سرائیکی لوک قصّیاں دیاں وَنکیاں

لوک قصیاں کوں مختلف ونکیاں وچ ونڈیا ڳئے۔ جنہاں وچوں حکایت، نقل قصوصہ، حیوانی کہاݨیاں، تمثیل، اخلاقی کہاݨیاں، قصص المشاہیر، اساطیر، زرمیہ، ڄاتک کہاݨیاں تے لوک کہاݨیاں شامل ہن۔

حکایت

’’عربی، فارسی تے اردو وچ فکری اخلاقی کہاݨی کوں حکایت آکھیا ویندے۔

دیوان ساوݨ مل (ملتان دا حکمران) دے کول ہک مقدمہ پیش تھیا تے ہک ڄݨے آبنتی کیتی جو میں ماکھی وچیندا ٻیٹھا ہم‘ مُترݨ جو ڳیاں تاں کہیں میݙے پیسے وی چا گھدن تے ماکھی وی۔ دیوان پچھیا تیکوں کیندے تے شک ہے۔ اُوں آکھیا: سئیں فلانے فلانے چار بندے میݙے نیڑے تیڑے ہن۔ دیوان سب کوں وٹھوا گھدا۔ سارے حاضر تھئے تاں دیوان ہک ہک کنوں چوری دا پچھیا۔ سبھ انکاری تھئے۔ دیوان آکھیا ایندا فیصلہ ٻہوں اسان ہے۔ جئیں ماکھی چاتی ہے تاں اُوندی انڳل کوں ضرور ماکھی لڳی ہوسی۔ تُساں وارو واری میݙے منہ وچ انڳل پاوو۔ ہݨے پتہ لڳ ویندے۔ کیڑھا چور اے۔ سب کنوں پہلے، اے شخص آوے۔ جیڑھے ویلے او شخص اڳوں تے ودھیا تاں ݙوجھے ڄݨے کپڑیاں نال آپݨی انڳل صاف کیتی۔ دیوان پہلے کوں بھیڄ تے ݙوجھے کوں سݙا گھدا تے آکھیا ایہو چور اے تے چور، وی چوری من ڳیا تے مِنتاں معافیاں منڳݨ پئے ڳیا۔ ایندے وچ عقل و دانش دے نال ایہ سبق وی ملدے جو اندر ہووے سچ تاں کوٹھے کھڑ تے نچ۔

قصوصہ

قصوصہ، وچ ہک مختصر کہاݨی ہوندی ہے ایندے وچ کہیں واقعے، اکھاݨ کوں مختصراً پیش کیتا ویندے۔

’’گدڑ ڈھ پیا کھوہ وچ، ٹپ مار مار تھک پیا، نکل نہ سڳیا۔ اک نک تھی تے آہدے۔

’’ایں ڳیڑ کنوں تاں دل آہدے بندہ کناہیں منہ کر ونڄے۔‘‘

حیوانی کہاݨیاں

اینجھیاں کہاݨیاں وچ حیوان، وݨ، پہاڑ، بندیاں وانڳوں ڳالھیں کریندن۔ انہاں کوں ہک کردار دے طور تے پیش کیتا ویندے۔ انہاں کوں انگریزی وچ Fables آکھیا ویندے۔

اخلاقی کہاݨیاں

حیوانی کہاݨیاں نال رَلواں اخلاقی کہاݨیاں کوں انگریزی وچ Parables آکھیا ویندے۔ مثلاً گلستان، مثنوی مولانا روم، الف لیلیٰ، داستان امیر حمزہ، رامائن، مہابھارت، کنڄیاں دا ڳُچھا (حکایات (رفعت عباس)

تمثیل

ماہرین ادب دا خیال ہے جو ’’تمثیل‘‘ کوئی علیٰحدہ صنف کائینی۔ بلکہ اسلوب دا ہک انداز ہے۔ پر کجھ ادیباں دی رائے ہے جو تمثیل کوں ڈرامے دا متبادل قرار ݙتا ڳئے۔

’’تمثیل‘‘ کیتے انگریزی وچ الیگری Allegary  فیبل Fable تے پیرابل Parable دا لفظ استعمال تھیندے۔ انہاں ترائے اصطلاحات دی مشترک تعریف انسائیکلو پیڈیا برٹانیکا وچ کجھ ایں طرحاں درج ہے۔

"Forms of imaginative literature of spoken utterence constructed in such a way their readers and listners are encouraged to look for meaning hidden beneath the literal surface of the fiction."

’’غیر مرئی‘‘ خیال کوں ’’مرئی‘‘ تے غیر مادی چیزاں کوں مادی چیزاں، اتھاں تائیں جو ذہنی کیفیات اتے جذبات کوں وی انسانی لباس وچ پیش کرݨ کوں ’’الیگری‘‘ آکھیا ویندے۔ (گیان چند) اردو وچ تمثیلی مضامین لکھݨ دے حوالے نال مولانا محمد حسین آزاد ہن۔ انہاں دے مضامین دا مجموعہ نیرنگ خیال، تمثیلی انداز تحریر دی خاص مثال ہے۔

فینٹیسی

فینٹیسی کہیں اینجھی تحریر کوں آکھیا ویندے۔ جیندے وچ مصنف آپݨے مشاہدے زوتے تخیل دی پرواز دے ذریعے مستقبل کوں حال وچ گھن آندے اتے پیش گوئی دے انداز وچ مخصوص طرحاں دے حالات کوں سامݨے آن پیش کریندے۔ اَتے کݙاہیں ماضی تے مستقبل کوں رَلا تے تخیلاتی ربط اتے تضادات نال قارئین کوں محفوظ کریندے۔ بعضے ویلھے لکھت کار، کہیں انوکھی ریاست دا نقشہ، آساݙے سامݨے پیش کریندے۔

سرائیکی وچ ایندی مثال رفعت عباس دا ناول ’’لوݨ جیوݨ دا گھر‘‘ ہے۔ ایندے توں پہلے اردو شاعری وچ فینٹیسی دا نمونہ شاعر مشرق علامہ اقبال دی شہرہ آفاق تصنیف ’’جاوید نامہ‘‘ ہے جیندے وچ خواب دی کیفیت وچ آپݨے پیرو مرشد، مولانا روم دے رلے آسماناں دی سیر کریندن۔ اتے تاریخ دیاں وݙیاں وݙیاں ہستیاں کوں ملدن، مکالمہ کریندن۔

ٻیا ݙیکھو

• سرائیکی افسانوی نثر

• سرائیکی لوک قصّہ

• لوک قصّے دا منڈھ

• قصّے دے ارکان

• سرائیکی لوک قصّے تے کتاباں

حوالہ جات

۔ ۔ ۔