خیر شاہ

[ خیر شاہ پیارو آ ] لکھت: مشتاق ڳاڈی

کݙاھیں کݙاھیں ڄاپدے ساݙا سرائیکی وسیب سَمے یا ویلھے کنیں ٻاہروں کہیں "ہمیشاں" وچ ریندا ریہے۔ ہک اینجھی ہمیشاں جیڑھی تھاں وچ سمائی ہوئی ہے۔ سندھ ساگر دے چھولیں لوڑھیں دی تھاں ۔۔ پُر وحشت تے رنگ رنگلیڑی روہی دی تھاں۔۔ تھل مارو، روہ جبلڑے دی تھاں ۔۔ ٻنی دمان دی تھاں ۔۔۔ ایں تھاں کنیں وت اُتوں اینجھی ہمیشاں جیڑھی "ہک اے ہک اے" دی ڄاݨ سُنڄاݨ نال ستریج کنیں چھیکڑ وچ بے رنگ راول بݨ ویندی ہے۔

تُساں آکھسو جو " خیر شاہ پیارو آ" نال ایں سبھو ڳالھ دا کیا سانگا بݨدے؟ او کُجھ ایں جو اَڄ خیر شاہ دے کلام کوں پڑھد یں ہوئیں اے چیتا کاری تھئی ہے جو تونسے دے صوفی ملامتی شاعر خیر شاہ سئیں دے ویلھے دی سُدھ ٻُدھ تاں گھناں۔ ڄاݨ تھئی جو آپ ہوݨیں 1814 عیسوی وچ تونسے گھالی دی وستی ہک سید گھرانے ڄمن۔ اتہاس ۔۔ تاریخ وچ میݙی دلچسپی تاں ہر ویلھے ہوندی ہے۔ چیتے چھال ماری تاں اکھ کوں مُلتان شاہر دا درشن تھیا۔ کیا ݙیہداں جو قلعے وچ نواب مظفر دا دربار لڳیا پئے۔ دربار وچ ملتانی پٹھاݨ، گردیزی، قریشی، اروڑے کراڑ ہک پاسیوں ٻیٹھن۔ ٻئی پاسیوں خواجہ جمال مُلتانی آ کنیں ٻہہ ویندے۔ سبھے گھابرے ہوئین جو رنجیت سکھ دی فوج شاہر دی ٻَدھ گھیر کر گیدھی ہے تاں اڳوں کیا بݨیسی؟

اَکھ اڳوں درشن وٹیندے۔ خیر شاہ ہک ٻال ہے تے پیو رَلے تونسے آیا ودے۔ اوندا پیو اونکوں تونسے خواجہ شاہ سلیمان دے مدرسے گھن ویندے۔ خیر شاہ اکھ بھر کنیں پلتھری ماری ٻیٹھے خواجہ سلیمان کوں ݙیہدے تے کئی نقش اوندے چیتے وچ چتریج ویندے۔

فلم دے وٹیندے سین وانگ ہک ہک کر کنیں درشن وٹیندا ویندے۔ 1834 وچ خیر شاہ ہک ویہہ ورھیں دا ڳبھروجوان ہے۔ عشق دے پندھ کریندے، دریا کوں سنداری نال پار کریندے۔ مُلتان شاہر ویندے تاں ساوݨ مل دی ہوک سُݨدے۔ پنجوی ورھیں پچھوں 1849 وچ جݙاں او پنتالی دی عمرانہہ پُجدے تاں مُلتان ہک وݙے قتلام پچھوں ایسٹ انڈیا کمپنی دی عملداری وچ آ ویندے۔ تونسے ۔ منگھروٹھے انگریز دی آ ونڄ لڳ پوندی ہے۔ ننویں ننویں قانون آ ویندن۔ انگریزی عدالتیں دا طوطی ٻُلیندا پئے، بندوبست اراضی تھیندا پئے، تحصٰیلدار تے اسسٹنٹ کمشنر دیاں کچہریاں لڳیاں پئین۔ جݙاں او 1870 وچ چھیونجھا ورھیں دا تھیندے تاں اونکوں سُݨیج پوندی ہے جو مُلتان وچ لوہے دی بݨی ریل پٹڑی تے انجن چلݨ پئے ڳئے۔ ایہو ویلھا ہے جݙاں او سُݨدے جو کوٹ مٹھݨ دا پیر فرید روہی دیاں کافیاں لکھدا ٻیٹھے، سانولے دے تیر کھاندا پئے۔

درشن ہک واری ول وٹیندے۔ 1901 دا سَن ہے۔ خیر شاہ ہُݨ ٻُڈھا تھیا گھالی ٻیٹھے۔ سفر کنیں گھر دی موت بھلی سمجھدے۔ اونکوں خبر ملدی ہے جو کوٹ مٹھݨ دا پیر فرید جواں سالی وچ اڳلے جہان جھوک لݙا ڳئے۔ اڳلے ترائے وریہیں پچھوں 1904 وچ نوے ورھیں دا عمرانہہ وچ خیر شاہ آپ وی ایں جہانوں لݙ ویندے۔ ۔

خیر شاہ دے ݙوہڑے تے کافیاں پڑھدیں ہوئیں کئی شاند وی نہی ملدی جو کیڑھے کیڑھے دور تے وٹاندرے اوندی دید اڳوں گُذرن۔ خواجہ فرید وانگ او وی ہک ہمیش دی " ہمیشاں " وچ غرق لڳدے۔ شاید شاعری ناں ای ایں "ہمیشاں " دا ہے۔ سِمے تے ویلھے دی ونڈ وٹاندرے کنیں پریں، ہک " پیارو آ" دا جہان جیڑھا ٻاہروں کنیں ودھ اندروں آباد ہے۔

نمونہ کلام

کُن فیکُون فرمایو جَݙاں اَساں کول تُساݙے ہَاسے.

خوشی ہائ چِھک ماہی نِیتی اَساں نال سُولاں دے پَھاسے .

نفس پلیت پلیت کیتا اساں اصل پلیت نہ ہاسے .

فُرقت خیؔر خراب کیتا نتاں ذاتی ہاسے خاصے .

(خیر شاہ) گھالی آلا تونسہ شریف.

کافی

خیر شاہ

1814----1904 گھالی تونسہ شریف

مائے نی مائے من میرا نت کردا شوق ماہی دا

ڈِسدا نئیں  سُنڑیندا بے شک ہے وسدا گھر گھر دا

مائے نی مائے من میرا نت کردا شوق ماہی دا

افضل قرب اُونہیں دا مائے مَلک فلک جیندا بردا

مائے نی مائے من میرا نت کردا شوق ماہی دا

چاہیں خیر وصال ماہی دا سٹ سانگا صرفہ گھر دا

مائے نی مائے من میرا نت کردا شوق ماہی دا