سرائیکی شاعری دا ارتقاء

ڈاکٹر نصراللہ ناصر شاعر ‘ نقاد تے محقق دی حیثیت نال کہیں تعارف دے محتاج نئیں۔ ’’سرائیکی شاعری دا ارتقاء‘‘ اُنہیں دے پی ایچ ڈی دا مقالہ ہے جینکوں سرائیکی ادبی بورڈ ملتان شائع کریندا پئے تے اے سرائیکی ادبی بورڈ دی 72ویں پیشکش ہے ۔ سرائیکی ادبی بورڈ دی کوشش ہے جو ایجھیں موضوعات تے کتاباں شائع کیتیاں ونجٖن جیڑھیاں سرائیکی زبان و ادب تے تحقیقی و تنقید ی کم کرنْ آلیں کیتے حوالے دا وسیلہ بنْین۔ سرائیکی شاعری دا ارتقاء وی ایں سلسلے دی کڑی ہے ۔ ایں کتاب دی اہمیت تے افادیت اے ہے جو سئیں ڈاکٹر نصراللہ ناصر ہوریں بٖہوں جستجو ‘ محنت تے ریاضت نال ایں موضوع تے کم کیتے تے ہر جاہ خود ونجٖ تے مواد کٹھا کیتے ۔ ابواب دی تقسیم توں اے گاٖلھ صاف نظر آندی اے تے ایندے مندرجات توں وی کم دی اہمیت دا اندازہ لایا ونجٖ سگٖدے ۔ سئیں ڈاکٹر نصراللہ ناصر ہوریں سرائیکی شاعری دے آغاز تے ارتقاء تے تفصیل نال روشنی پاتی اے تے بھر پور طریقے نال ایندا جائزہ گھدے۔ایندے نال نال سرائیکی زبان تے اوندے رسم الخط تے وی بحث کیتی ہے ۔ اُنہیں اصنافِ سخن دا مطالعہ وی کیتے تے خاص طور تے سرائیکی مرثیے تے بٖہوں کجھ لکھیئے ایں طرح سرائیکی شاعری کوں چار ادوار وچ تقسیم کیتے تے ول آخر وچ نتارا وی کر ڈٖتے۔ کتاب دے مطالعے توں بعد اِی فاضل محقق دی محنت دا پتہ لگٖدے تے اُنہیں مشکلات دا علم وی تھی ویندے جو سرائیکی زبان تے ادب دا سارا ورثہ قلمی ہے تے بٖہوں گھٹ چھپ کراہیں سامنْے آئے ۔ سئیں ڈاکٹر نصراللہ ناصر گٖول پھرول کر تے ایں سارے مواد کوں یک جا کر ڈٖتے ۔ ایں ساری صورتِ حال کوںجٖانْنْ کیتے ’’مہاگٖ‘‘ دا مطالعہ وی بٖہوں ضروری بنْ ویندے ۔اگرچہ او سرائیکی شاعری دے مطالعے کوں نویں دور تئیں گھن آئین ول وی اینکوں بٖہوں سارا عرصہ گزر گٖئے۔ ایں کیتے ضرورت ایں گاٖلھ دی ہے جو اینکوں اَحٖ تئیں مکمل کیتا ونجٖے۔ پر مُکدی گاٖلھ اے ہے جو اے کتاب ہر حوالے نال مستند حوالہ بنْسی تے اینکوں سامنْے رکھ تے نویں کم دی شروعات کیتی ویسی۔ ایں کیتے جو اے مقالہ جاندار وی ہے تے شاندار وی ۔ مواد دے اعتبار نال وی تے تحقیقی اسلوبِ بیان تے تنقیدی نقطہء نظر نال وی۔ سرائیکی ادبی بورڈ کوں اے اعزاز حاصل ہے جو سرائیکی زبان وچ پی ایچ ڈی کرنْ آلے پہلے سکالر دا مقالہ ایں ادارے دی طرفوں شائع تھیندا پئے ایندے کیتے اساں ڈاکٹر نصراللہ ناصر دے تھورائیت ہئیں جو انہیں اساکوں ایندے چھاپنْ دی اجازت ڈٖتی اے ۔ میکوں اُمید ہے جو سرائیکی شاعری تے کم کرنْ آلے محققیں کیتے اے مشعلِ راہ بنْسی۔ ایندے وچ شک دی گاٖلھ کینی جو اے اپنْی جاہ تے مکمل کم اے پر تحقیق وچ کئی چیز وی حرفِ آخر نئیں ہوندی ۔ایں وجہ نال اینکوں اگٖوں تے ودھاونْ دی لوڑھ وقت گزرن دے نال نال محسوس تھیندی رہسی۔ سرائیکی دے نویں لکھاریں دا کم اے جو او ایں پاسے توجہ ڈٖیون۔ جیکر اے گاٖلھ اگٖوں تے ودھ پئی تاں اساں اے سمجھسوں جو اساڈٖی محنت کم آ گٖئی اے ۔ جتھاں ڈاکٹر نصراللہ ناصر ایں تحقیقی کم کوں ہر لحا ظ نال حرفِ آخر بنْاونْ دی کوشش کیتی اے ‘اُتھاں سرائیکی وسیب دے لوکیں ‘ دانشوریں تے لکھاریں دا وی فرض بنْدے جواو اُنہیں دے ایں کم دی داد ڈٖیونْ بلکہ اینکوں اگٖوں تے ودھاونْ دا عہد کرنْ تاں جو سرائیکی زبان و ادب وچ تحقیق تے تنقید دے حوالے نال وادھا تھیندا رہوے۔ اساں تہاڈٖی قیمتی رائے دے منتظر رہسوں ۔ ایں کتاب کوں تہاڈٖے تئیں پچاونْ کیتے پروفیسر شوکت مغل صاحب صدر سرائیکی ادبی بورڈ دیاں کوششاں کوں وڈٖا دخل ہے میں اُنہیں دا شکر گزار ہاں۔

ڈاکٹر طاہر تونسوی      

سیکرٹری جنرل(اعزازی)  

سرائیکی ادبی بورڈ ملتان  

پہلا حصہ

سرائیکی شاعری دی ابتداء تک رسائی ناممکن ہے۔ بس ایہو اندازہ لایا ونج سگدائے ڄو ڄتنی اے زبان قدیم ہے ایں زبان اچ شاعری وی اتنی پراݨی ہے۔ پراݨے زمانے دی شاعری تک ساڈی پہنچ کائنی اس واسطے اساں ترائے ادوار بݨا کے کجھ گالھ ٹور سگدے ہیں۔ سرائیکی شاعری دا پہلا دور ۵۰۰ھ بمطابق ۱۱۰۷ء توں گھن تے ۱۱۰۰ھ بمطابق ۱۶۸۹ء تک ڳݨا ویندا ہے۔ اس دور اچ ساکوں شعری تخلیقات کتابی صورت اچ ملدیاں ہن۔ ایں کیتے شعری ادبی تاریخ دی پہلی پوڑی حضرت ملاں دا نورنامہ ہے جیرا ۵۰۰ھ دے وچ تخلیق تھیا۔ ایندے سن اشاعت دا پتا نورنامے دے وچ موجود ہے تے ثابت شدہ ہے۔ اس دور اچ اسلام اتھاں نواں نواں آیا ہئی تاں اس کیتے تبلیغی مقاصد واسطے مذہبی شاعری دا آغاز تھیا۔ ایں کیتے اس دور کوں مذہبی شاعری دا دور وی آکھا ویندا ہے. مسلمان علماء کرام احکامات دین کوں شعراں دی صورت اچ پیش کیتا تے کئی مذہبی کتاباں تخلیق تھیاں جنھاں دے وچ نورنامے، معراج نامے، تولد نامہ، درود نامہ، تاج نامہ، حلیے مبارک، بارات نامہ، وصال نامہ، مولود، نعت شریف، قصیدہ بردہ شریف، قصیدہ شوقیہ شامل ہن۔ انھاں کتاباں دے وچ نماز، روزہ زکوٰۃ، حج وغیرہ دی تعلیمات ڈتیاں ڳئیاں ہن۔ اس دور دے عظیم لکھاریاں دے وچ حضرت ملاں، حضرت بہاؤالدین ذکریاملتانی، پير صدرالدين، اسماعيل پير، پير شاه شمس سبزواری، حضرت فريدالدين گنج شکر، پیارا شہید، خواجہ امیر خسرو، حضرت سلطان باہو، پیارے لال، سید زمان شیرازی تے حافظ محمد صف اول اچ شامل ہن۔

ݙوجھا دور

۱۱۰۰ھ بمطابق ۱۶۷۹ء توں گھن تے ۱۲۷۳ھ بمطابق ۱۸۵۷ء سرائیکی شاعری دا ڈوجھا دور ہے۔ اس دور کوں صوفیانہ شاعری دا دور آکھا ویندا ہے۔ ایں دور دی شاعری دی سرائیکی زبان دے پورے ادب اچوں نویکلی حیثیت ہے۔ سرائیکی زبان دے تقریبًا سارے وڈے شعراء ایں دور اچ آئے ہن۔ اس دور اچ صوفیانہ شاعری دی وجہاں توں سرائیکی ادب اچ مٹھاس پیدا تھئی۔ سرائیکی زبان کوں رنگینی تے چس نصیب تھئی۔ ایں دور دی سرائیکی شاعری دے وچ محبت دا اظہار ڄݨے دی طرفوں نئیں بلکہ تریمت دی طرفوں تھیوݨ لڳا یعنی ڄݨاں وی تریمت بݨ کے شاعری کریندا ہئی۔ ایں دور دی خاص گالھ اے ہے جو صوفی شعراء نے تقریباً ساری اصناف تے کم کیتا تے ہر صنف اچ شاعری کیتی۔ سرائیکی زبان و ادب تے ایں دور دے بہوں گھاٹے اثرات ہن۔ صوفیا کرام نے لوکاں کوں شاعری دے ذریعے عشق حقیقی دا راہ لایا تے انھاں دے دلاں دے وچ اللّٰہ پاک تے اوندے رسول صلی اللّٰہ علیہ وسلم دی محبت اجاگر کیتی۔ امن و آشتی دا تے پیار محبت دا رستہ ڈکھایا۔ ایں دور دے کجھ چوݨویں شعراء دے ناں اے ہن۔ علی حیدر ملتانی، چراغ اعواݨ، صدیق لالی، مولوی لطف علی، احمد یار تونسوی، حاجی نور محمد شیر گڑھی، روحل فقیر، حضرت سچل سر مست، صوفی مراد فقیر، فقیر بخش گولو، عبدالحکیم اچوی، نواب ولی محمد لغاری، حضرت پیر پگاڑو، صدیق فقیر، حافظ محمد جمال، خلیفہ نبی بخش، عثمان فقیر سانگی، فقیر محمد یار، منشی غلام حسن گانمݨ، امیر حیدر، بیدل فقیر تے بئے ڈھگ سارے۔ جاری ہے غفار تعبیر

حوالہ

کتاب: سرائیکی شاعری دا اِرتقاء، مصنف: ڈاکٹر نصراللہ خان ناصر، چھاپہ خانہ : جھوک پبلشرز ملتان