رثائی ادب تے ارشاؔد ڈیروی

رثائی ادب تے ارشاؔد ڈیروی

تحریر۔سید طاہرشیرازی

آف جھنگ صدر

۔۔۔۔۔۔۔       ۔۔۔۔۔۔۔۔       ۔۔۔۔۔۔۔۔۔   

رثائی ادب دی تاریخ ٻہوں پراݨی ہے۔ محققینِ ادب نے مرثیے کوں ترائے حصے وچ تقسیم کیتا ہویا ہے۔

۱۔شخصی مرثیے،۲۔ قومی مرثیے،۳۔  مذہبی مرثیے

مذہبی مرثیے کربلا دے حوالے نال لکھے گئے ہِن۔

مرثیہ عربی زبان دا لفظ اے جہڑا"رُثا"‘ توں مشتق ہے۔ جَیندے لغوی معنے مرݨ آلے تے رووݨا، آہ و زاری ا تے اوندیاں چنڳیائیاں کوں بیان کرݨ ہے۔  شعری اصطلاح وچ مرثیہ اوں صنف کوں  آکھیا ویندے ، جہیں وچ کہیں مرݨ آلے دی تعریف تے توصیف کوں بیان کیتا ونڄے۔اوندی موت تے سوڳ کیتا ونجے۔

جیویں حمد دی صنف صرف اللہ تعالیٰ دی تعریف تے نعت دی صنف صرف رسولِ اکرم ﷺ دیاں صفتاں بیان کرݨ واسطے مخصوص کر ݙتی ڳئی ہے۔ ایویں ہی  مرثیہ دی صنف صرف کربلا دے ݙُکھاں تے دردیں کوں بیان کرݨ واسطے مختص کیتی ڳئی ہے۔  مرثیہ توں مراد کربلا دے درد بھرے واقعات تے امام حسینؓ دی عظیم شہادت دا بیان کیتا ویندے۔

سرائیکی زبان و ادب وچ کربلا دے حوالے نال ٻہوں ڈھیر سارا تخلیق تھئے  ، جیڑھا، کہ صرف محمدﷺ و آلِ محمدعلیہ سلام دی شان وچ لکھیا ملدا اے۔ سرائیکی  زبان دا کربلائی ادب تے ٻہوں سارا احسان اے، جہیں ایں کوں قدیم زبانے توں زندہ رکھݨ دے نال نال سرائیکی نثر وچ وی کربلائی داستان زمانۂ قدیم توں لکھیندی پئی اے۔

سرائیکی کربلائی ادب وچ تاریخ تاں ٻہوں ساری پراݨی اے پر میں ڈھیر پچھوں تاں نہ ویساں، کجھ ناں گھنݨاں ضروری سمجھینداں۔ جنہاں سرائیکی ادب وچ کربلائی ادب کوں پروان چڑھائے انہاں وچ معتبر ناں غلام سکندرؔ خان، سید غلام حسن شاہ تائبؔ، غلام حیدر فداؔ، فردوسی پاکستان، نذر حسین ارشاؔد جھنڈیر اتے ایں توں علاوہ ڈیرہ غازی خان دے سر کڈھویں ناں وی سرائیکی رثائی ادب وچ دھرتی نال سانگا رکھݨ آلے جانبازؔ جتوئی، سرورؔ کربلائی، عزیز شاہدؔ، واحدؔ علوی تے ارشاؔد ڈیروی دا ناں وی اس دھرتی تے موجود اے۔

ارشاؔد ڈیروی وی اس دھرتی دا واسی اے جَئیں دھرتی نے محسنؔ نقوی جھئیں عظیم شاعر پیدا کیتن۔ ایویں، کہ ابتدا وچ واقعہ کربلا دے حوالے نال نثری تخلیقات دے علاوہ غزل تے نظم دی ہیئت وچ وی مر ثیے لکھے ڳئے۔ اڄ دے ایں جدید دور وچ مرثیہ نگاری ہر صنف ادب وچ تخلیق تھیندی پئی اے۔ جیویں غزل ، نظم،ݙوہڑہ، مسدس، مخمس، قطعہ، رباعی تے ݙوجھیاں صنفاں وچ وی لکھا ویندا پیئا اے۔ ارشاد ڈیروی وی ایں لہیہ تے ٹردے ہوئے ہر شعری صنف وچ مرثیے لکھیندے پئے ہن۔ اس توں پہلاں رت ریت ردا، چودھار کربلا ہے،پیامِ قلندرؒ، خُمار خُم دے، ایں ادب کوں دان کر چکے ہِن۔ اوندی نویں کتاب "ڈاج لٹی ہوئی شام" دا ناں ہک استعاراتی ناں اے۔ انہاں نے اپݨی کتاب دا ناں شامِ غریباں توں استعارہ گِھن کے رکھیا اے۔ شہادتِ امام حسینؑ دے مگروں سیداں دے خیمیاں کوں بھاہ لا چھوڑی، بیبیاں دیاں چادراں لُٹ گھدیاں، جَیندے وچ حسینؑ دی ٻچڑی دا ݙاج وی لُٹاڳیا اے۔ لُٹ دے ایں سارے واقعات اتے شہادت امام حسین نال منسوب ݙوجھے واقعات دا ذکر وی منقبت ، سلام، مرثیے ، نوحے کوں آپو آپ ہیئتاں وچ لکھ کے ایں ریت نال جڑے ہوئے ݙسدے ہِن۔

ارشاد ڈیروی دی کتاب "ݙاج لٹی ہوئی شام" وچ موجود کلام بارے ڳاہلھ مہاڑ کریندےہیں۔ ارشاد ڈیروی سرائیکی وسیب دا اُگھڑیواں ناں اے۔ اوندا کلام ہک اپݨی نویکلی پَچھاݨ تے سُنڄاݨ رکھدا اے۔ ایہہ کتاب  ربّ سوہݨے دی حمد توں شروع تھیندی پئی اے جَیندے وچ اوں ذات دی عظمت تے شان ݙسی ڳئی اے۔ اوہ لکھدن:

نہ سوچ خالق دی انتہا کوں

اوہ قل ھو اللہ اتے احد ہے

اوہ مُد مدامیں توں نور نورء

تے نورِ اعلیٰ صحیح صمد ہے

حمد دے انہاں شعراں وچ اللہ سئیں دی وحدنیت کوں بیان کیتا گیے۔ ذکر ِ خداوندی ہووے تے ذکر ِ رسول اللہﷺ نہ ہووے ایہہ کیویں تھی سگدائے۔

نعت دا ایہہ شعر ڈیکھو:

اُتری ہے قرآن دے وانگوں

ذہن تے نعت رسول اللہﷺ دی

ارشاد ڈیروی ہوراں سارے واقعات کوں اپݨی شاعری دا موضوع بݨایا اے۔ حضور سرورِ کائینتﷺ دی طرفوں اسلام دی پہلی ڈتی گئی دعوتِ ذوالعشیرہ جہڑی جنابِ حضرت ابوطالبؑ دے گھر تھئی۔ اوں حوالے نال جنابِ عمرانؑ دی شان دا ایہہ شعر ݙیکھو:

لت کٹ گھنساں اوں بندے دی جہڑا گاہلھ نہ سُݨ سی سرورﷺ دی

سردارِ مکہ کوں کھا گئے فرمان ابو طالبؑ دا

ایں کتاب وچ مرثیے دی اپݨی ہیئت وچ ہک مرثیہ لکھیاڳیا اے۔ جہندے چھتری (36)بند  ہن۔ انہاں بنداں وچ ݙہ محرم دے حوالے نال واقعات کوں بیان کیتاڳیا اے۔ جَیندے وچ خیمیاں دا منظر، تس دی حالت، بالاں دی کیفیت، سئیݨیں دے جذبات، لاشاں دا خیمیاں وچ آوݨاں، میدان وچ ونڄݨ دی تیاری، میدان وچ لڑائی دا منظر، حضرت امام حسینؑ تے ساتھیاں دی شہادت مگروں سیداں دے خیمیاں کوں بھاہ دا لڳݨاں اتے خیام دی لوٹی دے واقعات تے اوں ویلے بیبیاں دی حالتِ زار کوں بیان کر کے مرثیے دی روایت توں سرائیکی رثائی ادب وچ زندہ کیتا اے۔ ایں حوالے نال مرثیے وچوں کجھ ونک دے طور تے بند پیش ہِن:

چِلکار ہے چیڑیں دا کوئی حشر بپا ہے

تلوار تے تلوار ہے چو طرف سپاہ ہے

محسوس ایویں تھیندے، سجھ بھوئیں تے لتھا ہے

ہے پیاس غضب ناک اتے سامݨے دریا ہے

واہندے ہوئے دریا اُتے لئے پاہرے لعینہ

حیوان پیون پاݨی پیوے آلِؑ نبیﷺ نہ

اکبرؑ دا پتہ قاتل توں پُچھݨ اتے ہکلاں مارݨ

ٻہہ ٻہہ کے ٹرݨ مظلوم دا خاک تے ڈھاوݨ

اکبرؑ دی بھلا لاش تے اوہ شبیرؑ دا آوݨ

سینے دی لگی سانگ کوں اوہ آقا دا ہلاوݨ

پھل برچھی دے ہے نال چگر باہر آیا

پیو پُتر ڈواہیں رل کے اینجھا صبر ڈکھایا

....

اکبرؑ دی سݨی موت تاں عباسؑ دلاور

تلوار سنبھالی ہے ایں دور دے حیدرؑ

شبیرؑ ݙتی در توں آواز برادر

نہیں اِذن تیکوں جنگ دا میݙی آس دا دلبر

اکبر ہے میݙا نور تے توں زور کمر ہیں

توں خاص میݙی ما دیں دعائیں دا اثر ہیں

جے فنی حوالے نال انہاں بنداں کوں ݙٹھا ونڄے تاں انہاں وچ منظر نگاری دے نال نال مکالمہ نگاری وی موجود اے۔

ہَل مِن دی سدا سُن کے تھیا بے چین ہے اصغرؑ

امداد کیتے بابے دے مابین ہے اصغرؑ

شبیرؑ دے ہتھاں تے بݨیا قوسین ہے اصغرؑ

ممنوں تیݙے صبر توں دارین ہے اصغرؑ

حُرمِل دے تَسّے تیر دی تئیں پیاس ٻجھائی

شبیرؑ تیݙے اصغرؑ نے جنگ جیت ݙکھائی

ارشادڈیروی ہوراں نے مرثیے دی روایت کوں ہک واری ول سرائیکی رثائی ادب وچ زندہ کر چھوڑیے۔

جتھوں تائیں نوحہ دا تعلق اے ایہہ مرثیے دی اوہ اسلوب اے جینکوں  ماتمی جلوساں وچ پڑھیا ویندے۔ نوحے وچ وی کربلا دے حالات و واقعات امام حسینؑ تے انہاں دے خاندان تے ہووݨ آلے ظلم کوں بیان کر کے سینہ کوبی کیتی ویندی اے۔ مرثیے و چ کہیں واقعے کوں انڄ دردناک کر کے بیان کرݨاں جے سُݨݨ آلے دیاں بے وس دھاڑی نکل ونڄݨ تے اپݨے جذبات اُتے قابو نہ رکھ سڳݨ تے اکھیاں وچوں ہنجوں بے وس تھی کے لُڑ پوون۔

آپو آپ لکھے ڳئے نوحے دے شعر ی حوالے نال پیش ھن:

نیزے دی چُنچ تے شام تئیں قرآن وضاحت کریندا رہے

ہر آیت آپ ڈسیندی ہئی تفسیر بہتر جنازیں دی

انسان دی سوچ توں ماوراء ہے اوہ بشری روپ اچ اج توݨی

تیریں دی چنچ تے زخمیں توں ادراک حسین دا سجدہ

اڄ وی اُویں شام بزار اچ سر شبیرؑ دا نیزے تے ہے

اُویں فخرِ مریمؑ قید اے ݙیکھ تمام اَکھیں وچ

نہ رَت دے نیر وہا ٻچڑا بازار دے وچ میں ٹُردی ہاں

توݨے ٹُرݨ دا نہیں کُئی رہ ٻچڑا بازار دے وچ میں ٹُردی ہاں

ارشاد ڈیروی ہوراں نے اپݨی کتاب "ڈاج لُٹی ہوئی شام" دے وچ شہادتِ امام حسینؑ اتے کربلا دے حوالے نال سارے واقعات کوں آپو آپ صنفاں راہیں بیان کیتے نیں ۔ انہاں دی ایہہ کتاب سرائیکی رثائی ادب وچ ہک نواں ودھارا اے۔ میݙی دعا اے کہ اللہ تبارک وتعالیٰ محمدﷺ و آلِ محمدعلیہ سلام دے صدقے انہاں دا کلام بارگاہِ سیّدہ اسلام اللہ علیھا وچ قبول ہووے تے اوہ انڄے وانگ رثائی ادب لکھ کے ہنجوواں دا نذرانہ پیش کریندے رہون۔

سیدطاہرشیرازی

جھوک شیرازی نزدامام بارگاہ مرضی پورہ شرقی سرگودہا روڈ جھنگ صدر

0300-4190144 0333-6740609