگ

فرہنگ فارسی دا لفظ ہے جیندے لغوی معنی عقل، دانش اتے سمجھ بوجھ دے ہن۔ فرہنگ کوں عربی وچ لغت تے انگریزی وچ ڈکشنری آکھیا ویندے۔ علمی، ادبی تے کلاسیکی کتب وچ فرہنگ دا خاص طور تے اہتمام کیتا ویندے۔

ضمیمہ

ضمیمہ دا مادہ ’’ضم‘‘ ہے جیندے لغوی معنی ہن شامل کرݨاں۔ جو شئے کہیں ٻئے شئے دے نال وَدھا کے شامل کیتی ویندی ہے اونکوں ضمیمہ آکھیا ویندے۔ تتّمہ یا تکمیلہ ایندے مترادف الفاظ ہن۔

مخطوطہ

مخطوطہ کوں انگریزی وچ Manuscript آکھیا ویندے۔ مخطوطہ دے معنی ہن قلمی نسخہ، دستاویز یا غیر مطبوعہ قلمی کتاب۔ جیندے وچ نثری تے شعری مواد شامل ہے۔

مصاحبہ

مصاحبہ کوں انگریزی وچ (Interview) آکھیا ویندے۔ مصاحبہ کرݨ والا/ انٹرویو کرݨ والا، کہیں شخصیت دے خیالات معلوم کرݨ کیتے کجھ سوالات کریندے، جیندے نال قارئین کوںپتہ لڳدے جو اوں شخصیت دا مقالہ مرتبہ کیا ہے؟ اخبارات دے ہفتہ وار ایڈیشن/ میگزین دے علاوہ ریڈیو، ٹی وی توں نامور شخصیات دے مصاحبے/ انٹرویوز چھپدے تے نشر تھیندے راہندن۔

مقدمہ

مقدمہ، لفظ ’’مقدم‘‘ توں ہے۔ جیندے معنی ہن پہلے یا ابتداء دے۔ ’’مقدم‘‘ لفظ دا متضاد ’’مُوخر‘‘ ہے۔ مقدمے دے لغوی معنی ہن پہلے پیش کیتا ڳیا۔ مقدمہ کہیں علمی، ادبی یا تحقیقی کتاب دے مکمل تھیوݨ دے بعد دیباچے یا تمہید دے طور تے لکھیا ویندے تے کتاب دے شروع وچ شامل کر ݙتا ویندے۔

انگریزی وچ اینکوں Preface آکھیا ویندے۔ کہیں وی کتاب دے مقدمے وچ مقدمہ لکھݨ والا، کتاب دے مواد بارے ضروری ڳالھیں تے ݙوجھے اہم نکات بیان کر ݙیندے جیندے نال پڑھݨ والیاں دے خیال، فکر کوں راہنمائی ملدی ہے۔ مولانا الطاف حسین حالی نے آپݨے دیوان دی اشاعت کیتے جو مقدمہ لکھیا اونکوں ’’مقدمہ شعرو شاعری‘‘ دے نام نال سنڄاتا ویندے۔ ایہ مقدمہ اردو شاعری بارے تنقید دی اوّلین کتاب شمار کیتی ویندی ہے۔

کتابیات

کہیں کتاب یا مقالے دے چھیکڑ تے جو حوالہ جاتی کتاباں، رسائل و جرائد، مقالہ جات، اخبار یا مصاحباں، یعنی انٹرویز دی فہرست، حروف تہجی دے اعتبار نال ݙتی ویندی ہے۔ انگریزی وچ اینکوں (Biblography) آکھیا ویندے۔ کتابیات وچ مصنت دا نام، کتاب دا نام، شہر دا ناں، جتھوں کتاب چھپی ہے، اشاعتی ادارے دا ناں، سَن اشاعت دی تفصیل درج کیتی ویندی ہے۔

اسلوب

’’اسلوب‘‘ انگریزی اصطلاح "Style" دا ترجمہ ہے ایندے توں مراد مصنف دا انداز تحریر ہے کہیں مصنف دا اسلوب، اوندی فکر، نظریۂ زندگی تے اوندے افکار و خیالات دا عکاس ہوندے۔

ترتیب

ترتیب دے لغوی معنی کھنڈیاں ہوئیاں چیزاں کوں ہک خاص انداز نال اکٹھا کرݨ۔ ادبی اصطلاحی وچ شخصی یا موضوعاتی اعتبار نال کھنڈیئے ہوئے مواد کوں جمع کرݨ ’’ترتیب‘‘ اکھویندے۔ ترتیب ݙیوݨ والا ’’مرتب‘‘ اکھویندے۔

ٻِیا ݙیکھو

• سرائیکی فریدیات نگاری

• سرائیکی اصنافِ نثر

• سرائیکی افسانوی نثر

• سرائیکی غیر افسانوی نثر

حوالہ جات

۔ ۔ ۔ ۔ ۔