سرائیکی صوتاں
سرائیکی زبان دی قدامت وچ شک کائنی لیکن کسی وی زبان دی قدامت دا اندازہ اُندے َادب کِنوں زیادہ اُندے حروف تہجی کِنوں تھیندے ۔جو اُندی آوازاں کِنوں بݨے ھوندن ۔باخصوص او حروف تہجی جو اُندی مخصوص آوازاں دا درست ابلاغ کریندے ھووین ۔سرائیکی زبان دا تعلق دراوڑوں دی آمد کِنوں پہلے وادی سِندھ وچ وَسݨ والی منڈا قبائل توں ھے ۔جنھاں دی زبان منڈاری گونڈ ۔باوری سنتھال ۔تریموکی ۔راڄ محل ۔گہوری سمبھل پوری اور بھٹوئی ھَن ۔
اِنھاں زباناں وچوں سرائیکی زبان دی عمارت تیار تھئی ھے منڈا قبائل دی نہ صرف زبان سرائیکی زبان دی بنیاد ہے بلکہ اُنھاں دے بعض رسم و رواج وی سرائیکی دیس وچ ھݨ وی موجود ھِن ۔
منڈا قبائل دی ھک بودرا ھئی جیکوں اَڄ وی سرائیکی وسیب وچ "بودلہ" دے نال پکارا ویندے
منڈا قبائل دے بعد وادی سندھ وچ دراوڑ آئے ھَن جنھاں نے سرائیکی زبان دی عمارت کوں مستحکم کیتے ۔وادی سندھ وچ دراوڑواں نے اپݨا رسم الخط اَپݨایا ۔اے ھک تصویری رسم الخط ھا۔جیندا ثبوت ٹیکسلا ہڑپہ موہنجودڑو رسم الخط دے قریب ھِ ۔۔۔۔
ملتان دے علاقے وچ ثروشتی ۔برہمی دیونا گری ۔شارد تے لنڈا رسم الخط وی رواج وچ رہے ۔البیرونی جڈا ایں علاوے وچ آیا تاں اوں وی کئی رسم الخط ڈیٹھے ۔البیرونی نے وادی سندھ دے کئی رسم الخطوں دا ذکر وی کیتے ۔
سرائیکی زبان دی آوازاں
سرائیکی زبان دی کل 55 آوازاں ھِن اے آوازاں درج ذیل ھِن
آ با بھا ٻا ٻھا پھا تا تھا ٹا ٹھا ثا جا جھا ڄا ڄھا چا چھا حا خا دا دھا ڈا ڈھا ݙا ݙھا ذا را رھا ڑا ڑھا ژا سا شا صا ضا طا غا عا غا فا قا کا کھا گھا گا لا لھا ما مھا نا نھا ن وا ہا یا
واضع رہوے جو سرائیکی زبان وچ " ء " (ہمزا ) علامت ہے حرف کائنی ) مندرجہ بالا آوازاں دی بنیاد تے عام حروف 35 مرکب حروف 15 تے سرائیکی دے مخصوص حروف 5 ھِن اگر اِنھاں حروفاں کوں زباناں دے لحاظ نال الگ الگ کیتا ونجے تاں صورت حال کجھ ایں بݨندی ہے
عربی زبان دے کل اَٹھاویں 28 ھِن جنھاں وچوں اَٹھ 8 مخصوص حروف ھِن جو ایں طرح دے ھِن
ا ب ت ث ج ح خ د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ل م ن و ھ ی
20 +8 =28
فارسی زبان دے کل حروف 24 ھِن جنھاں وچوں 4 حروف فارسی کیتے مخصوص ھِن
ا ب پ ث ج خ چ د ذ ر ز س ش ع غ ف ک گ ل م ن و ہ
4+20 =24
ایں طرح عربی تے فارسی دے مشترک حروف دے نال عربی دے اَٹھ 8 مخصوص تے فارسی دے چار 4 مخصوص کَٹھے کیتے ونجن تاں کل تعداد 32 بݨندی ہے ۔دراوڑی تے آریائی حروف تے آوازیں دی تعداد 18 ھِن جو یہ ہیں
حروف :بھ پھ تھ ٹ ٹھ جھ چھ دھ
آوازیں :بھا پھا تھا ٹا ٹھا جھا چھا دھا
حروف :ڈ ڈھ رھ ڑ ڑھ کھ گھ لھ
آوازیں :ڈا ڈھا رھا ڑا ڑھا کھا گھا لھا
حروف :مھ نھ
آوازیں :مھا نھا =18
خالص سرائیکی آوازیں 5 ھِن
ٻ ڄ ݙ ڳ ݨ
ٻا ڄا ݙا ڳا ݨ
فارسی دے حروف دی تعداد 24
عربی دے حروف دی تعداد 8
ہندی دے حروف دی تعداد 18
سرائیکی دے حروف دی تعداد 5
کل سرائیکی حروف تعداد 55