سرائیکی شاعری اچ غزل گوئی تے فیضؔ بلوچ

”سرائیکی شاعری اچ غزل گوئی“ تے فیضؔ بلوچ

اردو ادب دی ترقی پسند تحریک دی شروعات توں وی پہلے سرائیکی دے امام ہفت زبان شاعر روحانی پیشوا حضرت خواجہ غلام فریدؒ ہوراں بلا امتیاز انسانی حقوق سانگے سیاسی، سماجی تے معاشرتی اعتبار نال ہر محاذ تیں قلم دے جہاد اچ مصروفِ عمل نظر آندن۔ فریدݨ سئیں دی سرائیکی کافی دی گھَن گرج موجودہ پاکستان تے بالخصوص جنوبی پنجاب دے مظلوم تے محروم لوکاں دے دلاں دی آواز بݨ کے سامݨے آئی۔ روہ، روہی، تھل دامان ء چ یکساں اپݨی مقبولیت دے جھنڈے گھاڑین آپ ہوراں فرمیندن:

؎آ چݨوں رل یار

پیلھوں پکیاں وے

ع ڳئیوں رول راول وچ روہی راوے

؎اپݨی نگری آپ وسا توں

پٹ انگریزی تھاݨے

سرائیکی غزل جتھاں اردو تے فارسی دے کلاسیکل شعراء دی مرہون منت ہے اُتھاں حضرت خواجہ فرید سئیں دی کافی کولوں کافی حد تک کسبِ فیض حاصل کیتس۔ بلکہ میݙے ادنیٰ خیال دے مطابق سرائیکی غزل فریدݨ سئیں ہوراں دی کافی دی کُکھ اچوں ڄمی اے۔ فریدݨ دی کافی دا ہک ہک شعر بلکہ ہر ہک مصرعہ فصاحت تے بلاغت دے اعتبار نال مکمل سنیہا ہے تے دور رس نتائج دا حامل پیغام ہے۔ سرائیکی غزل خواجہ سئیں دی کافی دے کہیں شعر کولوں انداز بیان دا سہݨپ گھدے۔ کہیں شعر کولوں سوز وگداز حاصل کیتے تے کہیں شعر کولوں ہجر تے وصل دے مضامین دی ہو بہو کیفیت گھدی ہے۔کہیں کافی کولوں روحانیت تے تصوف دا ادراک پاتے۔ فریدݨ سئیں دی کافی دیاں شعری خصوصیات نال سرائیکی غزل مالا مال تھی کے سخنوراں دے سامݨے آئی۔ حضرت امیر خسروؒ توں گھن کے ولی دکنی تک تقریباً اردو دے ݙو درجن صاحب دیوان شعرا کرام گزرین۔ انہاں وچوں کوئی میرؔ،کوئی غالبؔ کائینی۔ میرؔ ولی دکنیؔ دے بارے فرمیندن:

؎معشوق جو اپنا تھا

باشندہ دکن کا تھا

ایندے بعد ولی دکنی دے بارے کجھ آکھݨ دی گنجائش کائینی۔ تے غالبؔ میرؔ دے بارے آہدن

ع کہتے ہیں اگلے زمانے میں کوئی میرؔ بھی تھا

اے سارا کجھ لکھݨ دا مطلب اے ہے جو خواجہ فرید دی کافی تے سرائیکی غزل آپس اچ لازم و ملزوم ہن۔ خواجہ فرید امر ہے۔ اردوغزل تے ولی دکنی لازم وملزم ہن۔ ولی دکنی امر ہے۔ میرؔ و غالبؔ تے اردو غزل امر ہن۔

ہک روایت اے وی ہے جو شاعر مشرق علامہ اقبال فرمائے جو خواجہ غلام فرید دی سرائیکی شاعری کوں سمجھݨ تے پڑھݨ آلے صاحبِ ذوق لوکاں کو ں میݙے اشعار یاد کرݨ دی کیا ضرورت ہے۔؟

فیض بلوچ ہوراں اردو غزل دے ریگزار دا چپہ چپہ چھاݨ کے سرائیکی غزل کوں وی اُوں ڈگرتیں کامیابی نال گھن آوݨ اچ قلبی سکون محسوس کیتے۔ ایں دشوار گزار ریگزار دا پنڈھیرو سݙاوݨ سوکھا کم نئیں، کافی مشکل ہے، صبرآزما تے پر خطر وی ہے۔ کیوں جو ایں رستے دے مسافر دی واپسی دا کوئی رستہ کائینی۔ اے جی اور موت دی جنگ ہے۔ فیض بلوچ اپݨے شعری مجموعے”تھل واس“ وچ لکھدن:

؎دھرتی باغ بہاراں کر ڳئے سو سو نیر وہا کے جھڑ

تھئے تُرکا تے پاگل وانگوں قوس قزح کھڑ کھلدی ہے

اردو غزل دے گہرے مطالعے توں بعدفیض بلوچ ہوراں سرائیکی غزل دی ایں تریجھی جلد اچ جیڑھی 512 صفحیں تے مشتمل ہے سرائیکی غزل اچ قوس قزح دے سارے نشابر رنگ بھرݨ دی بھرپورکوشش کیتی ہے۔ روایتی غزل توں گھن کے جدائی دی غزل تک، رومانوی غزل توں گھن کے مزاحمتی غزل تے مزاحیہ غزل تک نوکیلے کنڈیں سمیت پھلیں دا گلدستہ قارئین دی خدمت اقدس اچ پیش کرݙتا ڳئے۔فیض بلوچ دی سرائیکی غزل دی پہلی جلد اچ 197شعراء دا خوب صورت غزلیہ کلام شامل ہے۔ تے ݙوجھی جلد اچ 204 شعراء شامل ہن جیندے 512صفحیاں تے سرائیکی غزل دا احاطہ کیتا ڳئے۔ جݙاں جو ایہ تریجھی جلدوی 512صفحیاں تے مشتمل ہے جیندے وچ 289شعراء دا کلام شامل کر کے غزل دے ارتقاء کوں وسعت ݙتی ڳئی ہے۔ملی جُلی اصنافِ شاعری تے کوئی کتاب مرتب کرݨ کوئی مشکل کم نہیں کیوں جو کہیں وی شاعر دا نمونہ کلام جیڑھی صنف اچ مل ونڄے کم چل ویندے۔مگر فیضؔ بلوچ دا صرف سرائیکی غزل تے اتناں وݙا کم اپݨی نوعیت دا نویکلا تے منفرد کم ہے جیڑھا ترائے ضخیم جلداں تے پھیلیا ہوئے ایہ قابل ستائش تے قابلِ صد تحسین ہے۔آپ دی ایہ ادبی کاوش غزل دا کوہِ ہمالہ سر کرݨ دے مترادف ہے۔انہاں دیاں ایہ تحقیقی کتاباں غزل دی آبرو تے وقار اچ ودھارے دا باعث ہن۔جنہاں کوں کوئی مائی دا لال نظر انداز نہیں کر سڳدا۔بقول علامہ اقبالؒ۔

؎کوئی قابل ہو تو ہم شانِ کئی دیتے ہیں

ڈھونڈنے والے کو دنیا بھی نئی دیتے ہیں

اوئیں تاں تحقیق و تنقید دے حوالے نال ڈھیر ساریاں کتاباں سامݨے آئین۔کہیں شعر کوں تے کہیں شاعر کوں سراہے۔ تے کہیں نقاد و محقق اپݨے ہم خیال دوستاں ادیباں دی آشیر باد حاصل کیتی ہے۔کہیں دانشور مخصوص حالات دے پیشِ نظر اپݨی غرض و غایت سمیت اڳوان سݙاوݨ دی خفت مٹائی ہے۔مگر فیضؔ بلوچ جھئیں درویش منش آدمی دا جھوٹی نمود و نمائش تے سرکاری زیبائش و آرائش نال کیا سروکار؟انہاں کلہے سر تے سفر کر کے مخالف ہوائیں دے تھپیڑے برداشت کیتے،دھکے دھوڑے کھادے تے اپݨے ہتھ پیر زخمائے۔کہیں دوست دا شکوہ کرݨ دے بجائے مولا دا شکر گزار بݨݨ اچ سکون محسوس کیتا۔ہک ٻئی عرض وی پوری ذمہ داری نال دانشور دوستاں دے گوش گزار کر ݙیواں جو تحقیق و تنقید دے دشت دے نویں مسافر اندھیری رات اچ ٹٹارے مارݨ دی بجائے سرائیکی غزل دے حوالے نال بالخصوص فیضؔ بلوچ دیاں لکھتاں دا مطالعہ ضرور کرن۔ یکے بعد دیگرے انہاں دیاں کتاباں گہرے مطالعے دیاں متقاضی ہن۔ بھر پور عوامی انداز، سرائیکی وسیب دیاں غماز، ہر قسمی بغض و عناد توں پاک ایہ کتاباں آوݨ والے وقتاں دے لکھاریاں واسطے مشعلِ راہ تے سنگِ میل دی حیثیت رکھدین۔سرائیکی غزل دیاں انہاں جلداں وچ فیضؔ بلوچ ہر غزل گو شاعر دا مختصر تعارف، اوندا ڄم پل، اوندا رابطہ نمبر تے جاہ پتہ لکھ کے نویں پاندھی سانگے منزل تک پُڄݨ دا رستہ آسان بݨا چھوڑیئے۔

؎جوہری بند کیے جاتے ہیں بازارِ سخن

ہم کہاں بیچنے الماس و گُہر جائیں گے

سرائیکی وسیب دی ہمہ گیر شخصیت چٹان نما سپوت، بے تاج بادشاہ، حسبی نسبی، کسبی، مستند قاری سئیں فیض بلوچ کہیں تعارف تے تکلف دے محتاج کائینی۔ استاد الشعراء حضرت اقبال سوکڑی دے سب توں زیادہ کتاباں لکھݨ آلے محنتی، فرض شناس تے قابل قدر شاگرد ہن۔ میݙے وݙے بھائی جان ہن۔اے چاہ گل والا نور شاہ تلائی تحصیل کوٹ ادو،ضلع مظفر ڳڑھ دے ڄم پل ہن۔ انھاں کوں ملتان دیاں سرائیکی ادبی تنظیماں کولوں تحریک ملی۔ سرائیکی مجلس، سرائیکی مجلس ادب تے شہباز سرائیکی سنگت دے ماہانہ مشاعریں اچ ملتان سکونت دے دوران باقاعدہ ادبی تربیت حاصل کرݨ آلے فیض بلوچ ہک تناور تے گھاٹے درخت وانگوں پورے وسیب کوں ٹھڈی چھاں عطا کریندے پین۔اصناف شاعری وچوں مشکل ترین صنف غزل ہے۔ ایندے باوجود اڄ دا شاعر اتنا بالغ نظر ہے جو اپݨی شاعری دی ابتدا غزل توں کریندے۔ ہر چند ایں دشت اچ قدم رکھݨ دے بعد سالہا سال لڑکھڑاندا رہ ویندے یا کافی نما غزلاں لکھ کے توانائی خرچ کریندے یا روایتی غزل کوں اپݨی منزل سمجھ گھندے۔ اے وی تھیندے جو اوندی غزل اچ نظم دی چھاپ واضح موجود ہوندی ہے۔ ایجھیں شعراء دا تغزل تک پڄݨ یا ایں کیفیت کوں سمجھݨ استاد دی رہنمائی توں بغیر کافی اوکھا تھی ویندے۔ ڈھیر سارے ساݙے سینئر شعراء دا ایہو حال ہے۔ کجھ شعری مسودے ݙیکھݨ دا تے تاثرات لکھݨ دا جݙاں وی اتفاق تھئے۔ غلطی نئیں ہوندی غلطاݨ ہوندن۔ ہکی غزل اچ ݙو ݙو ترائے ترائے بحور دااستعمال، غریب الخیالی، ڈھلی بندش، بے وزے مصرعے وغیرہ وغیرہ۔ کوئی رہنمائی کرے اُلٹا گالم گلوچ نال تواضع کیتی ویندی اے۔ جبکہ مولا علیؓ دا فرمان ہے جو ہک لفظ دی وی جئیں اصلاح کیتی اے اوندا احترام تہاݙے اُتے واجب ہے۔ کاش ساݙے نویں لکھاری ٹھڈے دل نال میݙی گزارشات تے عمل کرن۔فیض بلوچ دی مشاہداتی نگاہ تے علمی وادبی مقام ہر حوالے نال میں کولوں ٻہوں زیادہ ہے۔ اپݨے بارے اتنا آکھساں جو:”من آنم کہ من دانم“بہر حال فیض بلوچ دی ادب نال جڑت نصف صدی تیں محیط ہے۔ شعر آکھݨ دے نال نال شعر ݙیکھݨ،جانچݨ تے سمجھݨ دا انھاں دا یقینا اپݨاں پیمانہ ہے۔ جیکوں نظر انداز نئیں کیتا ونڄ سڳدا۔ میں اپݨے مافی الضمیر دے مطابق کجھ ڳالھیں کیتن کجھ حوالے ݙتن۔ میݙے قلم توں نکلیے ہوئے لوظ کوئی حرف آخر نئیں بلکہ موقعہ محل دی مناسبت نال اپݨی ذاتی رائے دا اظہار کیتے۔چھیکڑ تیں میں ارباب اختیارات، اکادمی ادبیات تے و جامعات جتھاں سرائیکی پڑھائی ویندی ہے انھاں کولوں ملتمس ہاں جو فیض بلوچ جھئیں دھرتی ماء نال پیار کرݨ آلے ادیبیں، شاعریں، دانشوریں تے لکھاریں دی ہر ممکن حد تک حوصلہ افزائی کیتی ونڄے۔ دامے، درمے، سخنے۔ تاں جو ما ء ٻولی دا ادبی، ثقافتی سرمایہ محفوظ کرݨ اچ زیادہ کولوں زیادہ آسانیاں میسر تھیون۔

حضرت اقبالؔ سوکڑی دے بقول:

؎وت کوئی منکر ہے رب دی ذات دا

وت غزل کعبے تے ٹنگݨی پئے ڳئی

بقول فیض بلوچ:

؎ روزی دے غم کنوں جے فرصت ملی کݙاہیں

لکھسوں ضرور سوہݨاں تیݙی غزل سجا کے

بقول راقم:

؎غزل میݙی دے ہر مصرعے دی سج دھڄ

تیݙی اجرک دے ہک ہک پھل دے وانگوں

خاکسار: :پروفیسر شفقتؔ بزدار

بزدار سٹریٹ،وارڈ نمبر 5محلہ عید گاہ لیہ

03377170717